12 aqpan kýni Respublika sarayynda QR Memlekettik syilyghynyng iyegeri, Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi, әnshi, jyrshy Bekbolat Tileuhannyng el tәuelsizdigining 25 jyldyghyna arnalghan «Elim menin» atty konserti ótti.

«Bes ghasyr...» jyrlady

Ózining janyna jaqyn jyr-әnin ansaghan alqaly toptyng kýtkenindey, konsert kim-kimning de qay-qaydaghy qolamtasyn qozghar qúdiretke ie qobyz sarynymen bastaldy.

– Aynala búlaq, basy Ten,

Azaulynyng Ystambúldan nesi kem...

Tәnirining ózi bergen kýninde,

Han úlynan artyq edi mening nesibem, – dep, Dospambet jyraudyng tolghauymen jyrsýier qauymdy dýr silkindire ruhtandyryp alghan kesh iyesi әri qaray Aqtamberdi, Shalkiyiz, Qaztughan múralarynan qalqyp ilip, «taldyryp, tamshylatyp...», tyndaushysyn sonau zamana qoynauyna jetektep ertip jýre berdi. Sayyn saharanyng shetinen týre sýreng salyp kele jatqan jau qarqynynan, oghan qarsy túrugha tiyis elding seniminen shәgi basym qauqarynan qauip alyp, qayghy jegen jyraulardyng alang kónili kórermen keudesin qayta syzdatty. Odan әri Manarbek Erjanovtyng «Kók kógershinin» qalyqtatyp, «Parovozyn» góigóiletip, «Qyz Jibektegi» Shegening ariyasyn shyrqady, halyq әni «Yapuraydy» qúiqyljytty. Arqa, Altay, Batys, Jetisu, Qaratau sazdarynan suyrtpaqtap syr shertti. Birte-birte bergi kezenge jetip, kesh keshegi Jeltoqsan batyrlaryna arnalghan zamanauy operagha, avtordyng óz әnderi – qazaqtyng yntymaghyn tolghaytyn «Jerim menin», «Alash úrany» jәne «Birlik úranyna» úlasty. Yaghni, osy konsertte Bekbolat Tileuhan bes ghasyrdy jyrlap shyqty desek, artyq bolmaydy.

Kórermen arasynda barlyq buyn ókilderi de boldy. Ásirese jastardyng qarasynyng kóptigi quantty. Án shyrqalyp jatqanda sahna tórindegi alyp ekrannan shygharma tabighatyna sәikes beynekórinisterding qatar jýrip otyruy da sәtti sheshim eken. Búl әsirese qysqa da núsqa «kliptik qabyldau jýiesine» beyim jastardyng talgham-talabynan shyqqany anyq. Onyng ýstine, tuyndy bolmysymen ýndes beyneklip әn-jyrdan alar әserdi ýstey týsetini de ras. Sosyn kesh iyesining ómir, óner, әn, talgham, túlgha turaly oi-tújyrym, pikir-kózqarastarynyng da beynekórinis arqyly órbip otyruy únady. Opera ariyalarynyng oryndaluy, hor ansamblimen qosyla әn shyrqau keshting bir janalyghy bolyp, Dosymjan Tanatarov, Qayrat Núrtas, Ernar Aydar, Áygerim Qalaubaeva, «Alash úly» toby sekildi keyingi buyn әnshilerding sahnagha shyghuy ónerdegi sabaqtastyqty menzese, bauyrlas noghay, qyrghyz halqy ókilderining әn-jyrmen shashu shashuy berisi qazaqy auyzbirshilikke, arysy týrkilik yntymaqqa ýndeytin konsertting bolmysyna kirigip ketti.

Konsertting elge únaghany sonsha, ýsh saghattan astam uaqytqa sozylsa da kórermen ketkisi kelmey, qol shapalaqtap úzaq túrdy. Kópshilik estradalyq konsertterden sharshay bastaghan siyaqty, jandy dauyspen shyrqalatyn qazaqtyng dәstýrli әnine, janyna jaqyn ónerge susap qalghanday.

Qonyr әnin saghynghan kórermen

Qazaq әndi jәy kónil kóteru ýshin ghana nemese sekendep biyleu ýshin ghana tyndamaghan ghoy. Án arqyly syrlasqan, әn arqyly tolghanghan. Án arqyly kókiregindegi sher-shemenin tarqatqan, kókeyindegi arman-ansaryn aqtarghan. Múny ata-әjelerimizdin, әke-sheshelerimizding әndi qalay aityp, qalay qabyldauynan-aq angharamyz. Al keyingi uaqytta bizding әn ónerin úghynyp-týisinuimiz, talgham-talabymyz ózgerip ketti.

