2011 jyldyng 30 qantary men 6 aqpan aralyghynda Almaty men Astana qalalary jetinshi qysqy Aziya oiyndaryn qabyldaydy. Ne kerek, eki qala kýni-týni dayyndalyp baghuda. Sporttyq keshender salynyp, eki astanany abattandyru baghytynda birshama júmystar da atqaralyp qaldy. Oiyndardy ótkizu jónindegi Úiymdastyru komiyteti kýn sayyn birese "túmar jasayyq", birese "әnúran jazayyq" dep tyrbandap-aq jatyr. Ne kerek, úiymdastyrushylargha kýnde meyram, kýnde toy...

Mysaly, kýni keshe ghana «2011 jylghy 7-shi qysqy Aziya oiyndaryn úiymdastyru komiytetining atqarushy diyreksiyasy» AQ ókilderi men elimizding bir top óner qayratkerleri Almatyda baspasóz mәslihatyn ótkizip, oiyndardyng resmy әnúranynyng mәtini men әnin jazugha bayqau jariyalady. «Ánúrannyng ózindik últtyq erekshelikteri bolghanyn qalaymyz. Sebebi, ol basqa әnúrandardan erekshelenip túruy kerek. Biz Qazaqstannyng әn oryndaushylaryn, kompozitorlaryn jәne basqa da azamattaryn osy bastamany qoldaugha jәne bayqaugha qatysugha shaqyramyz. 7-shi qysqy Aziya oiyndary әnúranynyng avtorlary әlemdik sport tarihynda qalady, әri Qazaqstannyng qazirgi tarihyna aitarlyqtay ýles qosady», dedi úiymdastyrushylardyng biri Evgeniy Nikitinskiy.

2011 jyldyng 30 qantary men 6 aqpan aralyghynda Almaty men Astana qalalary jetinshi qysqy Aziya oiyndaryn qabyldaydy. Ne kerek, eki qala kýni-týni dayyndalyp baghuda. Sporttyq keshender salynyp, eki astanany abattandyru baghytynda birshama júmystar da atqaralyp qaldy. Oiyndardy ótkizu jónindegi Úiymdastyru komiyteti kýn sayyn birese "túmar jasayyq", birese "әnúran jazayyq" dep tyrbandap-aq jatyr. Ne kerek, úiymdastyrushylargha kýnde meyram, kýnde toy...

Mysaly, kýni keshe ghana «2011 jylghy 7-shi qysqy Aziya oiyndaryn úiymdastyru komiytetining atqarushy diyreksiyasy» AQ ókilderi men elimizding bir top óner qayratkerleri Almatyda baspasóz mәslihatyn ótkizip, oiyndardyng resmy әnúranynyng mәtini men әnin jazugha bayqau jariyalady. «Ánúrannyng ózindik últtyq erekshelikteri bolghanyn qalaymyz. Sebebi, ol basqa әnúrandardan erekshelenip túruy kerek. Biz Qazaqstannyng әn oryndaushylaryn, kompozitorlaryn jәne basqa da azamattaryn osy bastamany qoldaugha jәne bayqaugha qatysugha shaqyramyz. 7-shi qysqy Aziya oiyndary әnúranynyng avtorlary әlemdik sport tarihynda qalady, әri Qazaqstannyng qazirgi tarihyna aitarlyqtay ýles qosady», dedi úiymdastyrushylardyng biri Evgeniy Nikitinskiy.

Ertenine qazaqtildi baspasóz qúraldarynyng barlyghy "Ánúran qazaq tilinde jazyluy kerek", "Ánúran qazaq tilinde oryndaluy kerek" degen taqyryptargha toldy. Dúrys-au, búl әlemdik tәjiriybe, әlemdik ýrdis. Sheneunikterimiz ózderining jaman auruyna salyp, "әnúran ýsh tilde oryndaluy qajet" dep jýrmese boldy dep tileymiz ghoy.

Osyghan oray bizder 7-shi qysqy Aziya oiyndaryn úiymdastyru komiytetining ghalamtordaghy www.astana-almaty2011.kz saytyna kirip, oiyndardyng basqa da rәmizderining "qazaqylyghyn" tekserdik.

Qarap otyrsaq, sayt ýsh tilde sayrap túr eken. Qazaq tilindegi maqalalardyng kóbi aqparat agenttikteri men orystildi basylymdardan audarylghany kórinip túr.

Oyyndardyng úrany retinde "Maqsaty birding - ruhy bir!" degen sózder alynypty. Jón!

