گەينە – 220

گەنريح گەينە

 (1797 – 1856)

نەمىس اقىنى

قازىرگى ولەڭ-جىرلار

دوكترينا

 

ەش تايسالما، قاق دابىلدى ەرتەمەن،

ەركىڭشە ءسۇي ماركيتانتكا* قاتىندى!

مىنە، ساعان كىتاپ سىرى ەڭ تەرەڭ،

مىنە، ساعان عىلىم ءمانى تاتىمدى.

 

ۇيقىداعى بۇز حالىقتىڭ ۇيقىسىن،

قاق دابىلدى، قالسىن قولدا قان ءىزى،

قارىشتا العا، تارك ەت كوپتىڭ كۇيكى ءىسىن،

مىنە، ساعان بار عىلىمنىڭ ماڭىزى.

 

مىنە، ساعان گەگەلدىڭ بار ءدارىسى،

ۇقتىم ونى، اقىلدان ەش ۇتىلمان;

مىنە، ساعان عىلىمنىڭ شىن ءمانىسى،

سەبەبى مەن دابىلشىمىن قۇتىرعان!

------------------

ماركيتانتكا* – اسكەردەگى ەركىن ساۋدا جاساۋشى ايەل.

 

 

  ساقتاندىرۋ

 

بۇل كىتاپتى باسپاعان ءجون دۇرىسى،

بالەسىن ول جۇقتىرادى، سۇيىكتىم!

اتاق، اقشا كەرەك بولسا كۇن ءۇشىن،

اياعىنا جىعىل ءاربىر بيىكتىڭ.

 

ال مەن بولسام، تارىك ەتتىم بار ءسانىن –

يەلىگىن بارىنە يە بەكتەردىڭ،

ءدىنباسىن دا الدىنداعى بارشانىڭ

بارلىق جالعان بولمىسى ءۇشىن جەك كوردىم.

 

تەك جوعالۋ قالدى ساعان شىبىنشا!

بەك بىتكەننىڭ قولدارى ۇزىن، سەبەبى،

نە دەمەيدى ءتىلى ۇزىن پوپ قىزىنسا،

ال حالىقتىڭ قۇلاعى ۇزىن كەلەدى.

 

 

   سىر

 

مۇلدە بولەك كۇرسىنىس تە كوزدە جاس،

ءتىپتى، كەيگى كۇلكىمىز دە جات ەندى.

ەش ءبىر قيمىل، سالدەكەندەي كوزعاراس

سىر ۇشىعىن ۇستاتپايدى قاتەرلى.

 

جاتىر جانىم قانعا بوگىپ بۇگىپ سىر،

قاسىرەتتىڭ جىم-جىرت وتىن جاعىسىپ;

قاينايدى تەك مەندىك جۇرەك بۇلىكشىل،

جاعىم، بىراق قالعان مۇلدە قارىسىپ.

 

سۇرا، نە دەر بەسىكتەگى بوبەگىڭ،

سۇرا بارىپ قابىردەگى ولىكتەن،

بالكىم، سولار ايتىپ قالار سەبەبىن،

سىردى جايماي قالعانىمدى نەلىكتەن.

 

 

تامبۋرماجور*

 

مىناۋ سول ءبىر تامبۋرماجور باياعى،

بەيباق سونشا كەتكەن ەكەن قۇلدىراپ!

بوناپارتتىڭ قول استىندا ايالى،

البىرت جۇرەك ءجۇردى ءتوسىن ۇرعىلاپ.

--------------------

تامبۋرماجور* – فرانتسۋز اسكەرىندەگى ۋنتەر-وفيتسەر شەندى دابىلشىلار باسشىسى.

 

ءساندى اساسىن تۇسىرمەدى ەش قولىنان،

جانارلارى وتتى كوسەپ جارقىلمەن.

كۇننىڭ كوزى ءبولىپ الىپ توبىنان،

اق سۇرتۇگىن زەرلەۋشى ەدى التىنمەن.

 

استانالار تۇرۋشى ەدى قالتىراپ،

ول كىرگەندە مارشپەنەن كۇركىرەپ.

ارۋلاردىڭ جۇزدەرىندە جارقىراپ،

سەرپىلەتىن باسقان بارلىق ءتۇن-تۇنەك.

 

كەلدى، كوردى، جەڭدى جەبەپ قۇدىرەت،

بۇل عاجايىپ جاتجەرلىككە ءتوزىم ءتان.

قارا مۇرتىن توعىتپادى ول ءبىر ىرەت

نەمىس قىزدىڭ كوز جاسىنا سەزىمتال.

 

شىداۋ قالدى! قىستى تارلىق شەڭبەرى!

اسكەر بىتكەن شەتتەرىنەن ساتىلدى، ال:

ناپولەونعا بەرىلدى دە ەرلەرى،

تامبۋرماجور ەركىندە ەدى – قاتىندار.

 

ءبىز، نەمىستىڭ ەمەنىنىڭ ىرقىندا

ءتوزىپ كەلدىك مۇنشاما ۇزاق ازاپقا،

بيىك قاۋىم قالماي جاتتىڭ قۇلپىندا

قاشان شىق دەپ بۇيىرعانشا ازاتقا.

 

ءبىز شايقاستىق، مۇيىزدەرى ايبارلى

بۇلت شايقاعان جابايى وگىز ءتارىزدى،

فرانكتەر تاستاي قاشتى مايداندى،

انمەن جازىپ قالدىردىق سان اڭىزدى.

 

قاھارلى اندەر! جاۋعا مۇلدە جات اۋەن،

وسقىلادى ول تيران مىيىن تاسقۇلاق،

تامبۋرماجور جەتەگىندە ناپولەون

ىرشىپ قاشتى ەتەكتەرىن باسقىلاپ.

 

قانداي زاۋال كەسىلسە دە حاقىلى،

قارالى اتاق قالدىردى ولار سوڭىنا.

ناپولەون ماسقارا بوپ اقىرى،

بريتاننىڭ ءتۇستى بارىپ قولىنا.

 

ەلەنانىڭ ارالىندا قاي كىسى

ونىڭ اشىق قالعان جەرىن قىمتاماق؟!

اقىرى ونىڭ جەربەتىلىك قايعىسى

داۋاسى جوق دەرتتى قىلدى قىلتاماق.

 

تامبۋرماجور – اتاعىنان ادا بوپ،

سىپىرادى مەيمانحانام اۋلاسىن،

ولگەن داڭق، جەردى ءسۇزىپ قارا بەت،

بۇكشەڭدەيدى كوتەرە الماي ءداۋ باسىن.

 

كۇنۇزاققا تاسىپ سۋ مەن وتىنىن،

ىڭقىلدايدى، جالاۋلى شاق – ءبارى ۇمىت.

باسپالداققا باسادى اياق اقىرىن،

قالتىلداتىپ قويعان باسىن كارىلىك.

 

كەيدە ۇيىمدە ءفريتستى قارسى الام،

بىرگە ونىمەن – ءاجۋا دا، مازاق تا،

تىلمەن شاعىپ الگى شالدى قاۋساعان،

يتزىقى عىپ سالادى ابدەن ازاپقا.

 

«ءازىلىڭدى دوعار، فريتس سويقان-اي!

نەمىسكە كىم ارتىلمادى بۇرىننان –

كىم كۇلمەدى كەلەكەلەپ،

بايقاماي

سىرعىپ ءتۇسىپ كەتكەنىنشە تۇعىردان؟!

 

جاراسارداي قىلعان بۇعان ءتاجىمىڭ،

نە تۇسەدى قۇر شاققانمەن بۇرگە-ءتىل؟

سەن شەشەڭنىڭ قازىپ كورسەڭ تامىرىن،

اكەڭ بوپ بۇل شىقپاسىنا كىم كەپىل؟!»

 

 

              ومىرلىك جول

 

ءبىز ءان سالدىق، كۇلكىمىز كۇن كۇلدىرىپ،

اق قايىقپەن شات تەڭىزدى ءتىلدىرىپ،

 

ال قايىقتا، جايباراقات، سىمباتتى

دوستارىممەن وتىرمىن مەن قىمباتتى.

 

سوقتى، الايدا سۇراپىلدىڭ تولقىنى،

مالتىعىشتار بولدى بالىق جەمتىگى.

 

جان دوستارىم جەتە المادى جاعاعا،

مەنى داۋىل ىلاقتىردى سەناعا.

 

جانە جاڭا دوستار تاپتىم قاپادا،

جاڭا كەمە جالداپ الدىق، و توبا،

 

بوتەن وزەن جاتىرقايدى، بىراق تا...

قانداي قايعى! وتانىم تىم جىراقتا!

 

ءبىز تاعى دا ءان سالامىز، كۇلەمىز،

اسپان تۇنجىر، تەڭىز قاتال، بىلەمىز.

 

كوكجيەكتى قاپ-قارا بۇلت جالماعان،

اڭساتتى وتان! قانداي اۋىر، ال ماعان!

 

 

     توقتاي تۇرىڭدار!

 

ناجاعايشا جارق ەتۋدى مەڭگەرگەم،

شەشىپسىڭدەر: داۋىل ەمەس دەپ مەنى.

جاڭىلدىڭدار! مەن سەندەردى تەڭ كورمەن،

تىلىمدە تۇر نايزاعايلار كوكتەگى.

 

ءساتتى ساعات سوققان كۇنى سەبەپپەن –

ايتىپ تۇرمىن ەسكەرتەيىن دەپ مۇنى –

مەنىڭ ءۇنىم كۇركىرەيدى كەنەتتەن،

تىم قاھارلى سوزدەرىمنىڭ ەكپىنى.

 

ۇلى داۋىل سوقسا، ءسونىپ كۇن كوزى

كوكىرەگىمنەن شىن ايبارلى تارايدى ءۇن،

كۇيرەپ قالار مۇنارالى كۇمبەزى

ەسكى حرام، سالتاناتتى سارايدىڭ.

 

 

          تۇنگى ويلار

 

تۋعان ولكە جايىندا وي تورلايدى ءتۇن بولسا،

الاسۇراد دەرتتى جان ۇيقى كوزدى جۇمعانشا;

 

ۇمىتۋ جوق قايعىمدى ۇيقىدا دا، ال، بىراق،

كوزىم اششى جاس توگىپ، كورگەن ءتۇسىم ساندىراق.

 

كەشكەن جىلدار جاتادى كوشىپ ءوتىپ كوزىمنەن...

تۋعان انام، ءالى كۇن ۇزاي المان وزىڭنەن!

 

وتكەن ءومىر كوگىنەن كورىنەسىڭ كۇن سىندى،

وتكەن سايىن ءار كۇنىم، كەتىرەدى تىنشىمدى...

 

كەلەدى ءوسىپ كۇن سايىن مۇڭ قايعىعا جامىراپ،

تۋعان انام ازەلدەن قويعان مەنى جادىلاپ:

 

وشىرە المان ويىمنان كەيۋانانى اياۋلى، –

تۇسىرمە ونىڭ وڭىنە، ءيا، جاساعان، قاياۋدى!

 

ءسابيىنىڭ جۇزىنە شىن ماحاببات تاپ سالىپ،

كورىپ تۇرام مەن ونىڭ – جاتىرعانىن حات سالىپ:

 

حاتتى جازعان شاعىندا كەتتى قولى قالتىراپ،

جۇرەك سىزداپ، ازاپتان تابا المايدى جان تۇراق.

 

ۇمىتتىرار تۋعاندى الەمدە كۇش جوق، بىراق!

ازاپپەنەن تىم ۇزاق ون ەكى جىل ءوتتى جات –

 

ون ەكى جىل تۇسىمنان ماعان سوقپاي كەتتى اعىپ،

ون ەكى جىل انامنىڭ مەيىرىمىنەن شەت قالىپ.

 

بەرىك مەنىڭ وتانىم، ول تۇرادى ماڭگىلىك

اي مەن كۇننىڭ استىندا سىنى كەتپەي ءسان قۇرىپ;

 

باسىلمايدى ەشقاشان جىلدارىنىڭ دۋلى ءانى،

ورمانىنىڭ شۋلارى،

تۋلاپ اققان سۋلارى.

 

كورىنبەيدى كوكىرەك اڭسار مەنەن جارادان،

سەبەبى وندا تۇرادى سول اياۋلى كارى انام;

 

الاڭداتپاس مەنى تۇك وتانىمنىڭ تاعدىرى،

انام بار عوي، الايدا، ساناۋلى ونىڭ ءار كۇنى.

 

بىلەم ءبارىن، امال نە، مەن كەتكەلى ەلىمنەن،

تالاي قيماس جاندارىم قاۋىشىپتى ولىممەن.

 

ءسۇيىپ ەدىم كىمدەردى… ساۋلەلەپ تۇر سانامدى –

كوكىرەكتە ساقتايمىن بارلىق ەسكى جارامدى.

 

باستاسام-اق شىعارا ولگەندەردىڭ ەسەبىن،

كوكىرەگىم قابىنىپ، بىلەم قايعىم وسەرىن;

 

قۋقىل ءمايىت جاتادى مۇردەلەردىڭ سىرتىندا،

جانىم سىزداپ، وي-سانام جۇزەر قايعى بۇلتىندا.

 

شۇكىر، بىراق قۇدايعا!

ساۋلە ءتۇسىپ تۇنەكتەن،

كەنەت تاراي باستايدى قايعى بۇلتى جۇرەكتەن.

 

جارىم ماعان قارادى،

كۇندەي اشىق جانارى،

بۇلتىن قۋىپ تاراتتى ول تۇندەرىمنىڭ قارالى.

ءتارجىمان – ايت-مان

سۆەتقالي نۇرجان

Abai.kz