Qazaqstangha Atom elektr stansiyasy kerek jәne bolady. Bitti. Ortalyq kommunikasiyalar qyzmetine kelip, brifing ótkizgen QR Energetika viyse-ministri Baqytjan Jaqsaliyev osylay dedi. Biraq, salynatyn stansiyanyng somasy qansha bolatynyn, qashan qoldanysqa beriletinin ministr myrzanyng ózi bilmeytin kórinedi.

«Sizderge týsinikti qylyp aitayyn, qazirgi tanda Qazaqstanda eshqanday atom stansiyasy salynyp jatqan joq. Degenmen, biz búl mәselede ong ústanymdamyz jәne jalpy  Qazaqstangha AES kerek. Qúrylys qashan bastalady? Mine, osy mәsele qazir qarastyryluda. Býginde elimizde elektr energiyasyn artyghymen óndirip otyrmyz. Tipti, óndirilgen elektr quatynyng 30 payyzgha juyghy shektik dengeyine jetpegen de. Sondyqtan, dәl qazir AES-qa múqtajdyq bolmauy mýmkin. Degenmen, elimizding ekologiyasyna da tiyimdi. AES energiya men qamtuda ýlken ról atqarady», - dedi viyse-ministr. (Tak ono iy doljno byti. Eto dialektika. Esly my hotim zanyatisya voprosamy ekologiy v nashey strane, to bezuslovno, stroiytelistvo AES vneset vesomyy shag kak v bazu energoobespecheniya, tak iy v selom v sniyjenie vybrosov parnikovyh gazov atmosferu).

Baqytjan Jasqaliyev «TMD-nyng qúrmetti energetiygi» degen darday ataqtyng iyesi. Osylay dedi. Qazaqstan – uran óndirude Dýniyejýzinde birinshi orynda. Onan bólek yadrolyq otyn qory taghy bar. Al Energetika ministri Qanat Bozymbaev myrza Ýkimet otyrysynda sóz sóilep, biyl uran óndiru kólemin azaytatynyn aitqan edi.

IYә, Atom elektr stansiyasy degennen júrt tiksinedi. Oghap sebep te jeterlik. Kezindegi Chernobyli apatynyng azabyn talay azamat әli kýnge tartyp keledi. Búl az deseniz, qay jaghynan alsanyz da damyghan, әlemdik tehnologiyanyng tizginin ústap otyrghan japondardyng ózi tabighat apatynyng kesirinen bolghan AES-ting jarylysyna arasha bola almady. Álem alakózdep otyrghan AES-ke Qazaqstan qúshtar. «Semey poligonyn japtyq» dep әlemge jar salyp jýrgen bizding biylikting AES salamyz, yadrolyq otyn bankin qúramyz degeni qay sasqany, dersiz. Atomnyng aty – atom. Bizde AES-ke shynayy qajettilik bar ma?  SES salu ýshin su jetispeydi. JES-ting ghúmyry bitti-mys.

A, biyl Elordada ótetin EKSPO-2017 Halyqaralyq kórmesining úrany – balamaly energiya kózderin tabu emes pe edi? Elbasynyng ózi balama energiyany – jel, kýn sәulesin qoldanu arqyly tabu mәselesin kóterip jýrgenine biraz boldy ghoy. Álem jýrtshylyghyna dabyra salyp, «atomsyz el boldyq» degende, ainalyp kelip AES kerek degenimiz qalay, Jasqaliyev myrza? Elbasynyng bastamasy qayda qaldy?  EKSPO tauyp beretin energiyanyng erekshe týri – AES bolghany ma?

1986 jyly sәuir aiynda AES-ting 4-energoblogynda apat boldy. Chernobyli apatynyng nәtiyjesinde Ukrainanyng eleuli aumaghy men Reseyding Bryansk jәne Kaluga oblystarynyng aumaghy radioaktivtik lastanugha úshyrap, adamdar ómirine qauip tóndi. AES-ten radiusy 30 km. jerde túratyn halyq basqa jerlerge kóshirildi. Radioaktivti týtin aimaqtan asyp, 10-nan asa memleketting 145 myng sharshy shaqyrym jerin lastady, kem degende 5 million halyq zardap shekti. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymy apattan tórt mynday adam qaza tapty dep habarlady. Biraq, yadrolyq energiya nysandaryna qarsylyq tanytushylar opat bolghandar sany 100 myngha juyq deydi.

Osy oqigha oida jýr. Arada shiyrek ghasyrdan astam uaqyt ótkende Japoniyada apat boldy. «Fukusimo 1» AES jaryldy. Japoniyadaghy zilzala men sunamy saldarynan 6400-den asa adam qaza bolyp, 10 mynnan astam kisi habar-osharsyz ketken. Apattan kelgen zardaptyng ornyn toltyrmasa da, qirandylardy tazalap, qalypqa keltiru ýshin 195 milliard dollar qajet bolghan. Búl tótenshe jaghday. Árkimning basyna týsui yqtimal.

Bizge AES qajet pe?

Múhtar Tayjan, sayasatker:

- Birinshiden, viyse-ministrding sózine nazar audarsanyz, eshqanday AES salynghaly jatqan joq. Sebebi, oghan aqsha joq. Múnay baghasynyng qúldyrauynan keyin AES salugha aqsha qaydan bolsyn. Ekinshiden, bizde Balqashtaghy qúrylysy bastalghan AES-ty da toqtatty. Ol jerge investisiya salyp jatqan «Samsung» edi ghoy. Olar investisiya saludan bas tartty. Eshqanday qauip joq. Dәl qazir AES salatynday Qazaqstannyng da, Reseyding de aqshasy joq.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz