Ótkende Ukraina Jogharghy Radasynyng spiykeri Andrey Parubiy deputattardy tek ukrain tilinde sóileuge shaqyrdy. Ol tipti arnayy Zang jobasyn әzirlep, Rada minberinde bóten memleketting tilinde sóileytindermen kýresti bastap ketipti.  

Parubiyding úsynysy Ukraina deputattarynyng maqúldauynan ótken. Aytpaqshy, endi Ukraina Radasynyng minberinde tek bóten elding azamattary (shet el parlamentining mýsheleri, Ýkimet basshylary әm Memleket basshylary) ghana óz tilderinde sóileuine bolady.  Múnday jaghdayda Parlamentte arnayy ilespe audarma jýrip otyrady.

Osynyng aldynda Parubiy Reseyding memlekettik tilinde sóileytin «Oppozisiyalyq blok» deputattaryna oryssha sóilegenderi ýshin eskertu jasaghan.

«Barsha halyq saylaghan deputattardy memlekettik tildi qúrmetteuge әri Jogharghy Rada minberinen tek ukrain tilinde sóileudi talap etemin. Ukrainada jalghyz ghana memlekettik til bar, búl ukrain tili», - dedi ol.

Jә, Parubiyding búlay deuine onsyz da biltesi tútanyp túrghan Ukraina-Resey janjaldarynyng sebepshi bolghany sózsiz. Desek te, Tәuelsizdik alghan 25 jylda eski odaqtan oqshaulanu әrkimning qolynan kelmedi. Orystardyng ana tilin auaday kereksinetinderding biri – Qazaqstan. Ásirese, Ýkimetten bastap, aimaqtyq әkimshilikter býginde orys tilinsiz otyryp túra almaytyn jaghdaygha jetken. Búl tәueldilik sanadan әli arylmaghandyq pa? Áyteuir, «O, Lenin babamyz» degen úran qandaryna sinip ketken Qazaqstannyng biylik elitasy ýshin sol babasynyng tilin bilu jazylghan zandylyq. Jazylghan deytinimiz, Ata Zanymyzda aishyqtap berdik. 7-bapta orys tilin resmy qarym-qatynas tili retinde engizdik. Esesine ana tilimiz, memlekettik tilimiz esikting auzyna deytin syrghydy. Búl Qazaqstannyng biylik tizginin ústaghandardyng úrpaq aldyndaghy ýlken satqyndyghy edi.

Qazir, bir dókey minberden qazaq tilinde sóiley qalsa, tanyrqasyp, "bәrekeldileytin" boldyq. Mysaly, ótken jyly Preziydent Nazarbaev BÚÚ Bas Assambleyasynda qazaq tilinde bayandama jasady. Oghan júrt quandy. Óz elimizde siyrek estiytin qazaq tili BÚÚ minberinen estildi. Sol ýshin aqkónil qazaq aqjarma tilikterin aitty. Ras-au, Qazaqstan deytin Tәuelsiz memleketting basshysy BÚÚ minberinen basqa qay tilde sóileui kerek edi? Áriyne – qazaq tili. Nemese, Senat spiykeri Qytaygha saparlap baryp, qazaq tilinde sóz sóilegende júrt Toqaevty tóbelerine kóterdi. Kórdiniz be, biz osynday dengeyge jettik.

Ras, Ukrainadan keyin iz qualay Qazaqstan Parlamenti de Reseyding Memlekettik tilinen bas tarta ma deymiz. Ýmitimiz ýzilmek emes. Dese de dәl qazirgi Parlamentting búghan dәrmensiz ekendigi týsinikti.  

Qazaqstan kóp últty Memleket degen jalang syltau aitylar, bәlkim. Ukraina da kóp últty. Ukrainadaghy statistikalyq zertteuler boyynsha halyqtyng 50,9 %-y orys tildiler eken. Sóite túra, olar odaq tilinen tolyq bas tartty.

Aytpaqshy, kenesting kýlimsi sasyghan shekpeninen shyqqan elderding ishinde orys tilinen tolyq bas tartqan alghashqy el Ukraina emes.

2014 jyly Moldova resmy orys tilinen bas tartty. Onda qazir RF tili ekinshi dengeyli shet tili retinde ghana oqytylady. 2014 jyldyng 7 qazanynda Moldova Preziydenti Nikolay Timofty búl Zangha qol qoyghan.

2012 jyly Latviya referendum jasady. Halyqtyng 77, 22%-y orys tilin kereksinbegen. Sóitip, Memlekettik dәrejesinen aiyrylyp, qara bazarda qoldanatyn til dengeyine týsti.

Gruziya orys tilinen sonau 2009 jyly tolyq tazalanghan.

Týiin: Osy tústa Aqseleu Seydimbekting estiligi eske týsedi.  «Abayda mynanday sózding bary ras: «Oryssha oqu kerek, hikmet te, mal da, óner de, ghylym da – bәri orysta túr».  

Osy sózdi qoldanushylar Abaydyng esimin betke ústap, orysshyl bolu kerek deytin niyetti ózeurey nasihattap jýr. Ondaylar bara-bara «óz tilindi bilmeseng de, orys tilin bil» degen pighylyn kóldeneng tarta bastaghanday. Múnday soraqylyqty qazirgi sayasat anshynyng iytin sipaghanday erkeletetin bolyp aldy. Búlargha býtin dýniyetanym, býtin túlgha kerek emes...», - deydi. Ras.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz