امىرجان قوسانوۆ. پرەزيدەنتتىڭ ماقالاسىنا پىكىر
پرەزيدەنتتىڭ بۇگىن جاريالانعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى، ءسوزسىز، مەملەكەتتىڭ رۋحاني ومىرىندەگى ءارى ساياساتىنداعى باستى باعىتتارعا جاڭاشا جانە ەڭ باستىسى، جاريا باسىمدىقتار بەرىپ وتىرعان دۇنيە.
قانشا بيلىكتىڭ سىنشىسى بولسام دا، وندا ايتىلعان كوپتەگەن ويلارمەن، سونى يدەيالارمەن كەلىسپەۋ، ولاردى قولداماۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، قوعامنىڭ قازانىندا بۇرق-بۇرق قايناپ جاتقان ماسەلەلەردىڭ باسى شالىنىپتى.
جالپى العاندا، رۋحاني ءومىردىڭ ءبىراز سالاسىنا كوڭىلگە قونىمدى باعا بەرىلگەن. اسىرەسە، ەسكى مەن جاڭا سەكىلدى فيلوسوفيالىق كاتەگوريالاردىڭ ناقتى ومىرگە تەلىنىپ ايتىلۋى، قازاق ۇلتىنىڭ پروبلەمالارىنىڭ اشىق تا بۇكپەسىز جازىلۋى پرەزيدەنتتىڭ ءوز اۋزىنان شىعۋى – مىقتى سيگنال. تۇسىنگەن ادام ونى تۇسىنەدى.
سوندىقتان دا ءوز باسىم ىشتەي تىنىپ جۇرگەن «ۆاتنيكتەر» ەندى اشىقتان-اشىق باس كوتەرمەسە دە، ءوزىنىڭ قارسىلىعىن تانىتاتىنىن سەزىپ وتىرمىن. ول دا جاقسى: كىم كىم ەكەنىن كورسەتىپ قالادى!
ماقالاعا بەرىلگەن وسى جالپى باعاعا قوسارىم مىنالار.
ۇلتتىڭ رۋحاني كودى تۋرالى جاقسى ايتىلعان. بىراق باتىستىق ۇلگىگە دەگەن ءبىرتۇرلى سكەپسيس بار سەكىلدى: «Xح عاسىرداعى باتىستىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنىڭ بۇگىنگى زاماننىڭ بولمىسىنا ساي كەلمەۋىنىڭ سىرى نەدە؟ مەنىڭشە، باستى كەمشىلىگى – ولاردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان قالىبى مەن تاجىريبەسىن باسقا حالىقتار مەن وركەنيەتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەي، بارىنە جاپپاي ەرىكسىز تاڭۋىندا. اجەپتاۋىر جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى. جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ».
پرەزيدەنت: «ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي»، - دەپ تۇيىندەيدى بۇل ويىن. بىراق، قالىپتاسقان وسى جاعداياتقا سوڭعى كەزدە «جاڭعىرۋ» تۋرالى ۇراندى كەرەكتى، كەرەكسىز جەرگە تىقپالاي بەرەتىن شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزى كىنالى ەمەس پە: ءبىر زاڭعا ءبىر ءسوز ەنگىزسە، «جاڭعىرۋ» نە «رەفورما» بوپ شىعا كەلەدى!
باتىس مادەنيەتىنىڭ وزىعى دا، توزىعى دا بار، مەن پرەزيدەنتتىڭ : «ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى» دەگەن سوزىمەن تولىق كەلىسەمىن!
اسىرەسە، «دات، تاقسىر!» دەگەندە سوزگە توقتاعان، ءسوز بوستاندىعىنا جول بەرگەن باسشىلارى مەن جۇرت سايلاپ العان بيلەرى بولعان ۇلتتىڭ تامىرى تۇرعاندا، ءبىز قايدا بارامىز؟!
پرەزيدەنت: «تۇتاس قوعامنىڭ جانە ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ» تۋرالى ايتادى. مەن ەلباسىنىڭ بۇل تەزيسىنە «بيلىكتىڭ دە قاتىپ-سەمىپ، ابدەن بيۋروكراتيالىق بوپ كەتكەن ساناسىن جاڭعىرتۋ» تۋرالى باپ قوسار ەدىم!
ايتپاقشى، پرەزيدەنت كوتەرىپ وتىرعان رۋحاني سالاداعى زاماناۋي بيىك ماقساتتاردى قازىر باستىق بوپ وتىرعان، ەسكىنىڭ ىقپالىنان باسىبايلى ءارى ءبىرجولاتا شىعا قويماعان، جوعارى قاراپ ءومىر سۇرۋگە داعدىلانىپ قالعان، مىناداي باعدارلامانى ناسيحاتتاۋدى ايتپاعاندا، ەل الدىندا ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراي المايتىن، رۋحاني جاعىنان جەتىمسىزدەۋ كادرلار جۇزەگە اسىرا الا ما؟ سول جاعىن دا ويلانۋ كەرەك سياقتى! ايتپەسە، مىنا تاماشا يدەيالار ءبىر مەزەتتىك يدەولوگيالىق اكتسيا رەتىندە قاعاز جۇزىندە قالۋى مۇمكىن!
پرەزيدەنت: «تسيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار» جايىندا ايتىپتى. بىراق، «ءۇش تىلدىك» كونتسەپتسياسى ەل ىشىندە ءبىراز قارسىلىق تۋعىزعانى راس. مەنىڭشە، وسى باعدارلامانى ناقتىلاي ءتۇسۋ كەرەك: ءسوز جوق، ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ قاجەت، بىراق باستاۋىش كلاستارداعى ءبىلىم قازاق تىلىندە بەرىلۋى ءتيىس!
پرەزيدەنت: «قانىمىزعا سىڭگەن كوپتەگەن داعدىلار مەن تاپتاۋرىن بولعان قاساڭ قاعيدالاردى وزگەرتپەيىنشە، ءبىزدىڭ تولىققاندى جاڭعىرۋىمىز مۇمكىن ەمەس» دەيدى.
كەلىسپەۋگە لاج جوق. بىراق ءبىر قوسارىم، ءبىز «بيلىككە سىن ايتقان نە وپپوزيتسيالىق پىكىر بىلدىرگەن كەز كەلگەن ادامدى مەملەكەتتىڭ جاۋى رەتىندە قاراۋ» سياقتى باستى داعدى مەن قاساڭدىقتان قۇتىلۋىمىز قاجەت! جانە دە وسى ءسوز ناق پرەزيدەنتتىڭ ءوز اۋزىنان شىققانى دۇرىس بولار ەدى. ويتكەنى، «دوس جىلاتىپ، دۇشپان عانا كۇلدىرىپ ايتادى»!
جالپىدەموكراتيالىق پرينتسيپتەر پرەزيدەنتتىڭ جاقىندا ۇسىنعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەردىڭ لوگيكاسىنا دا ءدوپ كەلەدى ەمەس پە؟
پرەزيدەنت: «وتكەن عاسىردىڭ باستى ءۇش يدەولوگياسى – كوممۋنيزم، فاشيزم جانە ليبەراليزم ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كۇيرەدى» دەپ جازادى. العاشقى ەكى يدەولوگياعا بەرىلگەن باعا تۇسىنىكتى. بىراق، ليبەراليزم يدەياسىنىڭ قازاق توپىراعىندا ءالى دە بولاشاعى بار دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، نارىقتىق زاماندا ليبەرالدىق ەكونوميكا بولادى ەمەس پە؟
پرەزيدەنت: «مىسالى، جەرشىلدىكتى الايىق. ارينە، تۋعان جەردىڭ تاريحىن بىلگەن جانە ونى ماقتان ەتكەن دۇرىس. بىراق، ودان دا ماڭىزدىراق ماسەلەنى – ءوزىڭنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلى ۇلتتىڭ پەرزەنتى ەكەنىڭدى ۇمىتۋعا استە بولمايدى» دەپتى.
بىراق سول جەرشىلدىكتى، ءترايباليزمدى، توپشىلدىق پەن جىكشىلدىكتى قولداپ، ءومىر زاڭدىلىعىنا، بايۋ مەن كارەرا جاساۋدىڭ بۇلجىماس شارتىنا اينالدىرىپ وتىرعان پرەزيدەنتتىڭ قول استىنداعى شەندىلەردىڭ ءوزى ەمەس پە؟ قاراپايىم حالىق جەرشىلدىكتى ۇمىتقالى قاشان!
پرەزيدەنت رەۆوليۋتسيا مەن ەۆوليۋتسيا سەكىلدى دامۋ پاراديگمالارى تۋرالى ايتىپتى: «ءبىزدىڭ كەشەگى تاريحىمىز بۇلتارتپاس ءبىر اقيقاتقا – ەۆوليۋتسيالىق دامۋ عانا ۇلتتىڭ وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە كوزىمىزدى جەتكىزدى».
رەۆوليۋتسيانى، توڭكەرىستى ەشكىم دە قالاپ وتىرعان جوق. بىراق ەۆوليۋتسيالىق دامۋدىڭ ءبىر شارتى - ديالوگ! قازىر قوعام ەكىگە جارىلعان; بيلىك، وعان كۇنى تۇسكەندەر جانە قالىڭ جۇرتشىلىق (ونىڭ قۇرامى دا بىركەلكى ەمەس، الۋان-ءتۇرلى پوزيتسيا بار). ەكى جاقتىڭ اراسىندا ديالوگ جوق! سونى قولعا الۋ كەرەك!
ءوز قۇندىلىقتارىمىز تۋرالى ايتا كەلىپ، پرەزيدەنت: «وزىمدىكى عانا تاڭسىق، وزگەنىكى – قاڭسىق» دەپ كەرى تارتپاي، اشىق بولۋ، باسقالاردىڭ ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن قابىلداي ءبىلۋ، بۇل – تابىستىڭ كىلتى، ءارى اشىق زەردەنىڭ باستى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى»، - دەيدى .
ولاي بولسا، سول دامىعان ەلدەردىڭ دەموكراتيالىق ۇردىستەرىن، سونىڭ ىشىندە، بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك، ءسوز بوستاندىعى، ءادىل سايلاۋ سەكىلدى «نوۋ-حاۋلاردى» دا قازاقستانعا ەنگىزۋ كەرەك!
پرەزيدەنت 2025 جىلدان باستاپ، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى ايتىپ وتىر. مەنىڭشە، بۇل ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار.
ءسوزسىز، بۇل قادام قاجەت، سونىڭ ىشىندە قالپىمىز بەن قارپىمىزدى دەورىستاندىرۋ، دەسوۆەتتەندىرۋ ءۇشىن قاجەت.
بىراق، سونىمەن بىرگە، 1940-جىلدان بەرى قاعازعا تۇسكەن بارشا رۋحاني بايلىعىمىزدان دا ءبىر كۇندە ايىرىلىپ قالمايىق!
ماقالادا ايتىلعان ءبىلىم بەرۋدە گۋمانيتارلىق پاندەردىڭ قايتا قالپىنا كەلتىرىلۋى دە جاعىمدى جاڭالىق.
«الەمنىڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعىنىڭ قازاق تىلىندە شىعۋى» - تاماش يدەيا! «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» اتتى يدەيا دا جاقسى. تەك ءبىر ءوتىنىش; اعىمداعى بيلىكتى ماقتاۋعا قۇشتار اتاقتىلار عانا ەنىپ كەتپەسە ەكەن...
«جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» اتتى جوبانى «جاھانداعى زاماناۋي قازاق مادەنيەتى» دەپ نەگە اتاماسقا؟
قورىتا ايتارىم: ءسوز جوق، پرەزيدەنت قوعامدا جاريا جانە جاريا ەمەس فورمادا ايتىلىپ كەلە جاتقان ءبىراز رۋحاني ماسەلەلەردى ءدوپ باسقان. بۇل ماقالا سونىمەن بىرگە، ءدال وسىنداي باعالار مەن يدەيالار مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۋزىنان شىعىپ وتىرعانىمەن قۇندى. مۇنىڭ ءوزى، ىشتەي قازاق مۇددەسىنە قارسىلاردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيادى. بىراق، ماقالانىڭ كەيبىر تۇستارىنا، سونىڭ ىشىندە، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى تەزيستەرىنە قارسىلىق كورسەتەتىندەر دە تابىلا جاتادى. كرەمل دە بۇل باستاماعا قۋانا قويماسى انىق. ول دەگەنىڭىز – كرەملدىك «پروپاگانديستەر» ەندى وسى تاقىرىپتى مىقتاپ قولعا الادى دەگەن ءسوز! وسى تۇرعىدان العاندا، ماقالانىڭ باستى باعىتتارىن جۇرت بولىپ قولداۋ كەرەك دەپ ويلايمىن! جانە دە سول پروپاگانديستەر شىعا بەرەتىن رەسەي تەلەارنالارىنىڭ يدەيالىق كونتەنتىن ءبىر ءسۇزىپ شىعۋ كەرەك سياقتى.
ارينە، پرەزيدەنت بۇل ماقالاسىن تەك قانا رۋحاني سالاعا ارناعاننان كەيىن مەن، بيلىكتىڭ ەكونوميكا، الەۋمەتتىك، ساياسي سالالارداعى قىزمەتىنە باعا بەرىپ وتىرعانىم جوق. ول – ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
بالكىم، بازبىرەۋلەر «وسى ماقالاسىمەن پرەزيدەنت جۇرت نازارىن قوعامداعى باسقا وزەكتى ماسەلەلەردەن اۋدارۋ ءۇشىن جازىپ وتىر» دەپ تە ايتا جاتار. بىراق، ساياساتتىڭ ءوز زاڭدىلىعى بار: پرەزيدەنت جازدى، ءبىز ءوز ويىمىزدى بىلدىردىك.
- ءبىر وكىنىشتىسى، ماقالاسىندا قازان رەۆوليۋتسياسىنىڭ 100 جىلدىعىن جانە ونىڭ كەساپاتتى تۇستارىن اتاعان پرەزيدەنت «الاشوردانىڭ» 100 جىلدىعىن دا اتاپ وتكەندە ءتىپتى قاتىپ كەتەتىن ەدى!
Abai.kz
