Júma, 29 Nauryz 2024
Biylik 7132 0 pikir 3 Nauryz, 2015 saghat 10:55

«ShEGE QAQSA DA MAMAN QAQSYN...»

Gumanitarlyq fakulitetter ornalasqan ekinshi qabattaghy 230 auditoriya. Kólemdi dóngelek ýsteldi jaghalay qoyylghan oryndyqtar bos emes. Barlyghyna jas-kәrisi bar professor, dosent, oqytushylar jayghasqan. Tórde orta boyly, aq-sary óndi, at jaqty, qyr múryndy kelgen, jasy alpysty alqymdaghan azamat eki qolyn kezek-kezek sermep sóilep túr. Birde qabaghyn týiinkirep, birese súrlanyp, birese qyzardy. Esikti jәimen ashyp, rúqsat súraghan isharat bildirip, bosaghadaghy bos oryndyqqa otyra kettim. Dәristen shyqqan betim de sol edi. Búl qay bilim ordasy demeniz. Búl - kýlli búqaralaq aqparat qúraldarynyng mamandary, jurnalister qanat qaqqan altyn úya, kiyeli qara shanyraq әl-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiytetting jurnalistika fakulitetining professor Temirbek Qojakeev atyndaghy auditoriyasy edi. Men jogharyda sipattaghan jan osydan bir-aq jyl búrynghy dekan, professor Ómirhan Ábdimanúly. Dekan újymnyng yntymaghy men auyzbirligi jayly әngimelep jatqanyn: «Altyndarym-ay, birindi-biring jamandaghandaryndy qoysandarshy!» dep kýiine aitqan әngime tórkininen anghardym. Jas-kәrini «Altynym» deytin Ómaghang «bas-basyna by bolyp» berekesi qasha bastaghan újymdy bir-eki aidyng ishinde júdyryqtay júmyldyryp aldy. Ol óz sózinde de «Yldidan salsa — tóske ozghan»» degen naqyl sózdi jii aitady. Sebebi, ózi de sonday maman ekenin jurnalistika fakulitetining újymyna aiqaylamay-aq, attandamay-aq, «Altyndarym» dep jýrip dәleldedi. Bilikti kafedra mengerushilerin taghayyndap, orynbasarlaryn da júmysqa júmyldyryp, oqu-tәrbie isin de, halyqaralyq baylanysty da, tele-radio keshen júmysyn da, studentterding shygharmashylyghyn da jetildirip, eki jyl ishinde fakulitetting reytingisin kóterip tastady. Újymnyng jetistikke jetip, biyikterden kórinuining basty sebebi, dekannyng újymdy ózining adamgershiligimen basqara biluinde dep úqtyq. «Altyndarym» dep jas mamandardy ainalyp-tolghanyp, aldynghy buyn aghalardy, zamandastaryn da qoldap, «Osy kisilerdi syilandar, dәstýr sabaqtastyghy ýzilmesin» dep aqylyn aitty. Studentterdi «talanttardy ayalaymyz» dep qanattandyryp, dekanattaghy qyzdardan da «qaryndastarym» dep qamqorlyghyn ayamady. Újymda qanday jaghday oryn alsa da aqty - aq, qarany - qara dep, tek әdildigin aityp, qara qyldy qaq jara jýrip әriptesterining ystyq yqylasyna bólendi. Fakulitette tek júmysqa, enbekke baghyttalghan orta qalyptastyra aldy. Songhy jyldary auyzbirligine selkeu týsip, berekesi qasha bastaghan jurnalistika fakuliteti Ómaghannyng azamattyghynyng arqasynda sergip, izdeniske bet búryp, serpilip qaldy.

Búl fakulitetti basqaru da onay sharua emes. Respublikanyng týkpir-týkpirinen «jurnalist» bolsam degen appaq armanyn arqalap, kil jýirikten, myng jýirik keletin altyn úya. Auyzdyghymen arpalysqan qas túlpar talanttargha da dәris berushiler de onaydan emes. Qalijan Bekhojiyn, Tauman Amandosov sekildi alyptar negizin qalaghan fakulitetti qyryq jylday dekan bolyp professor Temirbek Qojakeev «dýrildetti». Aty anyzgha ainalghan ústaz Temirbek Qojakeev shyn talanttardy shyndap, tek bilikti mamandar dayyndaumen qazaq jurnalistikasynyng anyz adamyna, atasyna ainaldy. Býgingi qazaq jurnalistikasy men aqparattyq órisining órken jangyna ólsheusiz ýles qosyp jýrgen M.Qúl-Múhammed, S.Abdrahmanov, J.Aupbaev, J.Kenjaliyn, A.Álim, N.Jýsip, Sh.Patteev, B. Jaqyp, M.Toqashbaev, S.Janbolat, E.Bekhojiyn, A.Baytasov, Q.Sәrsenbay, Q.Oljay syndy aldynghy buyn kósemsózding tarlanbozdaryn, keyingi buyn Beysen Qúranbek, Esey Jenisúly, Almat IYsәdil, Qanaghat Ábilqayyr, Dәuren Quat, Júldyz Ábdilda syndy daryndy qalamgerlerdi shyndady. 86 jyly qudalanyp, júmystan shyghyp qalsa da aqtandaq sara sózding sardarlarynyng ómiri men shygharmashylyghyn zerttep, sýbeli enbekter jazdy. Qojakeevting temirdey tәrtibi men tegeurindi talabynyng nәjiyjesinde jýzden jýirik mynnan túlparlar jurnalistika salasynyng kóshin ilgeriletti. Abyz ústaz Temirbek Qojakeevten keyin jurfaktyng tizginin shәkirti professor Namazaly Omashev aldy. Professor jurnalistika ghylymynyng kóshin algha sýiregen ghalymdardyng biregeyi. «Jurnalistika ghylym emes, til bilimining bir salasy ghana» degen pikirdi teriske shygharyp, dissertasiyalyq kenes ashyp, jiyrmadan astam ghylym kandidatyn, onnan astam ghylym doktoryn dayyndady. Namazaly Omashúly kezinde fakulitet ústazdarynyng kópshiligi dissertasiya qorghap, ghylymy dәreje aldy. Namazaly agha magistraturagha da óte sergek qarady. Ghylymgha beyimi bar, zertteu enbekteri bar bakalavrlardy qabyldady. Ózi de jurnalistikanyng ghylymy sala retinde damuyna zor ýlesin qosqan ghalym retinde shәkirtterining qúrmetine bólendi. Namazaly Omashúly Astanagha ketken song fakulitet tizginin kórnekti aqyn, professor Bauyrghan Jaqyp aldy. «Aqyn jany birde qart, birde sәbiy» dep Múqaghaly jyrlaghanday, Bauyrjan agha dekan bolghan kezde fakulitette keremet shygharmashylyq orta qalyptasty. Adam balasyna qiyanat jasamaytyn Bauyrjan agha eshkimdi shen-shekpenine qarap alalap, bóle-jarmady. Oqytushylardyng shygharmashylyqpen ainalysuyna mýmkindik tughyzyp, barynsha jaghday jasady. Studentter de ashyq-jarqyn, emin-erkin sabaghyn da oqydy, BAQ-tarda júmystaryn da istedi. Bauyrjan Jaqyp ózining taza adami, adamgershilik bolmysymen әriptesterining qúrmetine bólendi. Jany nәzik Bәukene jas mamandar jaghdayyn aityp kirse «joq» degen jauap almaytyn. Olardyng maqalasyn kózi shalsa «Býgin sening maqalang shyghypty» dep jymiyp túratyn Bәukeng olargha «Keng bolsa, kem bolmaytynyn» ónegeli isimen, sypayy jymiysymen-aq úghyndyrdy. Jurnalistikada tәjiriybening manyzdy ekenin eskerip Bәukeng auditoriyalargha praktik mamandardy jii shaqyratyn. Bizding kursqa belgili jurnalist-jazushy Marat Qabanbaydy dәris oqugha tartty. Ol kezderi (1995-1997 jyldar) Marat Qabanbay «Ana tili» gazeti bas redaktorynyng orynbasary edi. Bәukenning jaqsylyghyn sol tústa jalaqysy mardymsyzdyghyna qaramay, mashaqaty mol ghylym jolyn tandaghan jas mamandar kóp kórdik. Olardyng ishinde ózim de barmyn. Oqytushylyqqa kelgen song shetimizden túrmysqa shyghyp, sәbiyli boldyq. Bizderding quanyshymyzgha quanyp, aghalyq qamqorlyghyn ayaghan emes. Bala kýtimine demalysqa ketemiz, júmysqa qashan shyghamyz desek te óz erkimiz. Bәukeng qanday sheshimimiz bolsa da qoldady. «Kýte túr, kýzde kel, kóktemde kel» dep saghyzsha sozyp, әurelemeytin. Bәukenning kendigining arqasynda balalarymyzdy da ósirdik, júmysymyzdy istedik. Azamat ýshin jas analardyng alghysyna bólenuden artyq ne bar. Bauyrjan Jaqyp basqarghan jeti jylda (2001-2008) birqatar jas ghalymdar kandidattyq, doktorlyq dissertasiyalaryn qorghady, qyzmet etti. Fakulitette әdemi, jarasymdy syilastyq saltanat qúryp, ruhaniy-shygharmashylyq orta qalyptasyp, jaydary-jaysang mamandar qyzmet etti. Aqyn dekan ýlkenmen de kishimen de syilasty, studenttermen dostasyp ketti. Mine, Bauyrjan Jaqyp osynday basshy bolyp, újymnyng yqylasyna keneldi. Aqyn dekannan keyin fakulitetti basqaru isi professor Ghaliya Jýnisqyzyna tapsyryldy. Túnghysh әiel dekan erekshe úmtylyspen, airyqsha yqylaspen júmysqa bilek sybana kiristi. Ghaliya Jýnisqyzynyng halyqaralyq dengeydegi ghalym ekenin fakulitette tyndyrghan sharualarymen anghartty. Sóitsek, Ghaliya Jýnisqyzy Si-en-en, Biy-biy-si, OANA sekildi sheteldik mýiizi qaraghayday úiymdarmen, AQSh, Italiya, Grekiya, Úlybritaniya, Germaniya, Malayziya, sekildi alpauyt elderdegi jurnalistika jogharghy mektepterimen halyqaralyq baylanys ornatyp, AQSh-tyng beldi uniyversiytetterinde aghylshyn tilinde dәris oqyp, Euraziyalyq Kenes sarapshysy bolghan maman eken. Ghaliya Jýnisqyzynyng qajyr-qayraty men bilimi fakulitettegi әsirese jas qyz-kelinshekterdi tәnti etti. Aghylshyn tilin ýirenip, sheteldik irgeli JOO-da ghylymy tәjiriybeden ótuge degen qúlshynystaryn arttyrdy. Áyel-ana basshy professor Ghaliya Jýnisqyzynyng qoldauymen jas oqytushy qyzdardyng birqatary aghylshyn tilin ýirenip, Amerikanyng irgeli uniyversiytetterinen taghlymdamadan ótti. Jas mamandardy shaqyryp alyp «aghylshyn tili ýiren, ózindi-ózing damyt, izden, úmtyl» dep qanattandyryp jýrdi. Men professor Ghaliya Jýnisqyzyn «Innovasiyalyq dekan» der edim. Ghaliya apaydyng fakulitetke shynymen ýlken serpin, serpilis әkelgenin moyyndamasqa bolmaydy. Aqyn dekannan keyin «innovasiyalyq dekan» kelip, etek-jenimizdi jiyp, zaman talabyna say algha úmtylu qajettigin úghyndyq. Ghaliya Jýnisqyzyn «orys tildi» dep aiyptady. Professor aghylshyn tilin de tereng mengergen. Nege «aghylshyn tildi» dep aiyptamady? Orys tildi bolghanymen jany qazaq, qany qazaq. Amerikada bayandama jasaghanda olar ony «orys tildi» professor dep tanystyrmaytyn bolar. Ony «qazaqtyng ghalym qyzy» dep mәlimdeydi. Osyndayda Abay babamyzdyng «Birindi qazaq, biring dos, kórmeseng isting bәri bos» degen jyr joldary oralady oigha. Adam retinde Ghaliya Jýnisqyzy ýlken professorlardy da syilap, jastardan da qamqorlyghyn ayaghan joq. Fakulitetting damuy men órkendeuin oilap, jarghaq qúlaghy jastyqqa tiymegenin kórip jýrip aitpasaq, onda bizding adamshylyghymyzdyng qúny joq bolar edi. Ghaliya Jýnisqyzy az uaqyttyng ishinde újymgha ýlken serpilis әkelgen dekan retinde iltipatqa layyq jan.

Innovasiyalyq dekannan keyin fakulitetke zang ghylymdarynyng doktory, professor Esbergen Orazúly Alauhanov keldi. Esbergen Orazúly fakulitet dәlizine býginde jurnalistikanyng jiligin shaghyp, mayyn iship jýrgen maytalmal jurnalistterding suretterin ildirdi. Studentter jurnalistikanyng marghasqalaryna qarap boy týzep, tәlim alsyn, «úqsap baqsyn» degen izgi niyetin mýltiksiz jýzege asyrdy. Suretterin ilip qana qoymady, tәjiriybeli jurnalistter men redaksiya újymyn shaqyryp tartymdy kezdesuler ótkizdi. Oqytushylardyng shygharmashylyqpen ainalysularyna, maqala jazularyna mәn berip, nazar audaryp otyrdy. Tәrbie júmysyna da salghyrt qaramay, jataqhanadaghy tәrtip pen tiyanaqtylyqqa da zangerlik túrghydan qarady. Fakulitet mamandaryn bayqaudan ótkizgende de adamgershilikpen újym qúramyn saqtaugha tyrysty. Sonymen fakulitetten zanger dekan ketip, «altyn dekan» keldi. Ómaghang jayly jalyqpay aita beruge bolady, әzildep aitsaq, újymdy «Altyndarym» dep jýrip arbap alghan dekan. Altyndy qoldan bere me,  «Altyn» dekandy filologiya fakuliteti ózderi attay qalap shaqyrtyp aldy. Jurfak taghy jetimsirep qala ma dep oilap edik. Álgi «altyn dekan» jurnalister «óz qotyrlaryn ózi qasysyn» dep ornyna bergili publisist-qalamger, aqyn, filologiya ghylymdarynyng kandidaty, dosent Saghatbek Medeubekúlyn taghayyndady. Saghatbek Medeubekúlyn bilmeytin qazaq kemde-kem. Qazaq әn-kýilerin týgendep, terme turaly ghylymy enbek jazyp, «tastan tarih izdep» qazaq ruhaniyatynyng joghyn joqtap, múnyn múndap jýrgen ayauly azamatty jiyi-jii telebaghdarlamalarda da kóremiz, qazaq radiosynan saliqaly oilaryn tyndaymyz, bedeldi basylymdardan kósemsóz, zamansóz, terminologiya mәseleleri turaly jazghan salmaqty maqalalaryn da jii oqimyz. «Óner» baspasynda, «Jetisu», «Ana tili» gazetterinde qyzmet istegen aqyn aghamyz Alataudy әnge qosyp asqaqtatyp, qazaq oiynyng da qyr-syryna da ýnilgen. 1997 jyldan bastap jurfakta sabaq bergen Sәkeng fakulitettegi Múhamedjan Seralin atyndaghy әdeby shygharmashylyq birlestikting jetekshisi bolyp studentter shygharmashylyghyn shyndaghan. Fakulitette Sәkenning jetekshiligimen «Úshqyn» studenttik qabyrgha gazeti ay sayyn shyghyp túrdy. Qolyna jana ghana qalam alghan jas qalamgerler tyrnaqaldy shygharmalaryn osy gazetke jariyalap, maqala jazugha mashyqtandy. Saghatbek Medeubekúly osynday tyng iydeyalarymen, tartymdy oilarymen student jastardy shygharmashylyqqa baulityn ústaz. 2008 jyldan bastap fakulitettegi baspa isi kafedrasynyng mengerushisi qyzmetine taghayyndaldy. Jurnalisterge qaraghanda baspagerler san jaghynan da az, balalardyng baspa isine de qyzyghushylyqtary tómen bolatyn. Saghatbek Medeubekúly kafedrany qolgha alysymen qazaq ruhaniyatynyng qaynary – kitaptyng kem-ketigin týgendey bastady. Qazaq baspagerlerining basyn qosyp qazaq kitabynyng býgini men bolashaghy jayly alqasóz, konferensiyalar úiymdastyrdy. Tәjiriybeli baspagerlerding sheberlik saghattar ótkizuine mýmkindik jasap, ay sayyn baspalardy shaqyryp, fakulitette kitap kórmesin kórsetip, saudasyn jasatyp, kórkin qyzdyrdy. Qazaq baspalaryn, kitabyn sózben ghana emes, ispen qoldap, nasihattady. Kóktem shygha salysymen Saghatbek Medeubekúlynyng jarghaq qúlaghy jastyqqa tiymeydi. Respublikalyq «Bolashaq baspager-redaktor» bayqauyn ótkizedi. Jazu-syzugha beyimi bar balalardy elimizding týkpir-týkpirinen jinap alyp, baghyn synatyp, babyn bayqaydy. Jurnalistikanyng tasasynda qalyp qoya beretin «Baspa isi» mamandyghyn oqushygha tanystyryp, únghyl-shúnghylyna deyin úghyndyrdy. Balagha «Baspager bolsan, bay bolasyn» dep týsindirdi. Kitap salasynyng «baspageri bar, redaktory bar, endi dizayneri kerek qoy» dep eki jylday qújattaryn jinap, tabanynan tozyp jýrip «Dizayn» mamandyghyn ashty.

Saghatbek Medeubekúly fakulitetting 75-80 jyldyq mereytoylarynda «Úshqan úya» jinaghyn shyghardy. Búl endi qyruar enbek. Atalghan jinaqta sonau 1934 jyly qabyldanghan týlekterden bastap 2014 jylgha deyingi týlekterding atyn atap, týsin týstep, týgendegen. 80 jyl ishinde jurnalistika fakulitetinde bilim alghan shәkirtterding barlyghyn tizip shyghu, óte auqymdy júmys. Ana jinaqty alyp qarasanyz qay jyly oqysanyz da ózinizdi, tobynyzdy, basqa kursta oqyghan tanysynyzdy, jurfakta oqyghan tughan-tuys, jekjat-júratynyzdy da tabasyz. Jurnalistika fakulitetining shejiresin jasaghan Saghatbek Medeubekúlyna qalamgerler de riza shyghar... Saghatbek Medeubekúlynyng tanymal әnshi, jurnalist-jazushylarmen jataqhanada ótkizgen qyzyqty keshteri óz aldyna bólek әngime. «Jigitting týsin aitpa, isin ait» demekshi, Saghatbek Medeubekúly qazir osy kiyeli altyn úyanyng dekany. Qalamger ústazdyng әli de alar asuy, baghyndyrar biyikteri mol ekenine senimimiz kәmil.

Songhy kezde «Qazir jurfakta eshkim qalmapty» degen әngimeler estip qalamyz. Saghymbay Qozybaev, Ghaliya Jýnisqyzy, Kәken Hamziyn, Amanqos Mektep, Jetpisbay Bekbolatúly, Lәilә Seysenbekova, Sәule Barlybaeva, Gulmira Súltanbaeva, Nazgul Shynghysova, Qarlygha Mysaeva, Aygerim Áljanova, Ghaliya Maykotova, Oryntay Oshanova syndy halyqaralyq dengeydegi oqytushy-ghalymdardyng studentterge berer tanymy da taghlymy da mol.

Fakulitetting ghylym jәne innovasiya salasyn úrshyqsha iyirip otyrghan filologiya ghylymdarynyng kandidaty, dosent Mysaeva Qarlygha Naqysbekqyzy ózi Amerikanyng bedeldi uniyversiytetinen bir jyl ghylymy taghlymdamadan ótip keldi. Kazirde magistranttardy shetelge ghylymy taghlymdamagha jiberip, halyqaralyq konferensiyalar úiymdastyryp, pәndik olimpiadalar ótkizip, ghylymy basylym shygharyp, qyruar sharua tyndyryp otyr. Al, oqu jәne tәrbie júmysyn filologiya ghylymdarynyng kandidaty, dosent Aygerim Áljanova tap-túinaqtay etip jolgha qoyyp, oqu-tәrbie júmysyn asa yjdahatpen úqypty atqaruda. Shege qaqsa da maman qaqsyn demekshi, qanday sharua bolsyn naghyz maman qolyna týsse «qyzdyng jighan jýgindey» bolyp shyghary haq.

«Maqtady» dep sóge kórmenizder, aty atalghan jandardyng qazaq jurnalistikasy men ruhaniyatyna sinirgen enbekteri ólsheusiz. «Bolar elding balasynday», estigenimdi emes, kórgenimdi ghana jazdym, «Altyndarym»!

Mәriya MAYLYQÚTOVA,

jurnalist.

Abai. kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3594