Aziadanyng logotiypi (surette) aghylshyn tilinde dayyndalghan eken. Onyng týsindirme jazbasynda: "Óz keskininde logotip kóshpeli arba donghalaghynyng suretine úqsaydy. Geralidikalyq ónerde donghalaq kenistikte de uaqytta da ýnemi qozghalys belgisin bildiredi. Túraqty damu iydeyasynyng belgisi bola otyryp logotip ómirding algha qarqyndy jyljudy bildiretin emblema bolyp tabylady. Donghalaq belgisi shenber belgisine úqsas, kóne senimge sәikes Kýn qúdayynyng Jerdi ainalu iydeyasyn bildiredi. Osy ýlgimen logotip kýn belgisin bildiredi jәne ózine ómir men quat syilaytyn kýn kózining sәuleli energiyasyn qamtidy" - delingen eken.

Al Aziadanyng túmary bolyp elimizding simvoly - barys "taghayyndalypty" (surette). Úiymdastyru komiyteti óz tandauyn tómendegi shýldirmen týsindiredi (negizdemening orfografiyasy men stilistikasy tolyq saqtalyp otyr): "Qar barsyn 7-qysqy Aziya oiyndarynyng talismany retinde tandau birqatar sebeptermen negizdelgen:

1.Qazirgi aqparattyq kenistikti (qazirgi qogham sanasynda, әlemdik qoghamdastyq sanasynda, nemese qazirgi uaqytta) qar barsy tәuelsiz Qazaqstannyng kýshi men bedelin bildiretin negizgi belgilerding biri retinde bekitildi. Talismannyng týiindi mindetterining biri - oiyndar ótkiziletin orynnyng biregey ruhyn bildiru bolyp tabylatyny belgili.

2.Talisman Aziadanyng firmalyq stiylining bóligi bolyp tabylady jәne barlyq kózge shalynatyn materialdardyng jalpy konteksine dóp kelui kerek. Búl jerde tughan ortasy qar shyndary bolyp tabylatyn barstan basqa ózgeni alu óte kýrdeli.

3.Talisman qazirgi zamanghy olimpiada qozghalysynyng qúndylyqtaryn bildirui kerek, al qar barsy shynayy olimpiadalyqtyng barlyq negizgi qasiyetterin: kýsh, batyldyq, tózimdilik pen tektilikti bildiredi.

4.Qazirgi zamanda sport  talismany óz halqynyng dәstýrlerin, onyng tarihyn jәne manyzdy mәdeny kodtaryn kórsetedi. Osy jerde de bars birneshe mәnge jәne mazmúndy nyshangha ie belgi bolyp tabylady.

Ózderinizge belgili zoomorfty obrazdar erteden kóshpeli órkeniyet mәdeniyetinde әlemdi kórsetu qúraly retinde qyzmet etti. Saqtardyng mifologiyalyq berilisterinde bars әdildikting qorghany retinde beriledi, "ol tóreshi retinde aldynda ótip jatqandargha biyikten kóz sholady" (kimning sitatasy, qaydan?). Sonday-aq bars jii gharyshtyq әlem tәrtibin qorghau belgisi, әlem qúryluynyng túraqtylyghynyng kepili bolyp tabylyp Ómir aghashynyng qorghanyshy retinde kórinedi, osynyng barlyghy óz kezeginde olimpiada qozghalysynyng negizgi iydeyalarymen qiilasady" (sitatanyng sony).

Bir qyzyghy úiymdastyrushylar Aziada túmaryna erkeletkensip IRBY (Irbi) degen at ta tauyp qoyypty. Aziadalyq piarshylar ony bylay negizdeydi (taghy da bir sózin ózgertpey berip otyrmyz):

"Talisman atauy personajdyng ózine týpnúsqaly jәne oghan salynghan mәdeny kodtaularmen berilui kerek. Sonday-aq ol trans-tildik týsindirude jenil beriledi.  Búdan basqa atau baspalyq syzu qúrylymymen ýilesimge ie boluy kerek, sebebi ol Aziada - 2011 firmalyq stiylining bóligi retinde bolyp tabylady.

Taghy bir manyzdy aspekt, talisman atauy men onyng syrtqy ýlgisining kórkem qiilasuy - onomastikalyq jәne anatomiyalyq balalar antropomorfizm   (bala denesining proporsiyalary, ýlken bas, kýlimsireu, kórermenge tura qadalghan adam kózi, men balanyng qysqartylyp, erkeletip alynatyn atauy). Búl tadismangha ashyqtyq berip, býkil auditoriyanyng qabyldauyn beredi.

