ادامزات بالاسىنىڭ وزگە بيوجاراتىلىس يەلەرىنەن وزگەشەلىگى دە ارتىقشىلىعى دا – تىرشىلىگى بارىسىندا رۋحاني قورەكتى مىندەتتى تۇردە قاجەت ەتەتىندىگى جانە وسى قورەك ناتيجەسىندە پايدا بولعان عاجايىپ ەنەرگيانى رۋحاني جادى اتتى التىن قوردا ساقتاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا امانتتاپ وتىراتىندىعى بولسا كەرەك. ءبىزدىڭ قوعامدا وسى تۇرعىدا ءداستۇر دە، ءداستۇردىڭ ساقتالۋىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق تا بار.

قازان ايىنىڭ 31-ءى كۇنى الماتى قالاسىنداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا ۇيىمداستىرىلعان كوشپەلى وتىرىستا «كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە مادەنيەت ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانعان بولاتىن. زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى بيلىكتەن وزگە قوعامدىق ۇيىمدار، ونەر مەن ادەبيەت وكىلدەرى قاتىسقان بۇل جيىن قازاقستاندىقتارعا رۋحاني ساپالى ءونىم ۇسىنۋ، وسى ءونىمدى دايىنداۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن لايىقتى باعالاۋ سياقتى ءتۇيىندى ماسەلەلەردى تالقىلاعان ەدى. وسى جيىندا تانىمال اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ (سۋرەتتە) ايتقان ورەلى ويدى ءتارجىمالاپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

ولجاس سۇلەيمەنوۆ، اقىن:

- سەگىزىنشى قازاندا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە «كىتاپ مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولۋى ءتيىس» («كنيگا دولجنا بىت پود زاششيتوي گوسۋدارستۆا») دەگەن تاقىرىپپەن مەنىمەن سۇحبات جاريالانعان بولاتىن.

...ولجاس ەسىمدى جاس اقىن سۇحبات بەرىپتى. سول جاس ولجاسقا ءبىز ادەبيەتتە قانداي مۇرا قالدىرىپ وتىرمىز؟ ءوزىنىڭ جازعان تۋىندىسى ءۇشىن ول 25 مىڭ تەڭگە العان ەكەن. ءيا، بەس باسپا تاباق ءۇشىن. بۇل – ەڭبەكتەنىپ وتىرىپ جازىپ باستىرعان 100-دەن استام بەت. وسى 25 مىڭ تەڭگەنىڭ كوبىن ول ءوز ەڭبەگىن ساتىپ الۋعا جۇمساعان. سوندا ونىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە نە قالماق؟ سول سۇحباتىمدا مەن يتاليالىقتاردىڭ، ناقتىلاي ايتقاندا يتاليا پارلامەنتىنىڭ تاجىريبەسى تۋرالى ايتقان بولاتىنمىن، ياعني ولار دا ادەبيەتتىڭ، مادەنيەتتىڭ، ياعني تۇتاستاي العاندا وسىلاردىڭ نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىنداعى پروبلەمالارىنا بەي-جاي قارامايدى ەكەن.

ءبىزدىڭ قازىرگى مىناۋ نارىق قالاي؟ مۇنداعى ءبىزدىڭ تۇسىنىك: «سات تا سات! ساتىپ ال!» دەگەن ۇعىم عانا. بولدى! باسقا ەشتەڭە دە ەمەس.

مىنە، وسىننىڭ سالدارىنان، ەڭ الدىڭعى كەزەكتە كىتاپ زارداپ شەكتى. حالىق قىمبات كىتاپتاردى ساتىپ الا الامايدى، ال ارزان كىتاپ جوق. كەڭەس زامانىندا قالىپتاسقان كىتاپ تاراتۋ جۇيەسى بار ەدى. جازۋشىلاردى، جازۋشىلار وداعىن تولىق قامتاماسىز ەتەتىن، ولاردى باسپانالى بولدىرۋعا، ەمدەتۋگە جانە ت.ب. يگىلىكتەرگە قارجىلىق الەۋەتى بار ادەبيەت قورلارى بولدى. قازىر بۇل يگىلىكتىڭ ءبارى دە جوق.

مىنەكي، ءوز باسىم ءبىزدىڭ جاڭا بيلىكتىڭ 25 جىلدا، وسى جىلدار ىشىندە قانشاما كىتاپتارىم شىقتى ارينە، بىراق ءبىر تيىن دا قالاماقى الىپ كورمەپپىن. مەن ءوزىمدى جەتەكشى جازۋشىمىن دەپ سانايمىن. ال مەنىڭ جاعدايىم سولاي بولسا، جاڭاعى جاڭادان جازا باستاعان ولجاستار تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ بىراق مەندە باسقا جالاقى كوزى بولدى، مەملەكەت وزگە جۇمىستارىم ءۇشىن تولەپ وتىردى.

مەن دە كاسىبي جازۋشى رەتىندە – ءوز ەڭبەگىم ءۇشىن قالاماقى العىم كەلەدى. ال قازىر وسى ماماندىق سىزىپ تاستالعان. جازۋشى ماماندىعى. بۇرىن ءبىز وسى ماماندىقپەن ماقتاناتىنبىز. ال قازىر مۇنداي ماماندىق جوق. كاسىبيلەر جوق، اۋەسقويلار عانا بار. تەك قانا ءوزىنىڭ جازعاندارىن دايىنداپ شىعارىپ الىپ تۋىستارىنا، تانىستارىنا تاراتىپ ماقتاناتىن اۋەسقويلار عانا. بولدى.

جانە وسىدان حح عاسىردا عانا جازبا ادەبيەتكە اينالعان قازاق ادەبيەتى اسا زارداپ شەگىپ وتىر. جازبا ادەبيەت اجەپتاۋىر قالىپتاسىپ كەلە جاتقاندا، قايتادان فولكلورلىق سيپاتقا كەتىپ بارادى. نە دەگەن سۇمدىق! 25 جىل ىشىندەگى جەتىستىك دەگەن وسى ما؟ مەن مۇنى ورنى وڭاي تولماس دەپ ەسەپتەيمىن!

مىنەكي، قازىر وسىناۋ 25 جىلدىڭ قورىتىندىسىن شىعارىپ وتىرعان كەزدە ءبىز دە، زاڭ شىعارۋشىلار سىزدەر دە وسىعان، ياعني ءبىرجولا جوعالتىپ الماۋ ءۇشىن قازاق ادەبيەتىنە قامقورلىق جاساۋعا ءتيىسپىز. ورىس ادەبيەتى كۇنىن كورىپ كەتەدى. ورىستىڭ ۇلى جازبا ءداستۇرى – ول بۇرىننان بەرى قالىپتاسقان. بولا بەرەدى، شىداس بەرەدى. ال جاڭادان باستاعان قازاق جازبا ادەبيەتى قاتتى سوققى الىپ وتىر.

ال اناۋ يتاليالىقتار (مەن وندا بولدىم، سول جاقتا كىتاپتارىم دا شىققان، سونىڭ تانىستىرىلىمى بولعاندا مەن ولاردان قىزىقتاپ سۇرادىم), ولار ءوز ادەبيەتىنە قالاي كومەك قولىن سوزادى، قامقورلىق جاسايدى؟

1998 جىلى «چامپي زاڭى»، ياعني پرەزيدەنت ءچامپيدىڭ زاڭى شىققان ەكەن. بۇل زاڭمەن ءبىز وقىپ تانىستىق. مۇندا ءبارى دە انىق كورسەتىلگەن. مادەنيەت، ادەبيەت ۇعىمدارىنا جاقسىلاپ تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، زاڭ شىعارۋ ورگانى ەلدەگى بارلىق بانكتەرگە ءوز تاپقان جىلدىق پايداسىنىڭ بەلگى ءبىر مولشەرىن مينيسترلىككە باعىنبايتىن «مادەنيەت» قوعامدىق قورىنا اۋدارۋدى مىندەتتەگەن ەكەن. ياعني، مادەنيەتكە بيۋدجەتتەن تىس قارجىنى، وسىنداي جەكە قارجىنى جۇمساۋدىڭ كوزىن تاپقان.

وسىنىڭ ارقاسىندا، ولار كوپ نارسەگە قول جەتكىزگەن ەكەن. مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ، ونىڭ ىشىندە مادەنيەتىڭ كلاسسيكالىق فورماسى دامۋىنا جول اشىلعان. ارينە، پوپسا (توبىرلىق ادەبيەت پەن ونەر) دە ءوز كۇنىن كورىپ امان قالعان. ءتۇرلى حالىقتىق، كلاسسيكالىق جانرلار وسىنداي قوعامدىق قورلار ارقىلى جاردەمگە يە بولادى ەكەن. بۇل يتالياندىق قوعامدىق قور 80 بولىمشەلىك قۇرىلىمعا يە. ءار قالادا بار. مەن وسىنداي بولىمشەسى بار قالالاردىڭ بىرىنە باردىم. جانە ولاردىڭ وسى قارجىنى قالاي جۇمسايتىندارىنا دا كۋا بولعان ەدىم.

وسى ۇسىنىسىمدى مەن سۇحباتىمدا دا ايتقانمىن. مينيسترلەر كابينەتىنە نازارعا الۋعا ۇسىندىم. مەملەكەت ەندى بىزدەگى قوعامدىق مادەنيەتتىڭ ساقتالۋى جولىندا كومەك قولىن سوزۋعا ءتيىس. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ءماجىلىس وسى «چامپي زاڭىن» نازارعا الىپ زەرتەۋى قاجەت دەپ ويلايمىن. مۇنى تۇگەلدەي بولماسا دا قانداي دا ءبىر ۋاجدەمەلەرىن پايدالانۋعا بولادى عوي؟ بىزدە دە بانكتەردىڭ ءتۇسىمىن قولدانۋ مۇمكىندىگىن تابۋعا بولادى. ءبىزدىڭ بانكتەر، تابىس تۇسىمىنە يە. سول تابىسىنىڭ ازعانتاي عانا بولىگى قورعا بولىنگەننەن بولىپ ولار كۇيرەپ قالمايدى. ەگەر ولاردى سولاي مىندەتتەسەك، مەتسەناتتارعا، تانىستارعا «مەنىڭ كىتابىمدى شىعارىپ بەرشى» دەپ جالىنىپ، ۇگىتتەۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. بۇدان بىلاي بانك ءوز ەلىنىڭ مادەنيەتىنە كومەكتەسۋگە مىندەتتى. ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى.

abai.kz