قازاقستانعا اتوم ەلەكتر ستانتسياسى كەرەك جانە بولادى. ءبىتتى. ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىنە كەلىپ، بريفينگ وتكىزگەن قر ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى باقىتجان جاقساليەۆ وسىلاي دەدى. بىراق، سالىناتىن ستانتسيانىڭ سوماسى قانشا بولاتىنىن، قاشان قولدانىسقا بەرىلەتىنىن مينيستر مىرزانىڭ ءوزى بىلمەيتىن كورىنەدى.

«سىزدەرگە تۇسىنىكتى قىلىپ ايتايىن، قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ەشقانداي اتوم ستانتسياسى سالىنىپ جاتقان جوق. دەگەنمەن، ءبىز بۇل ماسەلەدە وڭ ۇستانىمدامىز جانە جالپى  قازاقستانعا اەس كەرەك. قۇرىلىس قاشان باستالادى؟ مىنە، وسى ماسەلە قازىر قاراستىرىلۋدا. بۇگىندە ەلىمىزدە ەلەكتر ەنەرگياسىن ارتىعىمەن ءوندىرىپ وتىرمىز. ءتىپتى، وندىرىلگەن ەلەكتر قۋاتىنىڭ 30 پايىزعا جۋىعى شەكتىك دەڭگەيىنە جەتپەگەن دە. سوندىقتان، ءدال قازىر اەس-قا مۇقتاجدىق بولماۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، ەلىمىزدىڭ ەكولوگياسىنا دا ءتيىمدى. اەس ەنەرگيا مەن قامتۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى»، - دەدى ۆيتسە-مينيستر. (تاك ونو ي دولجنو بىت. ەتو ديالەكتيكا. ەسلي مى حوتيم زانياتسيا ۆوپروسامي ەكولوگي ۆ ناشەي سترانە، تو بەزۋسلوۆنو، سترويتەلستۆو اەس ۆنەسەت ۆەسومىي شاگ كاك ۆ بازۋ ەنەرگووبەسپەچەنيا، تاك ي ۆ تسەلوم ۆ سنيجەنيە ۆىبروسوۆ پارنيكوۆىح گازوۆ اتموسفەرۋ).

باقىتجان جاسقاليەۆ «تمد-نىڭ قۇرمەتتى ەنەرگەتيگى» دەگەن دارداي اتاقتىڭ يەسى. وسىلاي دەدى. قازاقستان – ۋران وندىرۋدە دۇنيەجۇزىندە ءبىرىنشى ورىندا. ونان بولەك يادرولىق وتىن قورى تاعى بار. ال ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمباەۆ مىرزا ۇكىمەت وتىرىسىندا ءسوز سويلەپ، بيىل ۋران ءوندىرۋ كولەمىن ازايتاتىنىن ايتقان ەدى.

ءيا، اتوم ەلەكتر ستانتسياسى دەگەننەن جۇرت تىكسىنەدى. وعاپ سەبەپ تە جەتەرلىك. كەزىندەگى چەرنوبىل اپاتىنىڭ ازابىن تالاي ازامات ءالى كۇنگە تارتىپ كەلەدى. بۇل از دەسەڭىز، قاي جاعىنان الساڭىز دا دامىعان، الەمدىك تەحنولوگيانىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان جاپونداردىڭ ءوزى تابيعات اپاتىنىڭ كەسىرىنەن بولعان اەس-ءتىڭ جارىلىسىنا اراشا بولا المادى. الەم الاكوزدەپ وتىرعان اەس-كە قازاقستان قۇشتار. «سەمەي پوليگونىن جاپتىق» دەپ الەمگە جار سالىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ اەس سالامىز، يادرولىق وتىن بانكىن قۇرامىز دەگەنى قاي ساسقانى، دەرسىز. اتومنىڭ اتى – اتوم. بىزدە اەس-كە شىنايى قاجەتتىلىك بار ما؟  سەس سالۋ ءۇشىن سۋ جەتىسپەيدى. جەس-ءتىڭ عۇمىرى ءبىتتى-مىس.

