Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti

Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevqa

“Qazyghúrt asuyndaghy jol qúrlysynyn

halyqqa keltirgen

                                   zalaly jәne qúrlystyng toqtap qalghany turaly” hat

                                Asa qadirmenti Núrsúltan Ábishúly!

       2014 jyldyng mausym aiynan bastap respublikalyq manyzy bar Shymkent-Tashkent asfalit jolyn qayta salu bastaldy. Búl Úly jibek jolyn janghyrtugha arnalghan Qytay – Batys Europa halyqaralyq dәlizining bir tarmaghy. Jobany halyqaralyq qúrylymdar qarjylandyruda.            Alghashqy jospar boyynsha onyng Qazyghúrt asuyndaghy bóligin “Akjuseli” JShS-i sol jyldyng qarasha aiyna deyin istep bitiretin bolypty. Biraq jospar “Akjuseli” JShS-ning kәsiby sayazdyghynan, júmysty úiymdastyra almaytyndyghynan, bas medigerdin, oblystyq «Ontýstikjollaboratoriya» basqarmasynyng núsqaularyn tyndamaytyghynan oryndalmady. Úiymnyng diyrektory Shoqan Syzdyqov júmys basynda bir, nemese birneshe aida bir ret kórinip, basqa jaqtaghy ondaghan firma – korporasiyasymen, sayrandaumen әure. “Akjuseli” JShS-ning búryn jol qúrlysymen nәtiyjeli ainalyspaghany, mamandarynyng biliksizdigi, Sh.Syzdyqovtyn  maman emestigi bayqalady. Sondyqtan júmystyng jýrisi salghyrt bolyp, óz betimen ketip, toqtap qalghany.

(Qazyghúrt asuyndaghy kórinister)

Áriyne bastapqy jobadan alghashynda-aq kemshilik shyghyp, júmys kólemi úlghaydy – jol terendetilip, eki jaghyndaghy betkey jonyldy. Terendetilui qajet bolghanymen, eki jaghyn jonu aldyn ala jan-jaqty zertteu, saraptamadan ótkizilip, zandargha sәikes bekitu arqyly emes, tek atalghan JShS-ning diyrektory Sh.Syzdyqovtyng erkimen bastalyp, qoshtalyp isteldi. Sonynan zandastyrylghan boluy da mýmkin.                 

Osylaysha aldyn ala talqylanyp, negizdelmegendikten júmys kólemi, qarjy shyghyny dәlelsiz kóbeyip, ony isteu kezinde qorshaghan ortagha, sol mandaghy sharuashylyqtargha qyruar ziyan keltirildi. Halqymyz Núh Payghambargha baylanysty qasiyetti jer sanaytyn aimaqtyng oipan-toypany shygharylyp, birneshe ondaghan gektar jayylym, shabyndyq, egis egetin jer jaramsyzdandyrylyp, kýizelisten qinalyp otyrghan el odan beter qinala týsude:

Eger búl júmys oilastyrylyp istelgende, ótken jylghy kýzge deyin joldyng tym bolmasa eki qatar kólik jýretin bir tilkemin uaqytsha paydalanugha berip, qys ailarynda kólikting bir baghyttaghysyn búl jolgha búrugha bolar edi. Sóitip eski joldaghy Shymkent-Aqtas-Rabat-Q.Mәmbet marshrutynda kólik azayyp, olardyng opatqa úshyrap, adamdardyng qaza tabuy siyrer edi. Alayda syqaqshy aqyn Asqar Toqmaghambetov aitqanday “bassyz bastyq” olay ete almady. Ol ózining osy asudaghy jol jaghasyndaghy “Qanaghat” kafesine zaqym keltirgisi kelmesten júmysty shyghys jaqtan bastap, batys jaghyn ekinshi kezekte, kýzde istedi (búl uaqytqa deyin óz kafesine ziyan keltirmeuding jolyn tapqan bolsa kerek.). Batys jaqtyng topyraghyn tasushy ondaghan, birinen song biri tizilip kele jatqan kólikter, joldyng shyghys jaqtaghy uaqytsha paydalanugha bolatyn tilkemin kesip ótip otyrdy. Sondyqtan búl dayyn tilkemiarqyly kólik jýrgizuge bolmady. Eger aldymen joldyng batys jaghy istelgende, qazan aiyna deyin bitip, ol arqyly uaqytsha kólik jýrgizuige bolar edi. Sonda joldyng shyghys jaghynda istep jatqan kólikter, topyraqty shyghys jaqta ornalasqan qoymagha kedergisiz tasy berer edi. Sóitip bir-birining jolyn kespey Shymkent–Tashkent baghytynda joldyng batys jaghyndaghy tilkemimen ótip jatqan kólikter búlargha, búlar olargha kedergi bolmas edi. Joldyng eki jaghyndaghy jotalardyng shyghys jaghyn qyrnau tamyz aiynda, qarsy beti jeltoqsan aiynda tamamdaldy. Qyrnau bitken son, qyrtysy býlingen tóbelerden janbyr, qar suy beytarap jaqqa aghyp ketetin naualar qoyylyp, aghash egilui tiyis edi. Alayda búl jasalmady. Sondyqtan atalghan sular jalanashtalghan tóbelerding topyraghyn shayyp, eroziyalandyruda. Búl ekologiyalyq apatqa jeteleude:

Qosymsha júmys kólemi shilde aiynyng basynda anyq boldy. Demek “Akjuseli” JShS-ning búl jerge qajetinshe kýsh jinap, keste boyynsha joldy bitiruge úmtyluy tiyis edi. Biraq ony oilaugha respublika boyynsha ondaghan kәsiporyny bar Sh.Syzdyqovtyng qoly tiymedi. Óitkeni ol tiyisti qarjysyn onsyzda alady, jauapkershilikten qorghaytyn “kókesi” bar. Al, osynday dýmshe bastyqtyng tiriliginen sorlap, qinalyp jatqan da, opatqa úshyrap, mert bolyp jatqan da halyq.

Bayandalghan kelensizdikting saldarynan jol oqighasy kýrt kóbeyip,   adamdar men kólikter opat boldy. Óitkeni negizgi jol osylaysha isten shygharylghandyqtan, Shymkent-Tashkent-Ashhabad baghytyndaghy kólikterding barlyghy eski jolmen,  Shymkent-Aqtas-Rabat-Q.Mәmbet e..m. arqyly jýruge mәjbýrlendi. Al búl eski jol ótken ghasyrdyng jetpisinshi jyldarynyng ózinde tar, qauipti bolghandyqtan jana jol salynyp, kólikter negizinen sekseninshi jyldardan bastap jana, qazir qayta jasalynyp jatqan jolmen jýretin; kólikter qayta qúrylugha týsken jolda saghatyna 110 shaqyrymgha deyin jyldamdyqpen jýrip, tez ótetin. Al eski jolda jyldamdyghy 40-60 bolyp, uaqyt pen janar-jaghar maygha kóbirek shyghyndalyp, ekonomikamyzgha, búl jol halyqaralyq dәliz bolghandyqtan, elimizding abyroyyna da aitarlyqtay núqsan keltirdi.         Q.Mәmbet auylynyng jol boyyndaghy Ánuar degen kәsipkerding janar may beketi men beton blogyn shygharatyn sehy da jol qúrlysyna baylanysty toqtap, adamdar júmyssyz qaldy.       Joldyng batys jaghyndaghy egistik jerdi, kishi bazardyng manyn “Akjuseli” JShS-i óz betimen qazyp tastapty. Búl nysandardyng iyesi Sayrambaydyng jesiri ne jerin, bazaryn paydalana almay, ne ziyan shekkeni ýshin tólem ala almay jylap jýr. Ol kisi búl jóninde birneshe ret habarlasqan eken Sh.Syzdyqovpen, “Shoqan bydyr-bydyr etip birnәrselerdi aitty, eshnerse týsinbedim, mәselem sheshilmedi” deydi. Búl JShS sol mandaghy halyqaralyq telekommunikasiya jýiesin de isten shygharghan kórinedi.

Joldy qazyp, janyndaghy qyratty jonyp, topyraqty tasyghan kezde shyqqan shang jolgha qaptarlas salynyp jatqan Túran qalashyghyn, onyng aghashtaryn kýni-týni basty. “Akjuseli” JShS-i smeta boyynsha qarjy qarastyrylghan bolsa da, shandy basu ýshin jolgha su shashpady. Qarjy qayda ketti eken? Búl júmysty shamasy kelgenshe túrandyqtardyng ózderi atqardy:

Biraq qong shandy basugha qauqary jetpedi. Auany shang basqany sonshalyq, júmysshylar dem ala almastan, tipti týnde de kózderine shang kirip, auyryp, jótelip, tynygha almastan qúrlys júmysy toqtady. Al japyraqtary shang basqan ósimdik, aghashtar zaqymdandy, qúrady. Sh.Syzdyqov onyng úiymy jol qúrlysyn bastaghanda bizding menshigimizdegi jerge ziyan tiygizip, biz ekken aghashtardy kóshiretin bolghandyqtan ol ziyandardyng ornyn toltyryp beremin dep uәde bergen edi.    Alayda, óz júmysyn bitirgennen keyin, yaghny “esegi laydan  ótken son” uәdisinde túrmay, alayaqtyq jasady. «Shaghymdansang shaghymdana ber, men eshkimnen qoryqpaymyn» dep qyr kórsetip, zorlyq jasay bastady; nysandaryn Túrannyng elektr jýiesine óz betimen jalghap, ozbyrlyqpen elektr quatyn tólemsiz paydalandy.       Túrandaghy aghashtardy, gýlderdi suarugha, qúrlysqa, túrmysqa qajet su traktormen tasylatyn. Joldy “Akjuseli” JShS-i búzyp tastap, tym bolmasa uaqytsha jýruge bolatyn jol izin de qalpyna keltiruden bas tartty. Sondyqtan suarusyz, shang astynda qalghan jasyl jelek odan beter әlsirep, quray týsip, qysqa qauqarsyz týskendikten biylghy kóktemde kóptegen ósimdik, aghashtardyn  birazy oyanbay qaldy. Sóitip syrtqy dýniyemen baylanys jasau, “Týrik Halyqtarynyng Dýniyejýzilik Assambleyasy” halyqaralyq úiymynyng bas-shtab kvartirasyna qayratkerlerding kelip-ketui dogharalyp,  qajetti zattardy, azyq-týlikti batpaqqa batyp, jayau tasyp, Túran blokadagha týsti. Osylaysha týrik halyqtarynyng tarihiy-mәdeny ortalyghy Túran qalashyghynyng qúrlysyna, onyng túrghyndaryna ýlken ziyan tiygizip, qasiret әkeldi. Al Túran qalashyghyn salu 2007 jyldyng 19 qyrkýieginde Aq Ordada qúptalyp, birinshi kezekte jýzege asyryluy tiyis turistik nysandar tizimine kirgizilgen edi. Tek Ministrliktin, «Ontýstikjollaboratoriya» MM-ning arlasuymen bas mediger BK «Todini – Impregilo – Akkord» búl jaghdaygha týsinistikpen qarap jana jyldyng qarsanynda Túrangha kirip, shyghar jol sala bastaghan edi, biraq ol da ayaqsyz qaldy.        Qazirding ózinde asudaghy, jol salushylar men basqa da kólikter ótip jatqan joldyng ýstingi erneuinde jatqan auyr beton erneuler kez-kelgen uaqytta kólikterding ýstinen qúlap, apat boluy mýmkin. Olardyng birnesheui abyroy bolghanda, ótushiler joq kezde ....qúlapty:

Al kýzding sonynan bastap býginge, yaghny mamyr aiynyng jiyrma besine deyin asudaghy jol salu júmysy toqtap túr. Joldyng biyl bitpeytini kórinip túr. “Akjuseli” JShS-ining búlaysha esirui onyng diyrektory Sh.Syzdyqovtyng elimizding bas prokurory A.Dauylbaevtyng asyghy órge órmelegen tuystarymen “әmpey-jәmpeyliginde” degen qaueset bar. Tәrtip boyynsha basmerdiger submedigerlerd ózi tandaydy. Al biraq “Akjuseli” JShS-i aqsha kóp bólinetin Qazyghúrt asuyndaghy joldy qayta salu júmysyn oryndaudy bas merdiger anyqtalmay túryp-aq, ózining “kókeleri” arqyly iyemdengen eken. Búl jóninde avtor bas prokuror A.Dauylbaevqa hat joldaghan bolatyn joldy saludy jandandyrugha yqpal etiniz dep. Alayda búl mekeme ózining burokratiyalyq әdisimen, ol hatty oblys prokuroryna, ol, OQO ishki ister departamentine joldapty. Mýmkin Sh.Syzdyqovtyng tiregi dauylbaevtar әuleti emes shyghar. Onda ony tayrandatyp qoyghan kim? Múny anyqtau Bas prokurordyng mindeti, mәsele onyng atyna baylanysty bolghandyqtan da. Izdenisti OQO IIB-ne iytere salu, júmsaq aitqannyng ózinde kýmәndi qadam. Óitkeni qoldauysh tirek te, submerdigerge de kelisim beretin songhy instansiya – tiyisti Ministrlik te Astanada, al OQO IIB-ning bylyghyp bitkenin, mәselening shynayy anyq-qanyghyna jetpeytinin biledi. Sol hatymyzdan nәtiyje shyqpasa, onda Elbasydan jәrdem súraugha mәjbýr bolamyz degen edik. Bayqap otyrghanymyzday, Bas prokuror búghan mәn bermepti. Sonda qalay bolghany?

...Bas mediger «Todini – Impregilo – Akkord» birlesken kәsipornynyng diyrektory Djavid Garaev myrza búl joldy óz kýshimmen bolsa da biyl bitiremin dep otyr. Onyng ózi basqa elding azamaty jәne úiymyda jergilikti bolmaghandyqtan “kókesi” tirep túrghan  Sh.Syzdyqovty qyspaqqa alugha, ol turaly jogharghy jaqqa shaghymdanugha dәti barmaytyny týsinikti. Biraq Dj. Garaev ne ýshin alayaqtardyng júmysyn atqaruy kerek, oghan mýmkindigi bar ma? Sh.Syzdyqovtyng kompaniyasynan ýmit joq. Demek odan búl júmysty resmy týrde alyp, «Todini – Impregilo – Akkord» birlesken kәsipornyna jýktep, tiyisti dengeyde qarjylandyru kerek. Búl mәseleni tez sheshu qajet. Al biraq  Sh.Syzdyqovtyng qúdiretti kókelerinen eshkim asyp kete almaydy. Sondyqtanda búghan Elbasymyz tikeley aralaspasa, basqa laj qalmady. Osylaysha búl manaygha qasiret әkelgen “Akjuseli” JShS-ning diyrektory Sh.Syzdyqov tómendegi surettegidey qyzdarmen shampandasyp, jalghandy jalpaghynan basyp jýrip jatyr:

Osy bayandalghan jaylargha negizdele otyryp, ótinemiz Sizden, tiyisti organdar arqyly:

1. Qazyghúrt asuyndaghy joldy qayta qúru júmysynyng ýdesine shygha almaghan “Akjuseli” JShS-nen búl júmysty tәuelsiz komissiya arqyly qabyldap, bas merdigerding ózine jýktep, jol júmysyn biylghy kýzge deyin ayaqtatyp, paydalanugha bergizuinizdi;
2. “Akjuseli” JShS-ning Qazyghúrt asuyndaghy joldy qayta qúru júmysyn zansyz iyemdengenin anyqtatuynyzdy (múny qazir dәleldeu onay       emes, óitkeni qaghazda bәrin tigisin bildirmey jatystyryp qoyghan shyghar mýddeliler);
3. asudaghy joldyng eki jaghyn qyrnau, manaydaghy jerlerdi jaramsyzdandyru qanshalyqty qajet bolghanyn, onyng zandylyghyn teksertuinizdi;
4. eroziyalana bastaghan, jәne býldirilgen jerlerdi әri qaray býlinuden qorghaytyn, qalpyna keltiretin keshendi sharalardy jaqyn arada jasatuynyzdy;
5. “Akjuseli” JShS-ining jauapkersizdiginen, zorlyghynan ziyan shekkenderding ziyanyn ótetuinizdi, atap aitqanda:

-          Qydyr Mәmbet auylynyng býlingen shabyndyq, jayylymdarynyng kólemine say malyna jóp satyp alyp kelip bergizuinizdi,

-          Sayrambaydyng jesirine, sol mandaghy sharuashylyqtargha, Ánuardyng júmys istey almay qalghan janar may beketi men beton blok shygharatyn sehynyn, Túran qalashyghynyng jәne basqalardyn,  

-          asudyng qys ailarynda paydalanugha berilmegendiginen kóbeygen kólik apatynan zardap shekkenderdin.

1. 6.     Sh.Syzdyqovtyn, jәne onyng qatysy bar kommersiyalyq subektilerding júmysyn, qarjylandyruyn, júmys obektilerin qalay alyp jýrgenin, “Qanaghat” kafesi, sol mandaghy janar may beketin, basqa da menshigindegi nysandardy satyp alghanda ózine tiyisti úiymdardyng qarjysyn maqsatsyz qoldanghan, qoldanbaghanyn anyqtatuynyzdy, jalpy onyng qyzmetin jan-jaqty taldap, tiyisti shara qoldandyruynyzdy;
2. 7.    Tekserulerdy nәtiyjesine baylanysty lauazymdy túlghalardyng jauapkershiligin oilastyruynyzdy.

                                        Asa qadirmenti Núrsúltan agha!

Mening qazaq eli týrik halyqtarynyng qauymdastyghymen, pikiri ondy kórshilermen birge damyp, әlemde ózining tiyanaqty ornyn alsyn dep ýles qosyp, keyde ýkimetting nazarynan tys qalghan mәselelerdi de sheship  jýrgenimnen habardarsyz.   Sóz bolyp otyrghan kelensiz jәitterding shekten shyqqandyghynan elding qamy ýshin, múnymen ainalysugha amalsyzdan mәjbýr bolyp, Sizge jýginip otyrmyn. Kezinde Kenes Odaghynyng memlekettik syilyghyna úsynylghan qúrlys úiymdastyrushy retinde joldyng búl bóligin ýsh-tórt aida bitiruge bolatynyn bilemin. Alayda jol eki jylda da bitetin týri joq. Halqymyz “adamyn tauyp oinas bol” degen. Búl tayynsyz alayaq pen onyng kompaniyalaryn qoldaushylar tym bolmasa kimmen jaqyndasudy bilmese kerek. Mýmkin ózderi de “sau-siyrdyng siraghy” emes shyghar. Biraq mýmkindikteri bәiterektey eken. Kóterilgen mәselege Bas prokuror da mәn bermey, “jabuly qazan jabuyl qalsyn” degen synay tanytqan siyaqty. Kýn ótken sayyn alayaqtar kóptegen salalarymyzdy eroziyalandyryp bara jatyr. Sizben múnyng bәrimen qayghyra bólisip otyrghanyma týsinistikpen qarap,   batyl qadam jasarsyz degen niyetpen, 

 akademik E.Súltanmúrat,

“Týrik Halyqtarynyng Dýniyejýzilik Assambleyasy”

halyqaralyq qoghamdyq úiymynyng tóraghasy,

meken-jayym:

 160301, Túran-1, K.Mәmbet, Qazyghúrt. aud, OQO, tel.+77071255550,                      

 email: esultanmurat@gmail.com

Abai.kz