Sonyna oily ólender men tariyh, әdebiyet taqyrybynda jazylghan ghajayyp esseler, zertteu enbekter qaldyrghan aqyn Ámirhan Balqybekting dýniyeden ghapyl ketkenine de bir jyldyng jýzi bolyp qalypty. Ortamyzda oinap-kýlip jýrgen kezinde-aq anyzgha ainalghan aqyn búl fәniyden ótken kýnning erteninde óz әlemining baytaq kenistigine kimdi bolsa da baurap ala jóneldi. Qazir ol turaly estelikter, oilar, pikirler, saraptaular jazylyp jatyr. Aldaghy kýnderi aqyn Qasymhan Begmanov basqaratyn «Dәstýr» baspasynan Ámirhannyng ólenderi men merzimdi basylymdarda shyqqan enbekteri jinaqtalyp, jaryq kórmek. Al, sәuirding 5-i kýni aqynnyng tuyp-ósken mekeni – Shardara qalasynda alashqa sauyn aitylghan as berilmek. Osy sharanyng qarsanynda biz aqynnyng jary – Marhabat, Ábekenshe aitsaq, "Marqa" jeneshemizben súhbattasyp, qol búlghap óte shyqqan kýnderding jarqyn jaqtaryn eske aludy jón kórdik.  

- Sizden ótken kýnderden estelik súraytyn súhbat alu oiymyzgha kirip shyqty ma eken desenizshi... Taghdyrdyng jazuy, amal kem. Ábekennin, Ámirhan Balqybekting baqilyq bolyp ketkenine de jyl tolyp qalypty-au. Ábekenning túyaghy – Qasiyet qay synypta oqyp jatyr qazir? Qanday mamandyq iyesi bolamyn dep jýr? Marqúm erinizding anasymen, bauyr-tuystarymen habarlasyp túratyn shygharsyz? Hal-jaghdaylary qalay?

- Adam tughan kezinde taghdyry peshenesine jazylyp qoyady degen ras bolar, bәlkim. Bir-aq kýnde Ámirhannan aiyrylyp qalam-au degen oy kirip-shyqqan emes. Allanyng isine amal bar ma?.. Estelik aitu degen men ýshin qoshtasu. Al mening qoshtasqym kelmeydi. Ámirhan alys sapargha ketkendey bolady da túrady.

Al, Qasiyetimiz biyl 11-synypta oqidy. Qanday mamandyq iyesi bolaryn uaqyt kórsete jatar.

Ámirhannyng anasy Túrsyn apammen jii habarlasyp túramyz. Telefonmen sóilesken kezde ol kisining kónili bosap qalady, keyde mening de. Ondayda bir-birimizdi júbatamyz, sabyrgha shaqyramyz. Apamnyng aitatyn aqyl-kenesi, tózimdiligi, qaysarlyghy maghan ýlken demeu bolyp keledi.

Bauyrlary, tuystarymen de baylanystamyz. Barlyghy da Ámirhannyng jyldyq asyn ótkizuge bir kisidey atsalysqaly jatyr. Alla razy bolsyn.

- Óziniz sol búrynghy «Parasat» jurnalynda qyzmet jasap kelesiz ghoy. Solay ma? Ámirhanmen de osy jurnalda jýrip tanysypsyzdar. Tanysyp, bilisken kezderinizden esinizde ne qalypty? Sony taratyp aityp berinizshi?

- IYә, men «Parasat» jurnalynda júmys jasaymyn. Ámirhanmen osy redaksiyada tanystyq. «Parasattan» búryn «Halyq Kongresi» degen gazette Qalihan agha Ysqaqovpen birge qyzmet istegenbiz. Keyinnen ol kisi «Parasat» jurnalyna auysty da, meni sol jaqqa júmysqa shaqyrdy. Meni Ámirhanmen tanystyrghannan keyin, oghan aitqan eken: «Osy qyz saghan әiel bolady» dep. Ámirhannyng otty janary janymdy birden baurap aldy. Ekeumiz júmystan birge qaytatynbyz. Qansha jayau jýrsek te sharshamaytynbyz. Bir qyzyghy, ol maghan ertegi aityp beretin, ertegi ayaqtalghanda ýige de jetip qalatynbyz. Sóitip, ekeumiz aqyldasa kele 8 nauryz meyramy qarsanynda bas qosatyn bop sheshtik.

- Ámirhan kózining tirisinde-aq kóp biletin, kóp oqityn, kókiregi danghyl azamat-aqyn retinde, zertteushi-ghalym retinde tanyldy. Sonday degdar, parasat iyesi jalpy ómirde qanday adam boldy? Ýi-ishining tirligine, aghayyn-tuystyng sharuasyna qanshalyqty kónil bóletin edi?

- Ámirhan eshkimge úqsamaytyn dara minez iyesi edi. Tanym-týsinigi, minez-qúlqy, ómir salty ainaladaghy adamdardan mýlde bólek bolatyn. Onyng jeke óz әlemi – Ádebiyet әlemi bar-tyn. Sol Ádebiyet ýshin jaralghan jan edi. Odan basqa eshtenege qyzyqpaytyn.

...Sharuanyng balasy bolsam da,

Sharuagha qyrsyzdau ósip em... - dep ózi jazghanday, qolynan tek qalam ústau ghana keletin.

- Siz Ámirhannyng alansyz oquyna, alansyz jazuyna qanday jaghday jasap baghushy ediniz? Álde, Ábekeng jaghday tandamay jaza beretin be edi? Qanday kezde oqugha, jazugha otyratyn edi?

- Qolymnan kelgenshe qúrmettep, shygharmashylyghymen erkin ainalysuyna mýmkindikter jasadym. Kóbine tynyshtyqty qalaytyn. Sosyn jazugha týnde otyrushy edi. Ýstelding ýstin tap-taza etip jinap, temekisin kýlsalghyshymen qosa, qalamsabyn bәrin dayyndap qoyatynmyn. Biz úiqygha jatqanda, ol jazugha otyratyn. Qoly qalt etkende kitaptan bas almaytyn.

- Ábekendi biletinder marqúmnyng baladay anghal, anqyldaq jan bolghandyghyn kýlip otyryp әngime etedi. Sonday bir qyzyq minezinen estelik aityp berinizshi?

- Aqyn adam birde dana, birde bala deydi ghoy. Shynynda da anghaldyghy bar edi. Qaljyngha senip qalatyn. Bir kýni bir top jas studenttermen kezdesuge ketken. Ertesine әlgi bir-eki student jigitter habarlasady ghoy Ábekene. «Keshe siz meni úryp jiberdiniz, kózim kógerip qaldy» dep renishin aityp (qaljyndap). Sodan ne isterin bilmey, úyat bolghan eken onda dep, әlgi studentterdi ýige shaqyrdy. Olar kelgenshe qayta-qayta temekisin shegip, kirip-shyghyp jany tynbady. Studentter ýige kýlip kirip kelgende: «Ói, eshtene bolmapty ghoy», - dep arsalandap qarsy alghany bar.

- Álgindey aqkónil adam bola túra Ábekeng kóniline jaqpaghan pendelerding qylyghyn betine basyp aityp tastaushy edi deydi biletinder. Ras pa?

- Baqayeseppen shen-shekpenning sonyna týskenderdi, jaghympazdardy bayqasa, qaraday kýiinip otyratyn. Turasyn aitam dep tughanyna jaqpaytyndardyng biri Ámirhan edi.

-  Aqyn adam kónil-kýiding auanyna berilip, sezimge bólenbey jýre almaydy ghoy. Sonday bir kónil-kýiding túsynda Ábekeng әldebir qalqataylargha yntyq bolyp qalsa, syryn sizge aitady eken dep estushi edim. Osyny da bir eske alyp qoyalyqshy.

- Óleng jazu ýshin shabyt keregi ras. Sonday kezderde ózing aitqanday qalqataylardyng birin únatyp qalsa, maghan aitatyn. Oghan arnap óleng jazyp, ony maghan oqyp beretin. Sosyn ekeulep ony talqylap, óndep, týzep bolghan song әlgi qalqataygha jiberedi ghoy. Men de qyzyqpyn, únatyp qalghan qyz turaly aitsa, qanday eken, ne isteydi eken dep súraytynmyn, qyzghanudyng ornyna. Biraq, osy bir shabyt shaqyrar sәtter ýlken dýniyening tuaryna sebepshi bolatynyna ishtey senetinmin. «Qasqyr qúday bolghan kez» atty kitabynyng jazyluyna da osynday jaghdaydyng әseri bolghany ras.

- Ábekeng gazet-jurnaldarda qyzmet jasap jýrgen kezinde jazghan dýniyeleri ýzbey jariyalanyp túrdy. Ol kisi ne jazsa da kóp oqyp, kóp izdenip jazatyn edi. Bylaysha aitqanda, ol kisining bar shygharmasyn óz basym oqydym desem de bolady. Sonda da súrayyn, jariyalanbay qalghan, ózi keyinge qaldyryp qoyghan tuyndylary bar ma? Bolsa, ony kitap etip shygharu oiynyzda bar ma?

- Ámirhan bir sóilem nemese sóz jazsa da onyng maghynasyna, stilistikasyna, ýtir-nýktesine deyin qatty mәn beretin. «Qazaq әdebiyeti» gazetinde istep jýrgende gazet shyghatyn kýngi kezekshiliginde baspahanagha birge barghanym bar. Sonda gazetke shyghyp bara jatqan kezekti maqalanyng bir sóileminde ýtir týsip qalghan eken, sony orys әielmen aiqaylasyp jýrip saldyrghany esimde. Álgi orys әiel basyn shayqap qoyyp, ýtirdi ornyna salghanyn kórgem.

Mening endigi mindetim – artynda qaldyrghan múralaryna ie bolyp, jariyalanbaghan dýniyelerin jaryqqa shygharu. Qoljazbalaryna әli qol tiygizbedim. Sebebi, bir betin ashsam boldy, eriksiz egile berem...

- Ámirhan Balqybek turaly biraz estelikter de jazylyp ýlgerdi-au osy. Sol estelikter toptamasyn jalghastyra týsu kerek siyaqty. Qalay oilaysyz?

- Ámirhan baqigha ketken kýnnen bastap jazylyp jatqan estelikterdi jinaqtap jatyrmyn. Qúday qalasa, aldaghy uaqyttarda estelikterdi kitap etip shygharu oiymda bar.

Abai.kz