90-jyldary últ ónerin úlyqtau óte sylbyr jýrgizildi. Ekranymyzdy da, efiyrimizdi shetel әni basyp aldy. Olarmen kýresu ýshin, jastarymyzgha Resey estradasyn emes, óz estradamyzdy tyndatu ýshin qazaqtildi BAQ jylt etip shyqqan әnshining bәrin nasihattaugha kóshti. HHI ghasyrdan bastap qazaq estradasy sәl ense tiktedi. Óitkeni, túrghylyqty últtyng ýles salmaghy artty, sany kóbeydi, «KSRO» degen imperiyany emis-emis estigeni bolmasa, «jygha tanymaytyn» jana úrpaq qalyptasty. Olargha reseylik estrada qajet bolghan joq, olar tek qazaq әnin talap etti. Ókinishke qaray, jaqsy әnshilermen qatar «kýrishting arqasynda su isher kýrmekter» de kýrt kóbeydi. «Bir tenge berip aitqyzyp, myng tenge berip qoyghyza almaghannyn» kerine úshyradyq. Qazir qazaq estradasy birsaryndylyqqa úryndy. Radiony ashyp qalsang da, teledidardy qosyp qalsang da, estiytining – inkubatordan shyqqan balapandarsha bir-birinen aumay qalghan әnder. Eger jýrgizushi aldyn ala habarlamasa, barlyghy kezektesip bir ghana kompozitordyng әnderin shyrqap jatyr eken dep oilap qalghandaysyz. Bizde әnshi de, әn de kóp bolghanymen, olardyng sapasy syn kótermeydi.

Sol estrada әnshilerin kótermeleymiz dep jýrip, biz qazaqtyng ózi sýiip tyndaytyn әndi, qazaqtyng ózine qadirli әnshini qúrmetteudi, nasihattaudy úmytyp kettik. Kópshilikting auzynda «dәstýrli óner» atalyp ketken qazaqtyng tól әn-jyry kóp uaqyt kólenkede qalyp qoydy. Jalpy, ózimizdegi bardy baghalaugha kelgende keyde kejegemizding keri tartyp túratyny bar ghoy. Ánsýier qauym qazir yshqyryp-qyshqyrghandardan әbden jalyqty. Jýrek qylyn sherter qazaqtyng qonyr әnin ansaydy. Keshegi konserttegi elding Bekbolat Tileuhangha degen ystyq yqylasy, onyng ónerine degen inkәr kónili – osynyng aighaghy.

«Qúdaydyng qazaqqa bergen syiy»

«Konsertting «Elim menin» degen atauyna «u» qosyp jibersen, «Eluim menin» bop shyghady eken» dep, B.Tileuhannyng ózi qaljyndaghanynday, kesh Tәuelsizdigimizding 25 jyldyghymen qatar qayratker әnshining jarty ghasyrlyq ghúmyryndaghy esep beru mejesimen de dóp kelgenin angharu qiyn emes. Sóz arasynda ózining ómir jolynda ýnemi jaqsy adamdargha jolyqqanyn, Núrghisa Tilendiyev, Ábish Kekilbaev, Qaltay Múhamedjanov, Fariza Ongharsynova, Aqseleu Seydimbekov, Jәnibek Kәrmenov jәne taghy basqa marghasqalardyng qamqorlyghyn eshqashan úmytpaytynyn aitqan Bekbolat: «Bú dýniyeden ozyp ketken olardyng jaqsylyghynyng qarymtasyn bәribir qaytara almaymyn, mening endigi qolymnan keleri – sol ayauly agha-apalardyng kórsetken ónegesin jalghastyryp, ózimnen keyingi daryndy jastargha barynsha qamqorlyq jasau, qoldap-quattap jýru», – dedi. Búl da – jas óren ýirener ýlgi, qay-qaysymyz da qaperimizge alar qasiyet.

«Kettik, jigitter, bizding ýige baryp et jeyik! Mynaday konsertten keyin ýn-týnsiz tarap ketuge bolmaydy! Talqylayyq, alghan әserimizdi bóliseyik, jýrinder!» dep janyndaghy serikterin ertip bara jatqan jasy qyryqtar shamasyndaghy jigitting kónil-kýii Respublika sarayynan shyqqan kópshilikting bәrine de tәn edi desek, artyq emes. Rasynda da, kórermen Bekbolat Tileuhannyng keshinen keremet quat alyp shyqty. Shygha sala qaytyp ketpey, keudeni kernegen ruhtyng әserimen bir-birimen әngimeleskisi, shýiirkeleskisi, syrlasqysy kelgeni sodan. Búl – genimizde búiyghyp jatqan, qanymyzda qúiylyp aqqan últtyq ruhtyng búrq etip kóterilui, qazaqy әn-jyrdy ansaghan kónilimizding serpilui, mimyrt tirlik, mityng jýristen qayau týsken jýregimizding silkinui. Qanymyzdy qyzdyryp, ruhymyzdy kótergen, qazaq әn-jyrynyng qúdiretin taghy bir ret týisindirip, taghy bir ret tanyta týsken Bekbolat Tileuhannyn, rasynda da, «Qúdaydyng qazaqqa bergen syiy» ekenin qayran Núrghisa Tilendiyev atamyz dәl tanyp aitqan eken.

«Armysyn, saghynghan Almatym, saghyndyrghan Almatym!» dedi konsertting bissimildәsinde Bekbolat. Alatau baurayyndaghy әsem shahar men últ ónerindegi ózindik orny bólek әn búlbúly, jyr dýldýli bir-birimen jiyirek saghynysa qauyshyp jýrsin dep tileymiz.

Sәken Sybanbay

Abai.kz