QR Preziydenti Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasy kesheli beri qoghamdyq pikir talqysyna týsip jatyr. Kýtkenimizdey-aq, bóten elding ishki isine aralasyp, aqyl aityp, qoqan-loqqy jasamasa, otyra almaytyn Resey baspasózi de Nazarbaevtyng maqalasyna qatysty syn aitugha bilek sybana kirisip ketti. Meyli ghoy, biraq, Kremliding propagandasyn ashyq jýrgizuge úmtylatyn Reseyding qazirgi baspasózi zamannyng ozyp, eskining tozyp qalghanyn týsine bermeytin nәkóstigimen, «juynbaghan» juan qalpymen qayda baramaq dep, biz de ishtey kýlip otyrmyz. Kýle otyryp, iyis qonysy aua jayylghan, kir-qojalaq las elden endi irgemizdi aulaqqa salmasqa  amal kem («Proshay, Rossiya, nemytiaya», Lermontov) degendi de oilay týsemiz. Áytse de, olardyng kýnkil-sýnkiline de nazar audaryp qoyghan jón shyghar...

Sonymen, orys baspasózi ne dep jatyr? «Qazaqstan orys әleminen qol ýzgeli jatyr», «Qazaqstan latyn qarpine kóship, orys tilin yghystyrghaly jatyr», - deydi. «Qazaqstan latyn grafikasyn qoldansa, sauatsyz elge ainalady, kәrisi men jasy birin-biri týsine almaytyn týnek júrtqa ainalady», «Qazaqstan qoghamynda jik payda bolady», - deydi. Deydi de Ózbekstandy mysal qylady. «Ózbekstan, - dep jazady, mysaly, «Mәskeu komsomoldarynyn» gazeti, - 1990 jyldary Qazaqstannan әldeqayda oqymysty el edi. Latyngha kóshti de qúrydy. Shetinen sauatsyz, dýmshe. Tipti, jarnama taqtayshalaryndaghy sózderding ózin shimanday qatemen jazady». Sarapshylar retinde, bayaghy qujaq Zbignev Bzejinskiy (onyng krillisagha jany ne ýshin kýiedi desenizshi) men taghy bir sәusәlim Andrey Groziyn, Aleksey Piliko degender ózeurep: «Áripti tandau lingvistikalyq emes, sayasy әreketke sayady», - desedi.

IYә, búnyng bәri tanys әuen, tanys pighyl. Qaytkende qazaq qoghamynyng ishtey týleuine jol bermeu, qazaq biyligin qosýreylendirip yryqta ústau,  yqpal etu – sóitip keri tarytyp otyru. Ádette Resey baspasózi osylay odyrandap bastaghanda bizding biylikting biyti balaghyna tógilip, býrge talaghanday býrisip qalatyny bar. Osy joly qayter eken, kóremiz... Qashanghydaghyday: «Qoy, qúrysyn, búlay bolmaydy eken, biz qatty ketip qalyppyz, latyndy keyinge qaldyra túralyq, әlemdegi 100 ýzdik oqulyqty orystilinde de shygharayyq, t.b.» - dep artty qysa qoya ma, әlde: «Ey, jeter endi! Búl bizding ishki sharuamyz, bekerge tantymay, aulaq jýrinder!», - dey me? Bizdinshe búl súraqtargha Preziydent Nazarbaevtyng myna sózin jauap dep tanugha bolady:

«Árbir júrt tarihtan ózinshe taghylym alady, búl – әrkimning óz erkindegi sharua. Bireuge ózinning kózqarasyndy eriksiz tanugha eshqashan bolmaydy. Bizge tarih turaly ózderining subektivti payymdaryn tyqpalaugha da eshkimning qaqysy joq» (Nazarbaev, «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru»).

Jә, Reseydegi orys baspasózi qanyna singen jaulyghyn, qaskóiligin, ishtarlyghyn kórsete bersin. Al, sonda, el seltiytip «serek» qylghan, qolyna deputattyq mandat ústatqan, Mәjilis sarayynda mәz-mәiram bolyp, mәimiyip jýrgen Smirnovaniki ne sóz?  Oghan bitken ne jelik? Keshe Mәjilis deputaty esh qymsynbastan otyryp, Qazaqstannyng birtindep latyngha kóshuge baylanysty talabyna baylanysty bylay dedi:

“Takim obrazom Kazahstan dalishe uhodit ot russkogo mira. Potomu chto kirillisa uhodit y etot alfavit budet poteryan dlya sleduishee pokoleniye. Mne eto pechalino”. Qazaqshalasaq: «Myna betimen Qazaqstan orys әleminen jyraqtaydy. Sebebi kirillisa ketedi, sodan keyin kelesi úrpaq ýshin búl alfavit mýlde joghalady. Men ýshin búl ókinishti jayt».

1960 jyly kórshi qyrghyz elinde dýniyege kelgen búl beybaqtyng adam bolyp qalyptasuyna, joghary bilim aluyna, qyzmetke túruyna, qyzmette maraptqa ie boluyna, ósuine, órkendeuine, aqyrynda, mine, «Mәjilis deputaty» deytin mandatqa ie boluyna jaghday jasap baqqan qazaq qoghamy eken. Biraq, Irinanyng onyng bәrine týkirgeni bar. Oghan tek Kremliding qojayyny aitqan «Ruskiy miyr» bolsa, boldy. «Orys әlemi» - Putinning úrany. Putin kýiregen imperiyany qalpyna keltiru maqsatynda «Orys әlemi» degendi jalaulatyp:  “Russkiy mir mojet y doljen obediniti vseh, komu dorogo russkoe slovo y russkaya kulitura, gde by ony ny jili, v Rossiy ily za eyo predelami. Pochashe upotreblyayte eto slovosochetanie — «russkiy miyr», - degendi aitady. QR Preziydentining bastamasyna qatysty pikir bildirmek bolghan Smirnovanyng «Orys әlemin» ortagha qystyruynda osynday gәp bar. Qazaqstan Respublikasynyng zang shygharushy organynda otyryp, «Orys әlemin» oilaytyn marjanyn, shamasy, deputattyq mandatyn keri qaytaryp alu kerek shyghar. Abzaly – sol. "Smirnova kimge senip sekiredi?" - deydi qazaqy orta. Áriyne, «Orys әlemi» dep oibaylap jýrgen Putinge senip sekiredi. Endeshe, búl marjanyng oryny – Dumada bolsa kerek. Sonda barsyn da «Ruskiy mirde» ómir sýre bersin.

Dәuren Quat

Abai.kz