Beysenbi, 28 Nauryz 2024
6284 0 pikir 28 Qantar, 2017 saghat 10:09

MANGhYSTAU EREUILI NEGE KEZEKTI RET JENILIS TAPTY?

Sonymen, qazaqstandyq biylik Manghystau múnayshylarynyng erik-jigerin ayaqqa taptap, ereuilge shyqqan jәne ashtyq jariyalaghan júmysshylardyng ózderin jazghyryp, azamattyq aksiyany óshpendilikpen toz-toz etti. Al ereuildegen júmysshylardyng basty talaby – ózderining múny men múqtajdyghyn qorghaytyn tәuelsiz kәsipodaqty memlekettik tirkeuden ótkizu edi.

Qazaqstanda memleket qysymyna úshyramaytyn tәuelsiz qoghamdyq úiym joq. Sonday qoghamdyq úiymdardyng biri – manghystaulyq múnayshylardyng tәuelsiz kәsipodaghy edi. Býgingi qazaqstandyq biylik jýiesi júmysshylar qauymyn qorghaugha mýddeli emes, óitkeni elding irgeli kәsiporyndaryndaghy júmysshy ataulyny shetel investorlarynyng ezgisine salyp qoyghan. Sheteldik iyeliktegi kәsiporyndar kóbinese jergilikti jerden júmysshylardy jaldaghan kezde ózderimen birge әkelgen bilikti degen mamandary ózimizdegi dengeyi birdey júmysshylardan 6–8 ese kóp jalaqy alatyny eshkimge qúpiya emes. Al tәuelsiz kәsipodaq osynday әleumettik tensizdikti jondyng birden-bir bastamashysy edi.

QUGhYNDAU HRONIKASY

Qazaqstandaghy iri múnay kәsiporyny – «Manghystaumúnaygaz» kompaniyasynyng kenishterine qyzmet kórsetetin Oil Construction Company (әri qaray – OCC) kompaniyasynyng birneshe jýz júmysshysy qantardyng 5-i kýni Aqtauda, Qalamqas pen Jetibay kenishterinde ashtyq jariyalap, narazylyq aksiyasyn bastaghan edi. Tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasyn qayta tirkeudi talap etken múnayshylardyng ashtyq aksiyasy Aqtau qalasyndaghy OSS kәsipodaq úiymy kensesinde bastalghan. Júmys berushining mәlimetinshe, ashtyq aksiyasy ýsh jerde ótip, Aqtau qalasyndaghy OSS kәsipodaghy kensesinde 292 adam, al Qalamqas kenishinde 270 adam, Jetibay kenishinde 100-ge tarta adam ashtyq jariyalaghan.

Olar qúramyna ózderining kәsipodaq úiymy enetin Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasynyng sot sheshimimen jabyluyna qarsylyq bildirip, úiymdy tirkeu turaly talap qoyghan. Eskerte keteyik, qantardyng 4-i kýni Ontýstik Qazaqstan oblystyq audanaralyq ekonomikalyq soty kensesi Shymkent qalasynda ornalasqan konfederasiya «zanmen belgilengen merzimde jergilikti filialdaryn tirkeuden ótkizbegeni» ýshin jabylatyny turaly sheshimin jariyalaghan bolatyn.

Sot sheshimi shyqqan kýnning erteni – qantardyng 5-si kýni Manghystau oblysy múnayshylary Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasyn joigha qarsy shyqty. Aqtau qalasynda OCC kәsiporny júmysshylary «Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasy joyylsa, júmys berushige talaptarymyz jetpey qalady» dep mәlimdep, ashtyq jariyalady. OSS kәsipornynyng tәuelsiz kәsipodaghy osy konfederasiya qúramynda bolghan edi. Al narazy múnayshylar «júmysshylardyng qúqyghyn qorghamaytyn» resmy kәsipodaq úiymynda bolghysy kelmeytinderin mәlimdegen.

Biraq tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasynyng preziydenti Larisa Harikova 11 qantarda Shymkentte baspasóz mәslihatyn ótkizip, onda kәsipodaqtyng jabyluynyng zandylyghy men múnayshylardyng ashtyqty toqtatuyn súraghan mәlimdemesi BAQ arqyly dereu tarady. Biylik osy mәlimdemeden song múnayshylar talaby tyghyryqqa tireledi dep kýtse kerek. Alayda ashtyq jariyalaghandar ózderining Harikova ýshin talap qoyyp otyrmaghanyn jәne onyng qysym jasalghandyqtan osynday aqpar taratugha mәjbýr bolyp otyr dep sanaytyndaryn aitty. Sebebi Harikova búghan deyingi «Hiuman Rayts Votch» úiymyna (HRW – shtab-kvartirasy AQSh-ta ornalasqan adam qúqyqtaryn qorghau úiymy) bergen súhbatynda «sot jýiesi isting mәn-jayyna qanyghugha mýddeli bolmaghanyn, konfederasiyanyng әdeyi jabylghanyn jәne ol turaly sotqa tapsyrma berilgenin» aityp salghan.

Eskerte keteyik, OCC júmysshylary birinshi mәrte narazylyq aksiyasyna shyghyp otyrghan joq. Osydan ýsh jyl búryn – 2013 jyldyng qarashasynda servistik kompaniyanyng Qalamqas pen Jetibaydaghy júmysshylary birneshe kýn ereuilge shyqty. Olar kompaniya basshylyghyna jalaqyny kóteru (sol kezde olardyng ortasha ailyghy 70 myng tenge kóleminde bolghan), óndiristik baza men texnikany janartu, júmysshylar adam tózgisiz jaghdayda – vagondarda túryp, әbden tozyghy jetken texnikalarmen atqarylatyn azaby kóp enbekting óteuin súrap, tәuelsiz kәsipodaqty qudalaudy dogharu jóninde úzyn-sany 23 talap qoyghan edi. Múnayshylardyng osy talaby tolyq oryndalsa, belsendi júmys atqarghan kәsipodaq jetekshileri men júmysshylar ashtyq jariyalamas pa edi, bәlkim!

Biraq júmysshylar talaby tolyq oryndalmay qaldy. Sondyqtan ministr bolyp túrghan kezinde «patamushtamen» aty shyqqan Serik Ábdenov diyrektory bolyp otyrghan OOS kompaniyasynyng júmysshylary taghy da әleumettik-túrmystyq talappen ereuilge shyghugha mәjbýr boldy.

COT TAPSYRYSTY ORYNDADY

Eki aptadan astam uaqytqa jalghasqan jappay ashtyq aksiyasy ótken senbi kýni – qantardyng 21-inde kensedegi ashtyq jariyalaushy júmysshylardy polisiya tizimge alyp, qoldaryna Aqtau ishki ister basqarmasyna shaqyrtu qaghazyn tapsyrady. Birneshe kýn boyy ashtyq jariyalap, qaljyraghan múnayshylargha polisiya әkimshilik is qozghap, senbide týni boyy olardyng isin Manghystau oblystyq audanaralyq әkimshilik soty qarady.

Sotqa polisiyanyng hattamasy negizinde 15 adam: Serik Baljigit, Jambyl Bekeshov, Erjan Bolatbek, Tahir Erdanov, Qayrat Erekeshov, Maqsat Jaylaubaev, Qúsayyn Jylqyshiyev, Múhanbet Qarjaubaev, Zeynelghabiyden Qoyshyghúlov, Qúspan Qosshyghúlov, Anarbek Qúljanov, Imanghaly Moldaghaliyev, Núrsúltan Múhamediyev, Valeriy Pahomov pen Maqsat Tasybaev jetkiziledi.

Ákimshilik sot otyrysy ashyq dep jariyalanghanymen, jurnalisterdi sotqa kirgizbegen. Sot zalyna júmysshylardy birneshe topqa bólip kirgizip-shygharyp әlekke salady. Bir mezgilde sot ótip jatqan zaldan shygharylghan jәne kireberiste túrghan birneshe múnayshyny polisiya qyzmetkerleri eki jenil kólikke salyp, belgisiz jaqqa alyp ketedi. Olardy qayda apara jatqanyn polisiya jurnalisterge aitpaghan.

Keshki saghat toghyzdyng shamasynda Manghystau oblysy boyynsha sot әkimshiligi jetekshisining orynbasary Amanbek Qalpaqov «sot júmysy býgin osymen ayaqtaldy» dep habarlaghan son, sot zalynan shyqqan Tahir Erdanov, Serik Baljigit, Qayrat Erekeshov jәne Anarbek Qúljanovty «narkologiyalyq ortalyqqa tekseruge aparamyz» dep, kólikke salyp, qala shetine alyp ketedi. «Azattyqtyn» tilshisining habarlauyna qaraghanda, rasiya arqyly sot ghimaratynda jurnalisterding joq ekenin estigen polisiya kóliktegi múnayshylardy qaytadan sot zalyna әkeledi. Týngi saghat ekige deyin jalghasqan zansyz sottyng nәtiyjesinde Qazaqstan Ákimshilik qúqyq búzu kodeksining 488-babyn (zansyz sheru, mitingi, piyket ótkizu) búzdy dep tanyp, Qúspan Qosshyghúlovqa – 50 ailyq, al qalghandaryna 20 ailyq eseptik kórsetkish (1 AEK – 2269 tenge) mólsherinde aiyppúl salynghan.

Ayyppúl salynghandardyng keybiri songhy ýsh kýnning ishinde ekinshi ret әkimshilik sotqa tartylghan edi. Qantardyng 19-y kýni Aqtau soty OCC kompaniyasynyng ashtyq jariyalaghan júmysshylardyng ýstinen bergen shaghymyn qarap, narazylyq aksiyasyn «zansyz» dep tauyp, ony toqtatudy mindettegen bolatyn.

Manghystau oblysynda eki aptadan astam uaqyt ashtyq jariyalap kelgen jýzdegen múnayshygha jetekshilik etken OCC kompaniyasy kәsipodaghynyng liyderi Ámin Eleusinov pen kәsipodaqtyng enbek inspektory Núrbek Qoshaqbaev Aqtaudan Astanagha jetkizilgen son, qylmystyq aiyptar boyynsha qamaugha alyndy. Qantardyng 21-i kýni Astananyng Almaty audandyq soty Eleusinov pen Qoshaqbaevtyng ýstinen qozghalghan qylmystyq ister boyynsha ekeuin eki ay tergeu merzimge qamau turaly sanksiya bergen. Qamaugha zansyz alynghan azamattardyng advokaty Gýlnar Juaspaevanyng aituynsha, tәuelsiz kәsipodaq jetekshisi Ámin Eleusinovke Qylmystyq kodeksting 189-baby boyynsha (senip tapsyrylghan bóten mýlikti iyemdenu nemese talan-tarajgha salu), Núrbek Qoshaqbaevqa 402-bap boyynsha (zansyz ereuilge qatysudy jalghastyrudy arandatu) aiyptar taghylghan.

Aqtaudaghy OSS kompaniyasy territoriyasyndaghy tәuelsiz kәsipodaq kensesine senbi kýni tanerteng kelgen Aqtau qalasy prokurory Marat Toyjan narazylyq aksiyasyn ótkizip jatqandardan kenseni bosatudy talap etip, júmysshylardyng memleketke qarsy shyghyp otyrghandaryn eskertken.

Al qantardyng 23-inde Aqtau qalalyq sotynda Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasyn tirkeu turaly talappen OCC kompaniyasynyng shaghymy boyynsha, Qalamqas kenishinde ashtyq jariyalaghan 28 júmysshynyng ýstinen sot jýrdi. Shaghymda júmysshylardyng ashtyq aksiyasyn zansyz dep tanyp, olardyng 6 qantardan 22 qantargha deyingi aralyqta ashtyq ústauy saldarynan kompaniya tartqan «3 million tenge shyghyndy» óndirip aludy súraghan.

Sotqa kelgen jiyrmadan astam júmysshy sotqa týsken is materialymen tanysa almaghandaryn aityp, sottan uaqyt berudi, ózderine advokat taghayyndaudy súraghan. Al sudiya materialmen tanysugha 15 minut qana uaqyt berdi. Júmysshylar 15 minuttyng ishinde tanysyp ýlgermegenin, advokattarynyng joqtyghyn aityp, sotqa qatysudan bas tartady. Biraq sudiya oghan qaramay sot isin jýrgizip, zang talaptaryn óreskel búzdy.

Manghystau audandyq sotynyng sudiyasy Jasúlan Sәliyev OSS-ting ashtyq jariyalaghan 28 múnayshysyna baylanysty kompaniya paydasyna 3 354 594 tenge óndirilip alynsyn degen ýkim shyghardy. Sudiya búl qarjyny sotqa qatysushylardyng bólip tóleuin mindettedi.

Aqyry tәuelsiz kәsipodaqtyng júmys isteuine mýmkindik berudi súraghan OSS kompaniyasy múnayshylarynyng әreketi әlem nazaryna ilikti. HRW halyqaralyq qúqyq qorghau úiymy Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasyn joi turaly Ontýstik Qazaqstan oblysynyng ekonomikalyq sotynyng sheshimin azamattardyng birigu qúqyghyn «óreskel týrde búzu» dep aiyptap, Qazaqstannyng tәuelsiz kәsipodaqtar úiymyn jabu turaly sheshimi joyyluy tiyis deydi. Búl turaly HRW-tyng Europa jәne Ortalyq Aziya boyynsha diyrektory Hiu Uiliyamson 10 qantarda taratqan mәlimdemesinde aitqan bolatyn. Qazaqstan biyligi kәsipodaq úiymyn jabumen «artqa qaray qauipti qadam jasady», – deydi Uiliyamson.

Sóitip, Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasyn manghystaulyq múnayshylar ashtyq aksiyasy arqyly aman alyp qala almady.

ENDIGI EREUIL QALAY BOLADY?

Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasy 2016 jylghy jeltoqsannan bastap Halyqaralyq kәsipodaqtar konfederasiyasynyng (HKK) teng qúqyqty mýshesi. Biylik taghayyndaghan Ábilghazy Qúsayynov basqaratyn taghy bir qazaqstandyq birlestik – Qazaqstan kәsipodaqtary federasiyasy da osy halyqaralyq úiymgha 2015 jyldan beri mýshe eken. Biraq búl kәsipodaq úiymynyng ereksheligi tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasy tap bolghan kedergilerge úshyramapty, ortalyq kensesi Astana qalasynda aman-esen júmys istep jatyr.

Eske salsaq, Qazaqstan tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasy 2016 jylghy aqpannyng 12-si kýni qúrylghan. Konfederasiyany tirkeu prosesi 10 aigha sozylghan. 2014 jylghy shildede kәsipodaqtar turaly jana zang kýshine engennen keyin, Larisa Harikova basqarghan Qazaqstannyng tәuelsiz kәsipodaqtary konfederasiyasy qúrylghanymen, qúzyrly organdar oghan zandy júmys isteytin úiym mәrtebesin beruden bas tartqan.

2017 jylghy qantardyng 4-i kýni Ontýstik Qazaqstan oblysynyng mamandandyrylghan ekonomikalyq soty (is zandy túlgha tirkelgen jәne Larisa Harikovanyng túrghylyqty orny boyynsha qaralghan) tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasyn joi turaly sheshim shygharghan.

Osylaysha, әleumettik әdiletsizdikke tap bolghandardyng qúqyn qorghaytyn qoghamdyq úiymnyng mәselesi sayasy mәnge ainaldy. Jergilikti jerdegilerding әleumettik mәselesi sayasatqa ainalyp ketpesin dep, bastaryn ala qashqanymen, múnay – әlemdik arenadaghy ýlken sayasattyng qúraly ekeni belgili. Manghystaudyng múnayy da osy әlemdik ýderisten shet qalmaytyny anyq.

Jeka-dara biylikting basqaruyndaghy memleket ýshin batys ónirdegi «alaqanday» Manghystaudaghy múnayshyny uysynan shygharmau – asa qiyn sharua emestigi taghy bir shyndyq. Kónbese – oqqa baylap, sottay salu tәjiriybesi jeterlik. Osyndayda qany keppegen, jarasy jazylmaghan Janaózen qasireti – biylikke de, qoghamgha da sabaq bolmady-au degen ókinish boydy biyleydi.

