سوڭىنا ويلى ولەڭدەر مەن تاريح، ادەبيەت تاقىرىبىندا جازىلعان عاجايىپ ەسسەلەر، زەرتتەۋ ەڭبەكتەر قالدىرعان اقىن ءامىرحان بالقىبەكتىڭ دۇنيەدەن عاپىل كەتكەنىنە دە ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالىپتى. ورتامىزدا ويناپ-كۇلىپ جۇرگەن كەزىندە-اق اڭىزعا اينالعان اقىن بۇل فانيدەن وتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە ءوز الەمىنىڭ بايتاق كەڭىستىگىنە كىمدى بولسا دا باۋراپ الا جونەلدى. قازىر ول تۋرالى ەستەلىكتەر، ويلار، پىكىرلەر، ساراپتاۋلار جازىلىپ جاتىر. الداعى كۇندەرى اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ باسقاراتىن ء«داستۇر» باسپاسىنان ءامىرحاننىڭ ولەڭدەرى مەن مەرزىمدى باسىلىمداردا شىققان ەڭبەكتەرى جيناقتالىپ، جارىق كورمەك. ال، ءساۋىردىڭ 5-ءى كۇنى اقىننىڭ تۋىپ-وسكەن مەكەنى – شاردارا قالاسىندا الاشقا ساۋىن ايتىلعان اس بەرىلمەك. وسى شارانىڭ قارساڭىندا ءبىز اقىننىڭ جارى – مارحابات، ابەكەڭشە ايتساق، "مارقا" جەڭەشەمىزبەن سۇحباتتاسىپ، قول بۇلعاپ وتە شىققان كۇندەردىڭ جارقىن جاقتارىن ەسكە الۋدى ءجون كوردىك.  

- سىزدەن وتكەن كۇندەردەن ەستەلىك سۇرايتىن سۇحبات الۋ ويىمىزعا كىرىپ شىقتى ما ەكەن دەسەڭىزشى... تاعدىردىڭ جازۋى، امال كەم. ابەكەڭنىڭ، ءامىرحان بالقىبەكتىڭ باقيلىق بولىپ كەتكەنىنە دە جىل تولىپ قالىپتى-اۋ. ابەكەڭنىڭ تۇياعى – قاسيەت قاي سىنىپتا وقىپ جاتىر قازىر؟ قانداي ماماندىق يەسى بولامىن دەپ ءجۇر؟ مارقۇم ەرىڭىزدىڭ اناسىمەن، باۋىر-تۋىستارىمەن حابارلاسىپ تۇراتىن شىعارسىز؟ حال-جاعدايلارى قالاي؟

- ادام تۋعان كەزىندە تاعدىرى پەشەنەسىنە جازىلىپ قويادى دەگەن راس بولار، بالكىم. ءبىر-اق كۇندە ءامىرحاننان ايىرىلىپ قالام-اۋ دەگەن وي كىرىپ-شىققان ەمەس. اللانىڭ ىسىنە امال بار ما؟.. ەستەلىك ايتۋ دەگەن مەن ءۇشىن قوشتاسۋ. ال مەنىڭ قوشتاسقىم كەلمەيدى. ءامىرحان الىس ساپارعا كەتكەندەي بولادى دا تۇرادى.

ال، قاسيەتىمىز بيىل 11-سىنىپتا وقيدى. قانداي ماماندىق يەسى بولارىن ۋاقىت كورسەتە جاتار.

ءامىرحاننىڭ اناسى تۇرسىن اپاممەن ءجيى حابارلاسىپ تۇرامىز. تەلەفونمەن سويلەسكەن كەزدە ول كىسىنىڭ كوڭىلى بوساپ قالادى، كەيدە مەنىڭ دە. وندايدا ءبىر-ءبىرىمىزدى جۇباتامىز، سابىرعا شاقىرامىز. اپامنىڭ ايتاتىن اقىل-كەڭەسى، توزىمدىلىگى، قايسارلىعى ماعان ۇلكەن دەمەۋ بولىپ كەلەدى.

باۋىرلارى، تۋىستارىمەن دە بايلانىستامىز. بارلىعى دا ءامىرحاننىڭ جىلدىق اسىن وتكىزۋگە ءبىر كىسىدەي اتسالىسقالى جاتىر. اللا رازى بولسىن.

- ءوزىڭىز سول بۇرىنعى «پاراسات» جۋرنالىندا قىزمەت جاساپ كەلەسىز عوي. سولاي ما؟ امىرحانمەن دە وسى جۋرنالدا ءجۇرىپ تانىسىپسىزدار. تانىسىپ، بىلىسكەن كەزدەرىڭىزدەن ەسىڭىزدە نە قالىپتى؟ سونى تاراتىپ ايتىپ بەرىڭىزشى؟

- ءيا، مەن «پاراسات» جۋرنالىندا جۇمىس جاسايمىن. امىرحانمەن وسى رەداكتسيادا تانىستىق. «پاراساتتان» بۇرىن «حالىق كونگرەسى» دەگەن گازەتتە قاليحان اعا ىسقاقوۆپەن بىرگە قىزمەت ىستەگەنبىز. كەيىننەن ول كىسى «پاراسات» جۋرنالىنا اۋىستى دا، مەنى سول جاققا جۇمىسقا شاقىردى. مەنى امىرحانمەن تانىستىرعاننان كەيىن، وعان ايتقان ەكەن: «وسى قىز ساعان ايەل بولادى» دەپ. ءامىرحاننىڭ وتتى جانارى جانىمدى بىردەن باۋراپ الدى. ەكەۋمىز جۇمىستان بىرگە قايتاتىنبىز. قانشا جاياۋ جۇرسەك تە شارشامايتىنبىز. ءبىر قىزىعى، ول ماعان ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن، ەرتەگى اياقتالعاندا ۇيگە دە جەتىپ قالاتىنبىز. ءسويتىپ، ەكەۋمىز اقىلداسا كەلە 8 ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا باس قوساتىن بوپ شەشتىك.

- ءامىرحان كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق كوپ بىلەتىن، كوپ وقيتىن، كوكىرەگى داڭعىل ازامات-اقىن رەتىندە، زەرتتەۋشى-عالىم رەتىندە تانىلدى. سونداي دەگدار، پاراسات يەسى جالپى ومىردە قانداي ادام بولدى؟ ءۇي-ءىشىنىڭ تىرلىگىنە، اعايىن-تۋىستىڭ شارۋاسىنا قانشالىقتى كوڭىل بولەتىن ەدى؟

- ءامىرحان ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارا مىنەز يەسى ەدى. تانىم-تۇسىنىگى، مىنەز-قۇلقى، ءومىر سالتى اينالاداعى ادامداردان مۇلدە بولەك بولاتىن. ونىڭ جەكە ءوز الەمى – ادەبيەت الەمى بار-تىن. سول ادەبيەت ءۇشىن جارالعان جان ەدى. ودان باسقا ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن.

...شارۋانىڭ بالاسى بولسام دا،

شارۋاعا قىرسىزداۋ ءوسىپ ەم... - دەپ ءوزى جازعانداي، قولىنان تەك قالام ۇستاۋ عانا كەلەتىن.

- ءسىز ءامىرحاننىڭ الاڭسىز وقۋىنا، الاڭسىز جازۋىنا قانداي جاعداي جاساپ باعۋشى ەدىڭىز؟ الدە، ابەكەڭ جاعداي تاڭداماي جازا بەرەتىن بە ەدى؟ قانداي كەزدە وقۋعا، جازۋعا وتىراتىن ەدى؟

- قولىمنان كەلگەنشە قۇرمەتتەپ، شىعارماشىلىعىمەن ەركىن اينالىسۋىنا مۇمكىندىكتەر جاسادىم. كوبىنە تىنىشتىقتى قالايتىن. سوسىن جازۋعا تۇندە وتىرۋشى ەدى. ۇستەلدىڭ ءۇستىن تاپ-تازا ەتىپ جيناپ، تەمەكىسىن كۇلسالعىشىمەن قوسا، قالامسابىن ءبارىن دايىنداپ قوياتىنمىن. ءبىز ۇيقىعا جاتقاندا، ول جازۋعا وتىراتىن. قولى قالت ەتكەندە كىتاپتان باس المايتىن.

- ابەكەڭدى بىلەتىندەر مارقۇمنىڭ بالاداي اڭعال، اڭقىلداق جان بولعاندىعىن كۇلىپ وتىرىپ اڭگىمە ەتەدى. سونداي ءبىر قىزىق مىنەزىنەن ەستەلىك ايتىپ بەرىڭىزشى؟

- اقىن ادام بىردە دانا، بىردە بالا دەيدى عوي. شىنىندا دا اڭعالدىعى بار ەدى. قالجىڭعا سەنىپ قالاتىن. ءبىر كۇنى ءبىر توپ جاس ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋگە كەتكەن. ەرتەسىنە الگى ءبىر-ەكى ستۋدەنت جىگىتتەر حابارلاسادى عوي ابەكەڭە. «كەشە ءسىز مەنى ۇرىپ جىبەردىڭىز، كوزىم كوگەرىپ قالدى» دەپ رەنىشىن ايتىپ (قالجىڭداپ). سودان نە ىستەرىن بىلمەي، ۇيات بولعان ەكەن وندا دەپ، الگى ستۋدەنتتەردى ۇيگە شاقىردى. ولار كەلگەنشە قايتا-قايتا تەمەكىسىن شەگىپ، كىرىپ-شىعىپ جانى تىنبادى. ستۋدەنتتەر ۇيگە كۇلىپ كىرىپ كەلگەندە: ء«وي، ەشتەڭە بولماپتى عوي»، - دەپ ارسالاڭداپ قارسى العانى بار.

- الگىندەي اقكوڭىل ادام بولا تۇرا ابەكەڭ كوڭىلىنە جاقپاعان پەندەلەردىڭ قىلىعىن بەتىنە باسىپ ايتىپ تاستاۋشى ەدى دەيدى بىلەتىندەر. راس پا؟

- باقايەسەپپەن شەن-شەكپەننىڭ سوڭىنا تۇسكەندەردى، جاعىمپازداردى بايقاسا، قاراداي كۇيىنىپ وتىراتىن. تۋراسىن ايتام دەپ تۋعانىنا جاقپايتىنداردىڭ ءبىرى ءامىرحان ەدى.

-  اقىن ادام كوڭىل-كۇيدىڭ اۋانىنا بەرىلىپ، سەزىمگە بولەنبەي جۇرە المايدى عوي. سونداي ءبىر كوڭىل-كۇيدىڭ تۇسىندا ابەكەڭ الدەبىر قالقاتايلارعا ىنتىق بولىپ قالسا، سىرىن سىزگە ايتادى ەكەن دەپ ەستۋشى ەدىم. وسىنى دا ءبىر ەسكە الىپ قويالىقشى.

- ولەڭ جازۋ ءۇشىن شابىت كەرەگى راس. سونداي كەزدەردە ءوزىڭ ايتقانداي قالقاتايلاردىڭ ءبىرىن ۇناتىپ قالسا، ماعان ايتاتىن. وعان ارناپ ولەڭ جازىپ، ونى ماعان وقىپ بەرەتىن. سوسىن ەكەۋلەپ ونى تالقىلاپ، وڭدەپ، تۇزەپ بولعان سوڭ الگى قالقاتايعا جىبەرەدى عوي. مەن دە قىزىقپىن، ۇناتىپ قالعان قىز تۋرالى ايتسا، قانداي ەكەن، نە ىستەيدى ەكەن دەپ سۇرايتىنمىن، قىزعانۋدىڭ ورنىنا. بىراق، وسى ءبىر شابىت شاقىرار ساتتەر ۇلكەن دۇنيەنىڭ تۋارىنا سەبەپشى بولاتىنىنا ىشتەي سەنەتىنمىن. «قاسقىر قۇداي بولعان كەز» اتتى كىتابىنىڭ جازىلۋىنا دا وسىنداي جاعدايدىڭ اسەرى بولعانى راس.

- ابەكەڭ گازەت-جۋرنالداردا قىزمەت جاساپ جۇرگەن كەزىندە جازعان دۇنيەلەرى ۇزبەي جاريالانىپ تۇردى. ول كىسى نە جازسا دا كوپ وقىپ، كوپ ىزدەنىپ جازاتىن ەدى. بىلايشا ايتقاندا، ول كىسىنىڭ بار شىعارماسىن ءوز باسىم وقىدىم دەسەم دە بولادى. سوندا دا سۇرايىن، جاريالانباي قالعان، ءوزى كەيىنگە قالدىرىپ قويعان تۋىندىلارى بار ما؟ بولسا، ونى كىتاپ ەتىپ شىعارۋ ويىڭىزدا بار ما؟

- ءامىرحان ءبىر سويلەم نەمەسە ءسوز جازسا دا ونىڭ ماعىناسىنا، ستيليستيكاسىنا، ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن قاتتى ءمان بەرەتىن. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ىستەپ جۇرگەندە گازەت شىعاتىن كۇنگى كەزەكشىلىگىندە باسپاحاناعا بىرگە بارعانىم بار. سوندا گازەتكە شىعىپ بارا جاتقان كەزەكتى ماقالانىڭ ءبىر سويلەمىندە ءۇتىر ءتۇسىپ قالعان ەكەن، سونى ورىس ايەلمەن ايقايلاسىپ ءجۇرىپ سالدىرعانى ەسىمدە. الگى ورىس ايەل باسىن شايقاپ قويىپ، ءۇتىردى ورنىنا سالعانىن كورگەم.

مەنىڭ ەندىگى مىندەتىم – ارتىندا قالدىرعان مۇرالارىنا يە بولىپ، جاريالانباعان دۇنيەلەرىن جارىققا شىعارۋ. قولجازبالارىنا ءالى قول تيگىزبەدىم. سەبەبى، ءبىر بەتىن اشسام بولدى، ەرىكسىز ەگىلە بەرەم...

- ءامىرحان بالقىبەك تۋرالى ءبىراز ەستەلىكتەر دە جازىلىپ ۇلگەردى-اۋ وسى. سول ەستەلىكتەر توپتاماسىن جالعاستىرا ءتۇسۋ كەرەك سياقتى. قالاي ويلايسىز؟

- ءامىرحان باقيعا كەتكەن كۇننەن باستاپ جازىلىپ جاتقان ەستەلىكتەردى جيناقتاپ جاتىرمىن. قۇداي قالاسا، الداعى ۋاقىتتاردا ەستەلىكتەردى كىتاپ ەتىپ شىعارۋ ويىمدا بار.

Abai.kz