Elbasy biznesti qoldap jatqanda, bankter eldi tonap jatyr

Qazaqstanda enbekke jaramdy, ekonomikalyq belsendi túrghyndardyng sany 8,5 million adam shamasynda. Al olardyng teng jarymynan kóbi, yaghny 5 million adam ekinshi dengeyli bankterge qaryz. Eng soraqasy sol, janaghy 5 milllionnyng 1 million 200 myny qaryzyn qaytara almay jýr. Qaryzben qúl qyludyng qazaqstandyq jobasy, yaghni, bankterding bylyq-shylyghy turaly osyghan deyin de aitylyp kelgen. Jaqynda «Forte Bank» AQ men «Aybol» JShS arasyndaghy taghy bir dauly isting jay-japsaryn advokat Roza Qojasheva men zanger Almas Kýngeybaev bizge bayandap berdi.

Advokat pen zangerding aituyna qaraghanda,  kәsipker Aytbaeva Svetlana hanym 2006 jyly «Temir bankten»  nesie alypty.  9 transhqa bólingen nesiyening jalpy somasy 240 million tengeden asyp jyghylghan. Alayda,  «Aybol» JShS  tengeley alghan nesiyelerin 2008 jyldyng mamyr aiynda bankting mәjbýrleui boyynsha dollargha auystyryp, dollarmen qaytarugha tura keledi. Yaghni, bank valuta konvertasiyasyn jasaydy. Búghan eldegi ekonomikalyq jaghdaylar sebepker bolghan kórinedi.  2013 jyldyng qazan aiyna deyin «Aybol» JShS ózine mindettelgen nesiyeni ótep keledi. Gәp osy jerden bastalsa kerek. 2013 jyldyng qazan aiynan bastap bank  «Aybol» JShS-ning ótinishterin eskermeuge kóshedi. Dәlirek aitsaq, boryshker tarapqa taghy bir sharttar úsynady.  Sóitip, aradaghy kelisim búzylady. 2014 jyldyng qazan aiynan bastap bank pen kәsipker arasynda sot prosessteri bastalady.

Osy uaqytqa deyin eki birdey saraptama jýrgizilgen. Alghashqy saraptama qorytyndysy boyynsha, Medeu audandyq soty boryshkerding naqty bereshegin kórsetip, sheshim shygharyp beredi. Sottyng ol sheshimimen boryshker tarap kelisedi.  Al búghan kelispegen «Forte Bank» (Búl kezde Temir bank, Alyans bank jәne Forte Bank birigip jatqan) appelyasiyalyq sotqa shaghym týsiredi. Appelyasiyalyq sotta ekinshi mәrte saraptama jýrgizilip, әuelgi Medeu audandyq sotynyng sheshimin teriske shygharady. Degenmen, sot prosessi kezinde jýrgizilgen saraptama Medeu audandyq sotynyng saraptamasymen tolyq sәikesken eken. Sóitip is Jogharghy sottyng baqylauyna ótedi.

Ayta keteyik, býgingi kýnge deyin 240 million tengening 183 million tengesi qaryz esebinde bankke tólense, 161 million tenge qosymsha payyzdyq syiaqy retinde ótelgen. Jalpy jiyny «Aybol» JShS  bankke 356 million tenge tólegen. Áuel basta aitylghan 9 transhtyng 5 transhy tolyq jabylghan. Saraptama qorytyndysy boyynsha 20 million tenge artyq tólengeni anyqtalyp otyr. Onyng 13 milliony qaryz esebinde, 7 milliony syiaqydan asyryp ketken.

Búl derekterdi bizge zanger Almas Kýngeybaev aityp berdi.

Áuel basta tengemen alghan nesie dollargha shaqqanda edәuir kóbeygendikten ortada әuelgi nesie men ýsteme payyzdan bólek taghy 50 milliongha juyq «qaryz» aqsha payda bolady. Al bank óz kezeginde alynbaghan 50 million tengege qosymsha payyzdyq syiaqy tóletken kórinedi. Sóitip, búl soma 120 milliongha juyqtaydy. Búl – konvertasiya kezinde bank qaltasyna týsken qarajat dep topshyladyq. Sebebi, devalivasiya degdy bastaghanda, keri konvertasiya jasalyp, nesie valutasy tengege qayta auystyrylady. Ras, biz bank salyqtan jaltardy demeymiz. Degenemen, búl aqshanyng arghy taghdyry beymәlim bolghandyqtan, bal ashyp jatudy jón kórmedik.

Barlyq qarjylyq kelisimderdi jýzege asyrghan «Forte Bank» mamandary eken. Biz «Forte Bank» zangeri Larisa Nikolaevnamen tildesudi jón kórip edik, ol pikir bildiruden bas tartyp, aldaghy uaqytta bank tarapynan naqty әm resmy pikirding aitylatynyn ghana jetkizdi.

Atalghan mәselege qatysty birneshe sot otyrysy ótken kórinedi. Bank pen kәsipkerding dauyna nazar audaruymyzdaghy maqsat – jogharydaghy bes million boryshkerding taghy qanshasy bankting júmys jýiesining qúrbany bolyp jýr eken degen saualgha sayady.

Sonymen jogharydaghy jayttargha kóz tige otyryp, mynaday oigha qaldyq?

Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng ózi Ýkimetke tapsyrma berip, eldegi shaghyn jәne orta biznesti qoldap jatqanda, bankterding búl әreketi qalay?  Osyghan deyin Atyraudaghy 70-tegi kәsipkerdin, Ábirbek Toqtybaevtyn, janayqayyn jariya etken edik. (http://abai.kz/post/53130 ) Ol kezde «AsiaCreditBank»-tin reyderlik shabuylynyng qúrbany bolghan kәsipker basqa basqa emes, Elbasynyng ózine beyne joldau joldaghan bolatyn. Biz býgin nysan etken kәsipker Svetlana Aytbaeva da egde tartqan adam. Qolastynda onshaqty adamdy júmyspen qamtyp otyrghan kәsipkerdi bankterding buyndyruy – Elbasy mindettep bergendey,  kәsipkerlikti tejeushi negizgi faktor emes pe?

Is barysyn bajaylay kele bayqaghanymyz, «Forte Bank» konvertasiya kezinde eseptep shygharghan qosymsha 50 million tenge salyq deklarasiyasynda kórsetilmegen kórinedi. Ol turaly 02.06.2017 jyly Almaty qalalyq sotynda ótken appelyasiyalyq sot otyrysynda Kýngeybaev Almas myrza mәlim etipti.

Atalghan mәsele boyynsha Almaty qalasy, Medeu audandyq soty isti «Aybol» JShS-ning paydasyna sheship, nesiyeger men bankting arasynda bolghan eng әuelgi kelisimdi kýshinde qaldyrghanyn jazdyq. Alayda, «Forte Bank» qayta shyghymdanyp jeniske jetedi de, kәsipkerding paydasyna sheshilgen Medeu audandyq sotynyng sheshimi kýshin joyyghan.

Áytse de, atalghan iske baylanysty QR Últtyq bankining qarjylyq qyzmet boyynsha tútynushylardyng qúqyghyn qorghau departamentining bas mamany Sydyqov K.E myrza bank әreketining qateligin  kórsetip, sotqa týsinikteme beripti.

Biz osy rette  «Forte Bank» AQ men «Aybol» JShS arasyndaghy   dauly isting jay-japsaryn sarapshy mamangha úsynyp kórdik. Ol bylay dedi.

Maqsat Halyq, ekonomist:

- Negizi tengemen alghan nesie tengemen qaytarylady. Al endi bankterding valutany ózgertui kelisimshartta kórsetilui mýmkin. Janaghyday devalivasiya  kezinde bankter ózderin saqtyndyru ýshin konvertasiya jasauy yqtimal. Áriyne, ol kelisimshartta naqty kórsetilui kerek.

Al salyq jaghynan keler bolsaq, Zanda anyq jazylghan. Eger bank sodan tabys tauyp otyrsa, ol salyq deklarasiyasynda kórsetilui tiyis.

Men negizi ekonomist retinde aitar edim, Qazaqstan jaghdayynda nesie alghan tiyimsiz. Nege? Sebebi, biz damushy elderding qataryndamyz. Bizdegi inflyasiya dengeyi óte joghary. Al inflyasiya joghary bolghan jaghdayda, bankter nesiyening ýsteme payyzyn arttyrugha mýddeli bolady. Bayqasanyz, bizding bankterde nesiyelik payyz, ipotekalyq payyz óte joghary. Al Batys elderinde nesie payyzy 2-4%-dy ghana qúraydy.

Nesiyeni qanday jaghdayda alu kerek? Asa múqtaj bolghanda alsanyz, onda da, kelisimshartty anyqtap qarap baryp alsanyz maqúl. Bizde bolmashy nәrselerge bola nesie alatyndar kóp. Ol túrmystyq tehnikalyq zattar boluy mýmkin t.b.

Jyldyq inflyasiya 10 %-dan joghary bolsa, bankter kelisimshartty qayta qarauy kerek. Mysaly, 2015 jyly devalivasiya kezinde inflyasiya 13,6 %-gha jetken. Múnday jaghdayda bankter payyzdy ósiredi. Al әuel basta kelisimshartqa qol qoyyp qoyghan halyq amalsyz bankterding aitqanyn isteuge mәjbýr bolady.

Mening tәjirbiyemde kórgenim, kóp kisiler, egde jastaghy kisiler kelip: «Biz oquyn oqydyq qoy әlgi kelisimshartty. Biraq týsinbedik» deydi. Búl da nesiyelik problemanyng tuyndauynyng bir sebebi. Sondyqtan, bankterden halyqqa týsindiru bólimderin ashu kerek siyaqty.

Nesiyening eki payyzy bolady. Biri tiyimdi jyldyq payyz jәne nominaldy payyz. Nominaldy payyz degen – bankterding halyqty arbauy ýshin jasalghan dýniye. «Kelinder, bizde mynsha payyz» dep júrtty aldap ózine tartyp alady. Mine, halyq ta soghan, jyltyr dýniyege aldanyp qalady. Búl óz kezeginde halyqtyng ekonomikalyq sauattylyq dengeyining tómendigin kórsetedi.

Jogharydaghy 1 million 200 myng adamnyng basyndaghy jaghday da osy. Al bankter she? Janaghy tóley almaytyn 1 million adamnyng aqshasynyng ornyn tóley alatyndardyng esebinen jýrgizedi. Mine, osy.

Eskertu! Bank zangerining bizge bergen uәdesi boyynsha aldaghy uaqytta «Forte Bank» AQ-nyng atalghan mәselege baylanysty jauabyn kýtemiz.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz