Akter Ánuar Núrpeyisov Singapurda sayahattap jýr eken.  Bosqa jýrmey, ol ózinshe ýlke-e-n  oy týiipti… Onysy  bylay eken:

«Búl elde negizinen etnikalyq qytaylar mekendeydi. Bayqaghanym, olar óz aralarynda kóbinese aghylshyn tilinde sóilesedi. Áriyne, keybireuler keremet sóiley almaydy. Biraq jalpylama alghanda aghylshyn tilining dengeyi óte joghary. Eng qyzyghy olargha eshkim de: «Áy, shala qytay, qytaysha sóilemeysing be?» – dep aitpaydy. Tipti, zamanauy Singapurdyng negizin qalaghan úly reformator Ly Kuan Yuding ózi tughan qytay tilinen qaraghanda aghylshyn tilin jaqsy mengergen. Múnymen ne menzep túr deysizder me? Jay aita salayyn dep edim», – depti  Núrpeyisov  baq.kz caytynyn  jazuynsha.

Bizding akterimizding  aq ter, kók ter bolyp, jelpinip, entigip jetkizgen Singapur men Qazaqstannyn  qoldanystaghy  tilderin salystyru ol ýshin “Jay aita salatyn” nәrse eken…  Singapurdyng qala-memleket retindegi ereksheligi, ondaghy qytaylardyng әlemdegi sany  1,5 milliardtan asyp ketetini, yaghni, Qytay degen әlemge yqpaldy alyp el túrghanda qytay tiline qauip degenning qay memlekette de, qay tilde sóilese de, bir qytaydyng da oiyna  da, týsine de kirmeytini Ánuardyng da miyna әzirge kirmey kele jatqany ókinishti…  Al Qazaq tilining ózge bir qazaq memleketinde (Qytay men Singapur sekildi)  emes, óz Otanynda da memlekettik til retinde 25 jyldan beri Atazangha say tórine shygha almay kele jatqanyn  oilau ol ýshin tipti jat nәrse bolsa kerek…

Birinshiden,  Singapurda etnikalyq  qytaylar 76 payyzdan asyp túrsa da, tórt memlekettik tilding  ishindegi aghylshyn tili basty til bolyp otyrghanynyng basty sebebi – qytay immigranttary birneshe topqa, yaghni, keminde  6 topqa bólinip, 6  dialektide sóileytin bolghandyqtan bir-birin týsinuding ózi  qiyngha soghady…  Al Altay men  Atyraudyng arasyndaghy  qazaq týgili,ómir boyy shetelderde túryp kele jatqan bar qazaqtyng tili – bir til, dialektisiz biri-birin týsine beredi.

Ekinshiden, Singapurda aghylshyn tili de, qytay tili de tórt tilding (malay tili, tamili tili) qataryndaghy resmy til, yaghni, statustary birdey. Al Qazaqstanda qazaq tili -memlekettik til de, orys tili – resmy til.  Yaghny statustary birdey emes!..  Konstitusiyadaghy  7-shi baptyng 2-shi tarmaghy  orys tiline memlekettik tilmen birdey dәrejede status bermeytini turaly  2007 jyly Konstitusiyalyq  Kenes  qosymsha Qauly shygharyp,   Múhtar Shahanov bastaghan  bir top Mәjilis deputattarynyng saualyna  jauap bergenin әrtister  týgili bizding biylik basyndaghy sayasatkerlerimizding kóbisi de bilmeydi nemese bilgisi kelmeydi!..   Sondyqtan da, eki elding jaghdayyndaghy eki tildi salystyru dúrys bola qoymas.

Singapurda aghylshynsha sóileytin qytaylardyng bәri qytaysha beske bilse, Qazaqstanda Resey tilinde sóileytin qazaqtardyng kóbisi, әsirese memlekettik qyzmettegiler, ministrler men әkimder, deputattardyng birazy qazaq tilinde aty-jónin dúrys jaza almaytyny da qazaq akteri ýshin qayghyratyn jayt emes, “jay aita salatyn” nәrse bolghany ózek órteydi…

Álgi әigili úly reformator, zamanauy Singapurdyng negizin qalaghan memleket basshysy Ly Kuan Yu  eshqashan da  “Aghylshyn tiline qytaysha jauap bergender júmystan quylady” dep aitpaghan, tipti, aitu oiynda da bolmaghan!..

Bizde “shala qazaq” dep, ózining ana  tilin, yaghni, qazaq tilin  bilmeytinderdi aitady.  Al Singapurda ana tilin, yaghny qytay tilin  bilmeytin qytaylar bar dep eshkim, tipti, Singapurgha ayaghy tie salyp, atam qazaqqa  aqyl aita bastaghan  bala әrtisimiz de aita almaydy… Ana tilin bilmey, Atazandy attap túryp, memlekettik tilin bilmey, memlekettik qyzmette istey beretin el әlemde  tek Qazaqstan  ghana. Sondyqtan da, “shala qazaq” bolsa da, shala qytay, shala orys, shala týrik, shala ózbek, shala armyan, shala gruziyn, t.b. shala últtar  bolmaydy!..

Biz Ánuar bauyrymyzdyng da, shala biletin sharuagha aralasatyn “shala tilshi” emes, shala akter emes, naghyz kino akteri bolghanyn, anyghyn aitqanda, naghyz qazaq bolghanyn qalaymyz…

Qazybek ISA

“Qazaq ýni”