Jogharyda atalghan mindetterden shyghyp negiz retinde qar barsynyng әigili halyqaralyq atauy retinde «IRBIYS» sózi alyndy. Odan keyin kishireytip - erkeletken nysanda IRBY - latyn transkripsiyasynda IRBY týrin aldy.

Fonosemantikalyq taldau IRBY atauynyng barynsha erekshe kórinetin myna sipattamalaryn anyqtaydy: jaqsy, kónildi, ashyq, batyl, jarqyn, qauipsiz. Barlyq berilgen salystyrular personajdyng qyzyqty sipatyn qúrugha mýmkindik berip, oghan degen ong kózqarasqa kepildik beredi.

Sipattama:

Batyl, útqyr jәne tózimdi  IRBY ýshin qar - tughan orta, al sport - ómir kelbeti. Kýshti, әsem, energiyagha toly, ol óte bauyrmal jәne óz ómirin qozghalys pen aralasusyz kóre almaydy" (sitatanyng sony).

Al qay betimizdi shymshiyq? Aytynyzdarshy, búl elimizdi maqtau ma әlde mazaqtau ma? Qazaqstandy әlemge tanytamyz dep elge atyn bergen últty dәl osylay qorlaugha bola ma? Kez-kelgen dýniyeni týsindiru ýshin qazaq tilining mýmkindigi de, әleueti de jetedi emes pe? Ol ýshin "trans-tildik" dengeyge shyghudyng da qajeti shamaly emes pe?

Onyng ýstine (ilbisinnen ibilis jasaytyn piarshylargha qúlaqqaghys!) ýlken manyzy bar Aziya oiyndarynyng túmaryna Irby dep atau bergenderinizge jol bolsyn. Kez-kelgen brendti jasau jәne jarnamalau kezinde piarshylar brend atauynyng barlyq tilderde (sonyng ishinde qazaq tilinde) dúrys qabyldanuyn oilaydy. Aghylshyn ne orys tilinde IRBY degen atau keremet bir janalyq bolyp kóringenimen, qazaq tilinde ersileu estiledi. Sebebi Irbiyge eng jaqyn qazaq sózi "yrbii"! Ol degenimiz Reseyde 2014 jyly ótetin qysqy Olimpiadanyng túmaryn "vypendrej" dep ataumen birdey.

Eng bolmasa ghalamtordaghy kez-kelgen qazaq-orys ne orys-qazaq sózdigine nazar audarsanydar búl sózding elimiz ben últymyzdy kelemejge ainaldyratynyn týsiner edinizder. Mysaly:

Yrbyndatu - balovati bez osnovaniya;

Yrbyndau - vozmutiytelino smeyatisya, glupo balovatisya.

Sonda bizder Aziadany "balovati bez osnovaniya", "vozmutiytelino smeyatisya" jәne "glupo balovatisya" etu ýshin ótkizip otyrmyz ba? Oryssha búny "piar" emes, "pozor" dep ataydy.

Janaghy qorlyghy az bolghanday aziadashylar Yrby turaly "anyzdy" oilap tauypty. Avtorlyq núsqadaghysy bylay: "Biyik joghary tauda Irby atty qar barsy túrady. Onymen eshkim útqyrlyq, kýsh pen tózimdilikke kýsh synasa almaydy. Bәrinen búryn onyng sýiikti isi - qarda shapqylau, shynnan shyngha sekiru men bir orynda otyrmau ýshin taghy da qozghalysqa toly joldy ýnemi tauyp ala qoyady. Biraq ókinishke oray joghary tau shyndarynda oinaytyn pende joq - tek sekemshik arqarlar men qanat qaghyp biyikte samghaghan býrkitter ghana, al Irbiyge oiyn kerek, ol dostyq qalypqa jaqyn. Bir kýni Irby onyng elining manyzdy qalalarynda - Astana men Almatyda - Qysqy Aziya oiyndary dep atalatyn ýlken mereke, oghan qar barstary siyaqty kýshti, tózimdi de batyl týrli adamdar әr elden keletinin estidi. "Mine, men qaydan dostar tabamyn" - dep Irby quanyp ketip jolgha shyqty..." (sitatanyng sony)

Eger osynday "anyzsymaqtar" әlemge "tәuelsiz Qazaqstannyng kýshi men bedelin", "oyyndar ótkiziletin orynnyng biregey ruhyn", "qazirgi zamanghy olimpiada qozghalysynyng qúndylyqtaryn" aiqyn tanytatyn bolsa, redaksiya bolyp múryndarymyzdy kesip beruge әzirmiz!

"Abay-aqparat"