ا، بيىل ەلوردادا وتەتىن ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنىڭ ۇرانى – بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن تابۋ ەمەس پە ەدى؟ ەلباسىنىڭ ءوزى بالاما ەنەرگيانى – جەل، كۇن ساۋلەسىن قولدانۋ ارقىلى تابۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەنىنە ءبىراز بولدى عوي. الەم جۇرتشىلىعىنا دابىرا سالىپ، «اتومسىز ەل بولدىق» دەگەندە، اينالىپ كەلىپ اەس كەرەك دەگەنىمىز قالاي، جاسقاليەۆ مىرزا؟ ەلباسىنىڭ باستاماسى قايدا قالدى؟  ەكسپو تاۋىپ بەرەتىن ەنەرگيانىڭ ەرەكشە ءتۇرى – اەس بولعانى ما؟

1986 جىلى ءساۋىر ايىندا اەس-ءتىڭ 4-ەنەرگوبلوگىندا اپات بولدى. چەرنوبىل اپاتىنىڭ ناتيجەسىندە ۋكراينانىڭ ەلەۋلى اۋماعى مەن رەسەيدىڭ بريانسك جانە كالۋگا وبلىستارىنىڭ اۋماعى راديواكتيۆتىك لاستانۋعا ۇشىراپ، ادامدار ومىرىنە قاۋىپ ءتوندى. اەس-تەن راديۋسى 30 كم. جەردە تۇراتىن حالىق باسقا جەرلەرگە كوشىرىلدى. راديواكتيۆتى ءتۇتىن ايماقتان اسىپ، 10-نان اسا مەملەكەتتىڭ 145 مىڭ شارشى شاقىرىم جەرىن لاستادى، كەم دەگەندە 5 ميلليون حالىق زارداپ شەكتى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى اپاتتان ءتورت مىڭداي ادام قازا تاپتى دەپ حابارلادى. بىراق، يادرولىق ەنەرگيا نىساندارىنا قارسىلىق تانىتۋشىلار وپات بولعاندار سانى 100 مىڭعا جۋىق دەيدى.

وسى وقيعا ويدا ءجۇر. ارادا شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت وتكەندە جاپونيادا اپات بولدى. «فۋكۋسيمو 1» اەس جارىلدى. جاپونياداعى ءزىلزالا مەن تسۋنامي سالدارىنان 6400-دەن اسا ادام قازا بولىپ، 10 مىڭنان استام كىسى حابار-وشارسىز كەتكەن. اپاتتان كەلگەن زارداپتىڭ ورنىن تولتىرماسا دا، قيراندىلاردى تازالاپ، قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن 195 ميلليارد دوللار قاجەت بولعان. بۇل توتەنشە جاعداي. اركىمنىڭ باسىنا ءتۇسۋى ىقتيمال.

بىزگە اەس قاجەت پە؟

مۇحتار تايجان، ساياساتكەر:

- بىرىنشىدەن، ۆيتسە-ءمينيستردىڭ سوزىنە نازار اۋدارساڭىز، ەشقانداي اەس سالىنعالى جاتقان جوق. سەبەبى، وعان اقشا جوق. مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋىنان كەيىن اەس سالۋعا اقشا قايدان بولسىن. ەكىنشىدەن، بىزدە بالقاشتاعى قۇرىلىسى باستالعان اەس-تى دا توقتاتتى. ول جەرگە ينۆەستيتسيا سالىپ جاتقان «سامسۋنگ» ەدى عوي. ولار ينۆەستيتسيا سالۋدان باس تارتتى. ەشقانداي قاۋىپ جوق. ءدال قازىر اەس سالاتىنداي قازاقستاننىڭ دا، رەسەيدىڭ دە اقشاسى جوق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz