قر پرەزيدەنتى نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى كەشەلى بەرى قوعامدىق پىكىر تالقىسىنا ءتۇسىپ جاتىر. كۇتكەنىمىزدەي-اق، بوتەن ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسىپ، اقىل ايتىپ، قوقان-لوققى جاساماسا، وتىرا المايتىن رەسەي ءباسپاسوزى دە نازارباەۆتىڭ ماقالاسىنا قاتىستى سىن ايتۋعا بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتتى. مەيلى عوي، بىراق، كرەملدىڭ پروپاگانداسىن اشىق جۇرگىزۋگە ۇمتىلاتىن رەسەيدىڭ قازىرگى ءباسپاسوزى زاماننىڭ وزىپ، ەسكىنىڭ توزىپ قالعانىن تۇسىنە بەرمەيتىن ناكوستىگىمەن، «جۋىنباعان» جۋان قالپىمەن قايدا باراماق دەپ، ءبىز دە ىشتەي كۇلىپ وتىرمىز. كۇلە وتىرىپ، ءيىس قوڭىسى اۋا جايىلعان، كىر-قوجالاق لاس ەلدەن ەندى ىرگەمىزدى اۋلاققا سالماسقا  امال كەم («پروششاي، روسسيا، نەمىتايا»، لەرمونتوۆ) دەگەندى دە ويلاي تۇسەمىز. ايتسە دە، ولاردىڭ كۇڭكىل-سۇڭكىلىنە دە نازار اۋدارىپ قويعان ءجون شىعار...

سونىمەن، ورىس ءباسپاسوزى نە دەپ جاتىر؟ «قازاقستان ورىس الەمىنەن قول ۇزگەلى جاتىر»، «قازاقستان لاتىن قارپىنە كوشىپ، ورىس ءتىلىن ىعىستىرعالى جاتىر»، - دەيدى. «قازاقستان لاتىن گرافيكاسىن قولدانسا، ساۋاتسىز ەلگە اينالادى، كارىسى مەن جاسى ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنە المايتىن تۇنەك جۇرتقا اينالادى»، «قازاقستان قوعامىندا جىك پايدا بولادى»، - دەيدى. دەيدى دە وزبەكستاندى مىسال قىلادى. «وزبەكستان، - دەپ جازادى، مىسالى، «ماسكەۋ كومسومولدارىنىڭ» گازەتى، - 1990 جىلدارى قازاقستاننان الدەقايدا وقىمىستى ەل ەدى. لاتىنعا كوشتى دە قۇرىدى. شەتىنەن ساۋاتسىز، دۇمشە. ءتىپتى، جارناما تاقتايشالارىنداعى سوزدەردىڭ ءوزىن شيمانداي قاتەمەن جازادى». ساراپشىلار رەتىندە، باياعى قۋجاق زبيگنەۆ بزەجينسكي (ونىڭ كريلليتساعا جانى نە ءۇشىن كۇيەدى دەسەڭىزشى) مەن تاعى ءبىر ءساۋسالىم اندرەي گروزين، الەكسەي پيلكو دەگەندەر وزەۋرەپ: «ءارىپتى تاڭداۋ لينگۆيستيكالىق ەمەس، ساياسي ارەكەتكە سايادى»، - دەسەدى.

ءيا، بۇنىڭ ءبارى تانىس اۋەن، تانىس پيعىل. قايتكەندە قازاق قوعامىنىڭ ىشتەي تۇلەۋىنە جول بەرمەۋ، قازاق بيلىگىن قوسۇرەيلەندىرىپ ىرىقتا ۇستاۋ،  ىقپال ەتۋ – ءسويتىپ كەرى تارىتىپ وتىرۋ. ادەتتە رەسەي ءباسپاسوزى وسىلاي ودىراڭداپ باستاعاندا ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءبيتى بالاعىنا توگىلىپ، بۇرگە تالاعانداي ءبۇرىسىپ قالاتىنى بار. وسى جولى قايتەر ەكەن، كورەمىز... قاشانعىداعىداي: «قوي، قۇرىسىن، بۇلاي بولمايدى ەكەن، ءبىز قاتتى كەتىپ قالىپپىز، لاتىندى كەيىنگە قالدىرا تۇرالىق، الەمدەگى 100 ۇزدىك وقۋلىقتى ورىستىلىندە دە شىعارايىق، ت.ب.» - دەپ ارتتى قىسا قويا ما، الدە: «ەي، جەتەر ەندى! بۇل ءبىزدىڭ ىشكى شارۋامىز، بەكەرگە تانتىماي، اۋلاق جۇرىڭدەر!»، - دەي مە؟ بىزدىڭشە بۇل سۇراقتارعا پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ مىنا ءسوزىن جاۋاپ دەپ تانۋعا بولادى:

«ءاربىر جۇرت تاريحتان وزىنشە تاعىلىم الادى، بۇل – اركىمنىڭ ءوز ەركىندەگى شارۋا. بىرەۋگە ءوزىڭنىڭ كوزقاراسىڭدى ەرىكسىز تاڭۋعا ەشقاشان بولمايدى. بىزگە تاريح تۋرالى وزدەرىنىڭ سۋبەكتيۆتى پايىمدارىن تىقپالاۋعا دا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق» (نازارباەۆ، «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ»).

ءجا، رەسەيدەگى ورىس ءباسپاسوزى قانىنا سىڭگەن جاۋلىعىن، قاسكويلىگىن، ىشتارلىعىن كورسەتە بەرسىن. ال، سوندا، ەل سەلتيتىپ «سەرەك» قىلعان، قولىنا دەپۋتاتتىق ماندات ۇستاتقان، ءماجىلىس سارايىندا ءماز-ءمايرام بولىپ، ءمايميىپ جۇرگەن سميرنوۆانىكى نە ءسوز؟  وعان بىتكەن نە جەلىك؟ كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى ەش قىمسىنباستان وتىرىپ، قازاقستاننىڭ بىرتىندەپ لاتىنعا كوشۋگە بايلانىستى تالابىنا بايلانىستى بىلاي دەدى:

“تاكيم وبرازوم كازاحستان دالشە ۋحوديت وت رۋسسكوگو ميرا. پوتومۋ چتو كيريلليتسا ۋحوديت ي ەتوت الفاۆيت بۋدەت پوتەريان دليا سلەدۋيۋششەە پوكولەنيە. منە ەتو پەچالنو”. قازاقشالاساق: «مىنا بەتىمەن قازاقستان ورىس الەمىنەن جىراقتايدى. سەبەبى كيريلليتسا كەتەدى، سودان كەيىن كەلەسى ۇرپاق ءۇشىن بۇل الفاۆيت مۇلدە جوعالادى. مەن ءۇشىن بۇل وكىنىشتى جايت».

1960 جىلى كورشى قىرعىز ەلىندە دۇنيەگە كەلگەن بۇل بەيباقتىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا، جوعارى ءبىلىم الۋىنا، قىزمەتكە تۇرۋىنا، قىزمەتتە ماراپتقا يە بولۋىنا، وسۋىنە، وركەندەۋىنە، اقىرىندا، مىنە، «ءماجىلىس دەپۋتاتى» دەيتىن مانداتقا يە بولۋىنا جاعداي جاساپ باققان قازاق قوعامى ەكەن. بىراق، يرينانىڭ ونىڭ بارىنە تۇكىرگەنى بار. وعان تەك كرەملدىڭ قوجايىنى ايتقان «رۋسكي مير» بولسا، بولدى. «ورىس الەمى» - ءپۋتيننىڭ ۇرانى. پۋتين كۇيرەگەن يمپەريانى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا «ورىس الەمى» دەگەندى جالاۋلاتىپ:  “رۋسسكي مير موجەت ي دولجەن وبەدينيت ۆسەح، كومۋ دوروگو رۋسسكوە سلوۆو ي رۋسسكايا كۋلتۋرا، گدە بى وني ني جيلي، ۆ روسسي يلي زا ەيو پرەدەلامي. پوچاششە ۋپوترەبليايتە ەتو سلوۆوسوچەتانيە — «رۋسسكي مير»، - دەگەندى ايتادى. قر پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىنا قاتىستى پىكىر بىلدىرمەك بولعان سميرنوۆانىڭ «ورىس الەمىن» ورتاعا قىستىرۋىندا وسىنداي گاپ بار. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانىندا وتىرىپ، «ورىس الەمىن» ويلايتىن مارجانىڭ، شاماسى، دەپۋتاتتىق مانداتىن كەرى قايتارىپ الۋ كەرەك شىعار. ابزالى – سول. "سميرنوۆا كىمگە سەنىپ سەكىرەدى؟" - دەيدى قازاقى ورتا. ارينە، «ورىس الەمى» دەپ ويبايلاپ جۇرگەن پۋتينگە سەنىپ سەكىرەدى. ەندەشە، بۇل مارجانىڭ ورىنى – دۋمادا بولسا كەرەك. سوندا بارسىن دا «رۋسكي ميردە» ءومىر سۇرە بەرسىن.

داۋرەن قۋات

Abai.kz