Geyne – 220

Genrih GEYNE

 (1797 – 1856)

Nemis aqyny

QAZIRGI ÓLEN-JYRLAR

DOKTRINA

 

Esh taysalma, qaq dabyldy ertemen,

Erkinshe sýy markitantka* qatyndy!

Mine, saghan kitap syry eng teren,

Mine, saghan ghylym mәni tatymdy.

 

Úiqydaghy búz halyqtyng úiqysyn,

Qaq dabyldy, qalsyn qolda qan izi,

Qaryshta algha, tәrk et kópting kýiki isin,

Mine, saghan bar ghylymnyng manyzy.

 

Mine, saghan Gegeliding bar dәrisi,

Úqtym ony, aqyldan esh útylman;

Mine, saghan ghylymnyng shyn mәnisi,

Sebebi men dabylshymyn qútyrghan!

------------------

Markitantka* – әskerdegi erkin sauda jasaushy әiel.

 

 

  SAQTANDYRU

 

Búl kitapty baspaghan jón dúrysy,

Bәlesin ol júqtyrady, sýiiktim!

Ataq, aqsha kerek bolsa kýn ýshin,

Ayaghyna jyghyl әrbir biyiktin.

 

Al men bolsam, tәrik ettim bar sәnin –

IYeligin bәrine ie bekterdin,

Dinbasyn da aldyndaghy barshanyn

Barlyq jalghan bolmysy ýshin jek kórdim.

 

Tek joghalu qaldy saghan shybynsha!

Bek bitkenning qoldary úzyn, sebebi,

Ne demeydi tili úzyn pop qyzynsa,

Al halyqtyng qúlaghy úzyn keledi.

 

 

   SYR

 

Mýlde bólek kýrsinis te kózde jas,

Tipti, keygi kýlkimiz de jat endi.

Esh bir qimyl, sәldekendey kózgharas

Syr úshyghyn ústatpaydy qaterli.

 

Jatyr janym qangha bógip býgip syr,

Qasiretting jym-jyrt otyn jaghysyp;

Qaynaydy tek mendik jýrek býlikshil,

Jaghym, biraq qalghan mýlde qarysyp.

 

Súra, ne der besiktegi bóbegin,

Súra baryp qabirdegi ólikten,

Bәlkim, solar aityp qalar sebebin,

Syrdy jaymay qalghanymdy nelikten.

 

 

TAMBURMAJOR*

 

Mynau sol bir tamburmajor bayaghy,

Beybaq sonsha ketken eken qúldyrap!

Bonaparttyng qol astynda ayaly,

Albyrt jýrek jýrdi tósin úrghylap.

--------------------

Tamburmajor* – fransuz әskerindegi unter-ofiyser shendi dabylshylar basshysy.

 

Sәndi asasyn týsirmedi esh qolynan,

Janarlary otty kósep jarqylmen.

Kýnning kózi bólip alyp tobynan,

Aq sýrtýgin zerleushi edi altynmen.

 

Astanalar túrushy edi qaltyrap,

Ol kirgende marshpenen kýrkirep.

Arulardyng jýzderinde jarqyrap,

Serpiletin basqan barlyq týn-týnek.

 

Keldi, kórdi, jendi jebep qúdiret,

Búl ghajayyp jatjerlikke tózim tәn.

Qara múrtyn toghytpady ol bir iret

Nemis qyzdyng kóz jasyna sezimtal.

 

Shydau qaldy! Qysty tarlyq shenberi!

Ásker bitken shetterinen satyldy, al:

Napoleongha berildi de erleri,

Tamburmajor erkinde edi – qatyndar.

 

Biz, nemisting emenining yrqynda

Tózip keldik múnshama úzaq azapqa,

Biyik qauym qalmay jattyng qúlpynda

Qashan shyq dep búiyrghansha azatqa.

 

Biz shayqastyq, mýiizderi aibarly

Búlt shayqaghan jabayy ógiz tәrizdi,

Frankter tastay qashty maydandy,

Ánmen jazyp qaldyrdyq san anyzdy.

 

Qaharly әnder! Jaugha mýlde jat әuen,

Osqylady ol tiran myiyn tasqúlaq,

Tamburmajor jeteginde Napoleon

Yrshyp qashty etekterin basqylap.

 

Qanday zaual kesilse de haqyly,

Qaraly ataq qaldyrdy olar sonyna.

Napoleon masqara bop aqyry,

Britannyng týsti baryp qolyna.

 

Elenanyng aralynda qay kisi

Onyng ashyq qalghan jerin qymtamaq?!

Aqyry onyng jerbetilik qayghysy

Dauasy joq dertti qyldy qyltamaq.

 

Tamburmajor – ataghynan ada bop,

Sypyrady meymanhanam aulasyn,

Ólgen danq, jerdi sýzip qara bet,

Býkshendeydi kótere almay dәu basyn.

 

Kýnúzaqqa tasyp su men otynyn,

Ynqyldaydy, jalauly shaq – bәri úmyt.

Baspaldaqqa basady ayaq aqyryn,

Qaltyldatyp qoyghan basyn kәrilik.

 

Keyde ýiimde Fristi qarsy alam,

Birge onymen – әjuә da, mazaq ta,

Tilmen shaghyp әlgi shaldy qausaghan,

Itzyqy ghyp salady әbden azapqa.

 

«Ázilindi doghar, Fris soyqan-ay!

Nemiske kim artylmady búrynnan –

Kim kýlmedi kelekelep,

bayqamay

Syrghyp týsip ketkeninshe túghyrdan?!

 

Jarasarday qylghan búghan tәjimin,

Ne týsedi qúr shaqqanmen býrge-til?

Sen sheshenning qazyp kórseng tamyryn,

Ákeng bop búl shyqpasyna kim kepil?!»

 

 

              ÓMIRLIK JOL

 

Biz әn saldyq, kýlkimiz kýn kýldirip,

Aq qayyqpen shat tenizdi tildirip,

 

Al qayyqta, jaybaraqat, symbatty

Dostarymmen otyrmyn men qymbatty.

 

Soqty, alayda súrapyldyng tolqyny,

Maltyghyshtar boldy balyq jemtigi.

 

Jan dostarym jete almady jaghagha,

Meni dauyl ylaqtyrdy Senagha.

 

Jәne jana dostar taptym qapada,

Jana keme jaldap aldyq, o toba,

 

Bóten ózen jatyrqaydy, biraq ta...

Qanday qayghy! Otanym tym jyraqta!

 

Biz taghy da әn salamyz, kýlemiz,

Aspan túnjyr, teniz qatal, bilemiz.

 

Kókjiyekti qap-qara búlt jalmaghan,

Ansatty otan! Qanday auyr, al maghan!

 

 

     TOQTAY TÚRYNDAR!

 

Najaghaysha jarq etudi mengergem,

Sheshipsinder: dauyl emes dep meni.

Janyldyndar! Men senderdi teng kórmen,

Tilimde túr nayzaghaylar kóktegi.

 

Sәtti saghat soqqan kýni sebeppen –

Aytyp túrmyn eskerteyin dep múny –

Mening ýnim kýrkireydi kenetten,

Tym qaharly sózderimning ekpini.

 

Úly dauyl soqsa, sónip kýn kózi

Kókiregimnen shyn aibarly taraydy ýn,

Kýirep qalar múnaraly kýmbezi

Eski hram, saltanatty saraydyn.

 

 

          TÝNGI OILAR

 

Tughan ólke jayynda oy torlaydy týn bolsa,

Alasúrad dertti jan úiqy kózdi júmghansha;

 

Úmytu joq qayghymdy úiqyda da, al, biraq,

Kózim ashy jas tógip, kórgen týsim sandyraq.

 

Keshken jyldar jatady kóship ótip kózimnen...

Tughan anam, әli kýn úzay alman ózinnen!

 

Ótken ómir kóginen kórinesing kýn syndy,

Ótken sayyn әr kýnim, ketiredi tynshymdy...

 

Keledi ósip kýn sayyn múng qayghygha jamyrap,

Tughan anam әzelden qoyghan meni jadylap:

 

Óshire alman oiymnan keyuanany ayauly, –

Týsirme onyng ónine, iyә, Jasaghan, qayaudy!

 

Sәbiyining jýzine shyn mahabbat tap salyp,

Kórip túram men onyng – jatyrghanyn hat salyp:

 

Hatty jazghan shaghynda ketti qoly qaltyrap,

Jýrek syzdap, azaptan taba almaydy jan túraq.

 

Úmyttyrar tughandy әlemde kýsh joq, biraq!

Azappenen tym úzaq on eki jyl ótti jat –

 

On eki jyl túsymnan maghan soqpay ketti aghyp,

On eki jyl anamnyng meyiriminen shet qalyp.

 

Berik mening otanym, ol túrady mәngilik

Ay men kýnning astynda syny ketpey sәn qúryp;

 

Basylmaydy eshqashan jyldarynyng duly әni,

Ormanynyng shulary,

tulap aqqan sulary.

 

Kórinbeydi kókirek ansar menen jaradan,

Sebebi onda túrady sol ayauly kәri anam;

 

Alandatpas meni týk otanymnyng taghdyry,

Anam bar ghoy, alayda, sanauly onyng әr kýni.

 

Bilem bәrin, amal ne, men ketkeli elimnen,

Talay qimas jandarym qauyshypty ólimmen.

 

Sýiip edim kimderdi… Sәulelep túr sanamdy –

Kókirekte saqtaymyn barlyq eski jaramdy.

 

Bastasam-aq shyghara ólgenderding esebin,

Kókiregim qabynyp, bilem qayghym óserin;

 

Quqyl mәiit jatady mýrdelerding syrtynda,

Janym syzdap, oi-sanam jýzer qayghy búltynda.

 

Shýkir, biraq Qúdaygha!

Sәule týsip týnekten,

Kenet taray bastaydy qayghy búlty jýrekten.

 

Jarym maghan qarady,

Kýndey ashyq janary,

Búltyn quyp taratty ol týnderimning qaraly.

Tәrjiman – AYT-MAN

Svetqaly Núrjan

Abai.kz