2016 jyldyng 1 qyrkýiegindegi esep boyynsha oblystaghy sharuashylyqtardyng barlyq sanatynda 921434 iri qara tirkeldi. Sandy naqtylay týssek, osynshama iri qaranyng 26,6 myny auyl sharuashylyghy kәsiporyndarynyn, 64,9 myny sharua jәne fermerlik qojalyqtarynyn, al, qalghan 829 myny halyqtyng ýlesine tiyesili.

Oblysta jylyna 110 myng tonna et óndiriledi. Onyng 48 myng tonnasy – siyr eti. Bir adamgha etten jyldyq qajettilik 38 kelini, sonyng ishinde iri qara mal eti 15,5 kelini qúraydy. Bizde jylyna 2840 myng adam 44 myng tonna iri qara mal etin tútynady. Biyl 107 tonna et shetelge eksporttaldy. Keleshekte eksport kólemin 2 myng tonnagha deyin jetkizu kózdelude.

Memlekettik baghdarlama shenberinde 2014-2015 jyldary 9999 joba iske asyryldy. Osylardyng ishinde 4,8 myng jobany jýzege asyrugha 12,2 mlrd. tenge júmsaldy. Búl jobalardyng arqasynda 8102 shaghyn mal bordaqylau alany, 1768 otbasylyq sýt fermasy, 104 sýt qabyldau beketi, 25 STK qúryldy. Nәtiyjesinde 12,5 myng túraqty júmys orny ashylyp, 63,3 myng tonna et, 68,1 myng tonna sýt óndirilude. Aghymdaghy jyldyng alghashqy alty aiynda qosymsha 1999 mal bordaqylau alany, 517 otbasylyq sýt fermasy ashyldy. Sharuashylyqtyng barlyq sanatynda 508394 myng tonna sýt óndirildi.

Oblysqa jylyna 738,4 myng tonna sýt jәne sýt ónimderi qajet bolsa, býgingi tanda búl ónimderden naqty óndiriletini – 710,6 myng tonna. Yaghni, súranystyng 96 payyzyn ózimiz jauyp otyrmyz. Ónirde iri, orta jәne shaghyn sýt óndirushi 61 agroqúrylym júmys isteude. Sonyng ishinde irileri – altau. Arys qalasynda ornalasqan «Qazyna jer LTD» JShS 2013 jyly Kanadadan 389 Golshtin túqymdy sýtti iri qara mal satyp alady. Býginde mal sany 890 basqa jetti. Onyng 670-i – analyq. Ár sauyn siyrdan ortasha 25 litrden sýt alynuda. Vengriyadan dәl osy túqymdas 272 siyr satyp alghan Ordabasy audanyndaghy «Bórte Milka» JShS jana tehnologiya boyynsha әr siyrdan orta eseppen 30 litrden sýt aluda. Sol sekildi saryaghashtyq «Firma Sәken» JShS-ning Golshtin túqymdy 510 siyrynyng әrbiri 26 litrden sýt berude. Al, Sayramdaghy «Gýljәmila» JShS, Týlkibastaghy «Dos biy» JShS jәne Tóleby audanyndaghy «Atameken NAN» JShS-inde әrbir sauyn siyrdan sauylatyn sýt mólsheri orta eseppen – 15 litr.

 300-dey sauyn siyr ústaytyn ortasha sýt fermalarynan «Olja Qúrbanov» ÓK, «Nuramidin ata» ShQ, «Mankent-Stroy» ShQ, «Uzbekova» ShQ jәne «Aq altyn bereke» JShS-in ataugha bolady. Búl sharuashylyqtarda әr siyrdan alynatyn sýtting kólemi 10-12 litrdi qúraydy. Oblysta siyr sany 50-100-ge deyin jetetin 50 shaghyn sýt fermasy bar. «Mal sharuashylyghyn damytudyng 2014-2016 jyldargha arnalghan is-sharalar jospary» ayasynda ónirde otbasylyq sýt aulalary qúrylghan. Býginde olardyng sany 1762-ge jetti. Osy sharuashylyqtarda 14 myng siyr baghyluda. Derekter boyynsha otbasylyq sýt aulalary arqyly 35 myng tonna sýt óndirilgen.

Jogharyda atalghan iri, orta jәne shaghyn sýt fermalarynda óndirilgen sýtting әrbir kelisine 10 tengeden subsidiya tólendi. Al, biyl «Qazyna jer LTD» JShS-ne QR Auyl sharuashylyghy ministrligining subsidiyalau turaly erejesi men talaptaryna sәikes óndirgen әrbir sýtting litrine 25 tengeden subsidiya berildi.

Osy rette sýt óndiru mәselesine qatysty birneshe úsynysym bar. Aldymen aitarym, sýtke tólenetin 10 tenge subsidiya sharualardyng shyghynyn tolyq ótey almaydy. Úsynysqa keler bolsam, negizinde iri qaranyng analyghyna túqymdyq týrlendiru maqsatynda seleksiyalyq júmystar jýrgizgenderge subsidiya tólenedi. Alayda, onyng kólemin qazirgi 18 myng tengeden 25 myng tengege deyin kóteru qajet. Sonda ghana mal túqymynyng sapasy jaqsara týsedi degen senimdemin. Býginde 30464 asyl túqymdy iri qara memlekettik tirkeuge alynghan. Onyng 2645-i – sýtti, 3983-i – etti iri qara.

Genetikalyq tәsilderdi útymdy paydalanudyng arqasynda songhy uaqytta jergilikti iri qaranyng túqymdyq qasiyeti jogharylap, sýt ónimdiligi artty. Asyl túqymdy mal ósiru men azyqtandyru isi de jaqsara týsti. Búryn shetelden әkelingen asyl túqymdy malgha qúnarly jemshóp dúrys dayyndalmaytyn, baqtashylar tapshy bolatyn. Osynday kemshilikterding saldarynan et, sýt boyynsha olardyng ónimdiligi kýrt tómendep ketti. Alayda, uaqytynda qolgha alynghan is-sharalardyng arqasynda býginde jaghday birshama onalyp qaldy. Desek te, aldaghy uaqytta әlgindey olqylyqtar qayta oryn almauy ýshin iri qaranyng azyqtyq sapasyn arttyru, asyl túqymdyq seleksiyalyq júmystardy jaqsartu, zamanauy qúral-jabdyqtar men tehnikalardy qoldanu jәne maldy zootehnikalyq talaptargha say kýtip-baghu kerek.

Adamnyng kýndelikti taghamdyq rasionynda sýt ónimderi manyzdy oryn alady. Jogharyda aitqanymyzday, sýt óndirisi oblysta qarqyndy damu ýstinde. Áytkenmen, salanyng órkendeuine kedergi bolyp otyrghan jәitter de joq emes. Solardyng birsypyrasyna toqtalyp ótsek, olar úiymdastyru jәne basqaru júmystarynyng әlsizdigi, mamandardyn, әsirese, jas kadrlardyng tapshylyghy, óndiristik jer resurstarynyng jetkiliksizdigi, jemshóp qorynyng әlsizdigi, tehnikanyng eskiligi jәne jana tehnologiyalardy qoldanu dengeyining tómendigi der edim. Sonymen qatar, investisiyanyng tiyisti mólsherde tartylmauy jәne otandyq tauarlardy nasihattauda belsendilikting tómendigi de kóp iske qolbaylau bolyp otyr.

Abai.kz