Preziydentting býgin jariyalanghan «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasy, sózsiz, memleketting ruhany ómirindegi әri sayasatyndaghy basty baghyttargha janasha jәne eng bastysy, jariya basymdyqtar berip otyrghan dýniye.

Qansha biylikting synshysy bolsam da, onda aitylghan kóptegen oilarmen, sony iydeyalarmen kelispeu, olardy qoldamau mýmkin emes. Óitkeni, qoghamnyng qazanynda búrq-búrq qaynap jatqan mәselelerding basy shalynypty.

Jalpy alghanda, ruhany ómirding biraz salasyna kónilge qonymdy bagha berilgen. Ásirese, eski men jana sekildi filosofiyalyq kategoriyalardyng naqty ómirge telinip aityluy, qazaq últynyng problemalarynyng ashyq ta býkpesiz jazyluy preziydentting óz auzynan shyghuy – myqty signal. Týsingen adam ony týsinedi.

Sondyqtan da óz basym ishtey tynyp jýrgen «vatnikter» endi ashyqtan-ashyq bas kótermese de, ózining qarsylyghyn tanytatynyn sezip otyrmyn. Ol da jaqsy: kim kim ekenin kórsetip qalady!

Maqalagha berilgen osy jalpy baghagha qosarym mynalar.

Últtyng ruhany kody turaly jaqsy aitylghan. Biraq batystyq ýlgige degen birtýrli skepsis bar sekildi: «XH ghasyrdaghy batystyq janghyru ýlgisining býgingi zamannyng bolmysyna say kelmeuining syry nede? Meninshe, basty kemshiligi – olardyng ózderine ghana tәn qalyby men tәjiriybesin basqa halyqtar men órkeniyetterding erekshelikterin eskermey, bәrine jappay eriksiz tanuynda. Ájeptәuir janghyrghan qoghamnyng ózining tamyry tarihynyng tereninen bastau alatyn ruhany kody bolady. Jana túrpatty janghyrudyng eng basty sharty – sol últtyq kodyndy saqtay bilu».

Preziydent: «Onsyz janghyru degeninizding qúr janghyryqqa ainaluy op-onay», - dep týiindeydi búl oiyn. Biraq, qalyptasqan osy jaghdayatqa songhy kezde «janghyru» turaly úrandy kerekti, kereksiz jerge tyqpalay beretin sheneunikterding ózi kinәli emes pe: bir zangha bir sóz engizse, «janghyru» ne «reforma» bop shygha keledi!

Batys mәdeniyetining ozyghy da, tozyghy da bar, men preziydentting : «Eger janghyru elding últtyq-ruhany tamyrynan nәr ala almasa, ol adasugha bastaydy» degen sózimen tolyq kelisemin!

Ásirese, «Dat, taqsyr!» degende sózge toqtaghan, sóz bostandyghyna jol bergen basshylary men júrt saylap alghan biyleri bolghan últtyng tamyry túrghanda, biz qayda baramyz?!

Preziydent: «Tútas qoghamnyng jәne әrbir qazaqstandyqtyng sanasyn janghyrtu» turaly aitady. Men elbasynyng búl teziysine «biylikting de qatyp-semip, әbden burokratiyalyq bop ketken sanasyn janghyrtu» turaly bap qosar edim!

Aytpaqshy, preziydent kóterip otyrghan ruhany saladaghy zamanauy biyik maqsattardy qazir bastyq bop otyrghan, eskining yqpalynan basybayly әri birjolata shygha qoymaghan, joghary qarap ómir sýruge daghdylanyp qalghan, mynaday baghdarlamany nasihattaudy aitpaghanda, el aldynda eki sózding basyn qúray almaytyn, ruhany jaghynan jetimsizdeu kadrlar jýzege asyra ala ma? Sol jaghyn da oilanu kerek siyaqty! Áytpese, myna tamasha iydeyalar bir mezettik iydeologiyalyq aksiya retinde qaghaz jýzinde qaluy mýmkin!

Preziydent: «Sifrly Qazaqstan», «Ýsh tilde bilim beru», «Mәdeny jәne konfessiyaaralyq kelisim» siyaqty baghdarlamalar» jayynda aitypty. Biraq, «ýsh tildik» konsepsiyasy el ishinde biraz qarsylyq tughyzghany ras. Meninshe, osy baghdarlamany naqtylay týsu kerek: sóz joq, ýsh tildi bilu qajet, biraq bastauysh klastardaghy bilim qazaq tilinde berilui tiyis!

Preziydent: «Qanymyzgha singen kóptegen daghdylar men taptauryn bolghan qasang qaghidalardy ózgertpeyinshe, bizding tolyqqandy janghyruymyz mýmkin emes» deydi.

Kelispeuge laj joq. Biraq bir qosarym, biz «biylikke syn aitqan ne oppozisiyalyq pikir bildirgen kez kelgen adamdy memleketting jauy retinde qarau» siyaqty basty daghdy men qasandyqtan qútyluymyz qajet! Jәne de osy sóz naq preziydentting óz auzynan shyqqany dúrys bolar edi. Óitkeni, «dos jylatyp, dúshpan ghana kýldirip aitady»!

Jalpydemokratiyalyq prinsipter preziydentting jaqynda úsynghan Konstitusiyalyq ózgeristerding logikasyna da dóp keledi emes pe?

Preziydent: «Ótken ghasyrdyng basty ýsh iydeologiyasy – kommunizm, fashizm jәne liyberalizm bizding kóz aldymyzda kýiredi» dep jazady. Alghashqy eki iydeologiyagha berilgen bagha týsinikti. Biraq, liyberalizm iydeyasynyng qazaq topyraghynda әli de bolashaghy bar dep oilaymyn. Óitkeni, naryqtyq zamanda liyberaldyq ekonomika bolady emes pe?

Preziydent: «Mysaly, jershildikti alayyq. Áriyne, tughan jerding tarihyn bilgen jәne ony maqtan etken dúrys. Biraq, odan da manyzdyraq mәseleni – ózinning birtútas úly últtyng perzenti ekenindi úmytugha әste bolmaydy» depti.

Biraq sol jershildikti, traybalizmdi, topshyldyq pen jikshildikti qoldap, ómir zandylyghyna, ban men kariera jasaudyng búljymas shartyna ainaldyryp otyrghan preziydentting qol astyndaghy shendilerding ózi emes pe? Qarapayym halyq jershildikti úmytqaly qashan!

Preziydent revolusiya men evolusiya sekildi damu paradigmalary turaly aitypty: «Bizding keshegi tarihymyz búltartpas bir aqiqatqa – evolusiyalyq damu ghana últtyng órkendeuine mýmkindik beretinine kózimizdi jetkizdi».

Revolusiyany, tónkeristi eshkim de qalap otyrghan joq. Biraq evolusiyalyq damudyng bir sharty - dialog! Qazir qogham ekige jarylghan; biylik, oghan kýni týskender jәne qalyng júrtshylyq (onyng qúramy da birkelki emes, aluan-týrli pozisiya bar). Eki jaqtyng arasynda dialog joq! Sony qolgha alu kerek!

Óz qúndylyqtarymyz turaly aita kelip, preziydent: «Ózimdiki ghana tansyq, ózgeniki – qansyq» dep keri tartpay, ashyq bolu, basqalardyng eng ozyq jetistikterin qabylday bilu, búl – tabystyng kilti, әri ashyq zerdening basty kórsetkishterining biri», - deydi .

Olay bolsa, sol damyghan elderding demokratiyalyq ýrdisterin, sonyng ishinde, biylik tarmaqtary arasyndaghy tepe-tendik, sóz bostandyghy, әdil saylau sekildi «nou-haulardy» da Qazaqstangha engizu kerek!

Preziydent 2025 jyldan bastap, latyn әlipbiyine kóshu turaly aityp otyr. Meninshe, búl mәselening eki jaghy bar.

Sózsiz, búl qadam qajet, sonyng ishinde qalpymyz ben qarpimizdi deorystandyru, desovettendiru ýshin qajet.

Biraq, sonymen birge, 1940-jyldan beri qaghazgha týsken barsha ruhany baylyghymyzdan da bir kýnde aiyrylyp qalmayyq!

Maqalada aitylghan bilim berude gumanitarlyq pәnderding qayta qalpyna keltirilui de jaghymdy janalyq.

«Álemning ýzdik 100 oqulyghynyng qazaq tilinde shyghuy» - tamash iydeya! «Qazaqstandaghy 100 jana esim» atty iydeya da jaqsy. Tek bir ótinish; aghymdaghy biylikti maqtaugha qúshtar ataqtylar ghana enip ketpese eken...

«Jahandaghy zamanauy qazaqstandyq mәdeniyet» atty jobany «Jahandaghy zamanauy qazaq mәdeniyeti» dep nege atamasqa?

Qoryta aitarym: sóz joq, preziydent qoghamda jariya jәne jariya emes formada aitylyp kele jatqan biraz ruhany mәselelerdi dóp basqan. Búl maqala sonymen birge, dәl osynday baghalar men iydeyalar memleket basshysynyng auzynan shyghyp otyrghanymen qúndy. Múnyng ózi, ishtey qazaq mýddesine qarsylardyng auzyna qúm qúyady. Biraq, maqalanyng keybir tústaryna, sonyng ishinde, latyn әlipbiyine kóshu turaly tezisterine qarsylyq kórsetetinder de tabyla jatady. Kremli de búl bastamagha quana qoymasy anyq. Ol degeniniz – kremlidik «propagandister» endi osy taqyrypty myqtap qolgha alady degen sóz! Osy túrghydan alghanda, maqalanyng basty baghyttaryn júrt bolyp qoldau kerek dep oilaymyn! Jәne de sol propagandister shygha beretin Resey telearnalarynyng iydeyalyq kontentin bir sýzip shyghu kerek siyaqty.

Áriyne, preziydent búl maqalasyn tek qana ruhany salagha arnaghannan keyin men, biylikting ekonomika, әleumettik, sayasy salalardaghy qyzmetine bagha berip otyrghanym joq. Ol – óz aldyna bólek әngime.

Bәlkim, bazbireuler «osy maqalasymen preziydent júrt nazaryn qoghamdaghy basqa ózekti mәselelerden audaru ýshin jazyp otyr» dep te aita jatar. Biraq, sayasattyng óz zandylyghy bar: preziydent jazdy, biz óz oiymyzdy bildirdik.

1. Bir ókinishtisi, maqalasynda Qazan revolusiyasynyng 100 jyldyghyn jәne onyng kesapatty tústaryn ataghan preziydent «Alashordanyn» 100 jyldyghyn da atap ótkende tipti qatyp ketetin edi!

 Abai.kz