Jana jyl bastalysymen ashtyq jariyalaghan júmysshylardyng birqatary auruhanagha týsti. Al Aqtaugha preziydent Nazarbaevty shaqyryp, jaghdaydy óz kózimen kórip ketedi degen ereuilshilerding ýmitteri aqtalmady.

Osydan alty jyl búryn da múnayshylardyng narazylyghy segiz aigha úlasyp, ereuilshiler qany tógilgen qaqtyghystan keyin abyr-sabyr basylghan son, preziydent Nazarbaev Janaózenge kelip, «eshtene estimegenin», «eshtene kórmegenin» aityp, sýtten aq, sudan taza bolghan edi.

Sonda Nazarbaev bylay degen edi: «Osymen mynanday súmdyqty toqtatyndar. Masqara bolmayyq. Solay boldy eken dep, men Manghystau júrtyna kónilimdi ózgertpeymin. Qazaq elding qay týkpirinde jýrse de – mening qazaghym. Manghystau – 362 әuliyening jeri, qasiyetti jer. Solardyng aruaghyna kýl shashpandar. Olardyng qaharyna qalmandar. Úyat bolady...».

Preziydentting sol «úyat boladysyn» biyliktik BAQ osy joly taghy da qaytalady. «Qazaqstan» últtyq telernasynyng Aqtaudaghy bólimshesi jәne KTK telearnasynan shyghatyn «Portret nedeliy» baghdarlamasy «múnayshylardyng ashtyq jariyalauyna syrtqy kýshter yqpal etti» degen sarynda sóilep, birneshe jýz júmysshynyng narazylyghyn arandatushylardyng aidap saluy retinde kórsetuge tyrysty.

Biraq biyliktegiler Janaózen qasiretinen sabaq almaghan siyaqty. Oghan osy – manghystaulyq júmysshylardyng songhy ereuili dәlel bolsa kerek. Preziydent taghy da «eshtene estimegen», «eshteneni bilmegen» kýide kezekti ret auzyn buyp qaldy.

Degenmen, әleumettik talappen kóterilgen júmysshylar ereuiline qatysty «auyz buu» әdisi búdan bylay nәtiyje bermeytin siyaqty. Ashynghan júmysshylar búl joly bir ghana әleumettik talappen jeniske jetpeytinderin, memlekettik biylik aldyna sayasy talap qoymayynsha jәne onyng oryndaluyn tabandy týrde talap etpeyinshe, elde qalyptasqan qatygez jaghday ózgermeytinine kóz jetkizdi. Tәuelsiz kәsipodaq liyderi Ámin Eleusinov pen kәsipodaqtyng enbek inspektory Núrbek Qoshaqbaevty Astanagha әkelip sottaudyng astarynda sayasy sipat joq dep aitugha kelmeydi. Aqorda jergilikti jerding sotyna da, prokuroryna da senbeytin bolghan synayly, biylikting dәrmensiz әreketi osyny menzeytin siyaqty.

Osydan keyin Manghystau múnayshylary men júmysshylar qauymy endi kóterilse, Aqordanyng aldyna elge ózgeris engizu jóninde sayasy talap qoymen ghana alangha shyghatyndaryn sezinip ketti.

Bet qattalyp jatqanda

Qantardyng 23-kýni Manghystau oblystyq «Aqtau» tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasynyng kensesinde jinalys ótip, «Oil ConstructionCompany» (OSS) kәsipodaghynyng liyderi Ámin Eleusinov pen oblystyq filial kәsipodaghynyng tóraghasy Núrbek Qoshaqbaevtyng eki ay qamaugha alynuyna baylanysty aldaghy uaqytta atqarylatyn júmys josparlary talqylandy. Qazaqstannyng tәuelsiz kәsipodaqtar konfederasiyasy Ýilestiru kenesining úsynysy boyynsha, OSS enbek újymynyng atynan qamalghandardyng mýddesin qorghaugha «Aqtau» men «Janartu» kәsipodaqtarynyng qayratkeri Múhtar Ýmbetov senimdi ókil bolyp saylandy.

Baqytgýl MÁKIMBAY,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» №3 (367) ot 26 yanvarya 2017 g. 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3512