Adamzat balasynyng ózge biojaratylys iyelerinen ózgesheligi de artyqshylyghy da – tirshiligi barysynda ruhany qorekti mindetti týrde qajet etetindigi jәne osy qorek nәtiyjesinde payda bolghan ghajayyp energiyany ruhany jady atty altyn qorda saqtap, úrpaqtan úrpaqqa amanttap otyratyndyghy bolsa kerek. Bizding qoghamda osy túrghyda dәstýr de, dәstýrding saqtaluyna degen alandaushylyq ta bar.

Qazan aiynyng 31-i kýni Almaty qalasyndaghy Últtyq kitaphanada úiymdastyrylghan kóshpeli otyrysta «Keybir zannamalyq aktilerge mәdeniyet mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasy talqylanghan bolatyn. Zang shygharushy, atqarushy biylikten ózge qoghamdyq úiymdar, óner men әdebiyet ókilderi qatysqan búl jiyn qazaqstandyqtargha ruhany sapaly ónim úsynu, osy ónimdi dayyndaushylardyng enbegin layyqty baghalau siyaqty týiindi mәselelerdi talqylaghan edi. Osy jiynda tanymal aqyn Oljas Sýleymenov (surette) aitqan óreli oidy tәrjimalap úsynyp otyrmyz.

Oljas Sýleymenov, aqyn:

- Segizinshi qazanda «Kazahstanskaya pravda» gazetinde «Kitap memleketting qorghauynda boluy tiyis» («Kniga doljna byti pod zashitoy gosudarstva») degen taqyryppen menimen súhbat jariyalanghan bolatyn.

...Oljas esimdi jas aqyn súhbat beripti. Sol jas Oljasqa biz әdebiyette qanday múra qaldyryp otyrmyz? Ózining jazghan tuyndysy ýshin ol 25 myng tenge alghan eken. IYә, bes baspa tabaq ýshin. Búl – enbektenip otyryp jazyp bastyrghan 100-den astam bet. Osy 25 myng tengening kóbin ol óz enbegin satyp alugha júmsaghan. Sonda onyng tirshilik etuine ne qalmaq? Sol súhbatymda men italiyalyqtardyn, naqtylay aitqanda Italiya parlamentining tәjiriybesi turaly aitqan bolatynmyn, yaghny olar da әdebiyettin, mәdeniyettin, yaghny tútastay alghanda osylardyng naryqtyq ekonomika jaghdayyndaghy problemalaryna bey-jay qaramaydy eken.

Bizding qazirgi mynau naryq qalay? Múndaghy bizding týsinik: «Sat ta sat! Satyp al!» degen úghym ghana. Boldy! Basqa eshtene de emes.

Mine, osynnyng saldarynan, eng aldynghy kezekte kitap zardap shekti. Halyq qymbat kitaptardy satyp ala alamaydy, al arzan kitap joq. Kenes zamanynda qalyptasqan kitap taratu jýiesi bar edi. Jazushylardy, jazushylar odaghyn tolyq qamtamasyz etetin, olardy baspanaly boldyrugha, emdetuge jәne t.b. iygilikterge qarjylyq әleueti bar әdebiyet qorlary boldy. Qazir búl iygilikting bәri de joq.

Mineki, óz basym bizding jana biylikting 25 jylda, osy jyldar ishinde qanshama kitaptarym shyqty әriyne, biraq bir tiyn da qalamaqy alyp kórmeppin. Men ózimdi jetekshi jazushymyn dep sanaymyn. Al mening jaghdayym solay bolsa, janaghy janadan jaza bastaghan Oljastar turaly ne aitugha bolady? Biraq mende basqa jalaqy kózi boldy, memleket ózge júmystarym ýshin tólep otyrdy.

Men de kәsiby jazushy retinde – óz enbegim ýshin qalamaqy alghym keledi. Al qazir osy mamandyq syzyp tastalghan. Jazushy mamandyghy. Búryn biz osy mamandyqpen maqtanatynbyz. Al qazir múnday mamandyq joq. Kәsibiyler joq, әuesqoylar ghana bar. Tek qana ózining jazghandaryn dayyndap shygharyp alyp tuystaryna, tanystaryna taratyp maqtanatyn әuesqoylar ghana. Boldy.

Jәne osydan HH ghasyrda ghana jazba әdebiyetke ainalghan qazaq әdebiyeti asa zardap shegip otyr. Jazba әdebiyet әjeptәuir qalyptasyp kele jatqanda, qaytadan foliklorlyq sipatqa ketip barady. Ne degen súmdyq! 25 jyl ishindegi jetistik degen osy ma? Men múny orny onay tolmas dep esepteymin!

Mineki, qazir osynau 25 jyldyng qorytyndysyn shygharyp otyrghan kezde biz de, zang shygharushylar sizder de osyghan, yaghny birjola joghaltyp almau ýshin qazaq әdebiyetine qamqorlyq jasaugha tiyispiz. Orys әdebiyeti kýnin kórip ketedi. Orystyng úly jazba dәstýri – ol búrynnan beri qalyptasqan. Bola beredi, shydas beredi. Al janadan bastaghan qazaq jazba әdebiyeti qatty soqqy alyp otyr.

Al anau italiyalyqtar (men onda boldym, sol jaqta kitaptarym da shyqqan, sonyng tanystyrylymy bolghanda men olardan qyzyqtap súradym), olar óz әdebiyetine qalay kómek qolyn sozady, qamqorlyq jasaydy?

1998 jyly «Champy zany», yaghny preziydent Champiyding zany shyqqan eken. Búl zanmen biz oqyp tanystyq. Múnda bәri de anyq kórsetilgen. Mәdeniyet, әdebiyet úghymdaryna jaqsylap týsinik bere otyryp, zang shygharu organy eldegi barlyq bankterge óz tapqan jyldyq paydasynyng belgi bir mólsherin ministrlikke baghynbaytyn «Mәdeniyet» qoghamdyq qoryna audarudy mindettegen eken. Yaghni, mәdeniyetke budjetten tys qarjyny, osynday jeke qarjyny júmsaudyng kózin tapqan.

Osynyng arqasynda, olar kóp nәrsege qol jetkizgen eken. Mәdeniyet pen әdebiyettin, onyng ishinde mәdeniyeting klassikalyq formasy damuyna jol ashylghan. Áriyne, popsa (tobyrlyq әdebiyet pen óner) de óz kýnin kórip aman qalghan. Týrli halyqtyq, klassikalyq janrlar osynday qoghamdyq qorlar arqyly jәrdemge ie bolady eken. Búl italiyandyq qoghamdyq qor 80 bólimshelik qúrylymgha iye. Ár qalada bar. Men osynday bólimshesi bar qalalardyng birine bardym. Jәne olardyng osy qarjyny qalay júmsaytyndaryna da kuә bolghan edim.

Osy úsynysymdy men súhbatymda da aitqanmyn. Ministrler Kabiynetine nazargha alugha úsyndym. Memleket endi bizdegi qoghamdyq mәdeniyetting saqtaluy jolynda kómek qolyn sozugha tiyis. Sondyqtan da bizding Mәjilis osy «Champy zanyn» nazargha alyp zerteui qajet dep oilaymyn. Múny týgeldey bolmasa da qanday da bir uәjdemelerin paydalanugha bolady ghoy? Bizde de bankterding týsimin qoldanu mýmkindigin tabugha bolady. Bizding bankter, tabys týsimine iye. Sol tabysynyng azghantay ghana bóligi qorgha bólingennen bolyp olar kýirep qalmaydy. Eger olardy solay mindettesek, mesenattargha, tanystargha «mening kitabymdy shygharyp bershi» dep jalynyp, ýgitteuding qajeti bolmaydy. Búdan bylay bank óz elining mәdeniyetine kómektesuge mindetti. Aytayyn degenim osy edi.

abai.kz