1930 jyldardaghy aqyry alapat apatqa, ashtyqqa әkep soqtyrghan ekonomikalyq-sharuashylyq reformalaryn jýzege asyru barysynda jýrgizilgen әleumettik qughyn-sýrgin saldarynan halyqqa memlekettik dengeyde jasalghan auyr qylmystar turaly az jazylghan joq jәne jazyla bermek. Óitkeni, búl adamzat tarihyndaghy tútas etnosqa qatysty qolmen jasalghan birden-bir orny tolmas qiyanat. Búl - KSRO siyaqty myzghymas alyp memleketti qúrudaghy onyng kósemining jeke basyna tabynushylyqtyng ghana emes, onyng basqa tikeley basshylarynyng tәjiriybesizdiginin, bilimsizdiginin, maqsatqa kez kelgen baghamen jetudegi qatigezdiginin, sonday-aq jergilikti biylik ókilderining «shash al dese bas alghan» ozbyrlyghynyn, qala berdi iske olaqtyghynyn, eng bastysy - sybaylas jemqorlyghynyng nәtiyjesi.

Oqyrman nazaryna úsynylyp otyrghan derek kóz - 1930 jyly Aqmola ónirine qarasty kezinde Sosialistik dep atalghan audan túrghynynyng I. Stalin atyna jazylghan domalaq aryzy. Atalghan aryz Qazaqstan boyynsha Birikken memlekettik sayasy basqarma, BK(b)P Qazaq ólkelik baqylau komissiyasy - Qazaq KSR Júmysshy-sharualar halyq komissariaty siyaqty respublikalyq baqylau organdarynda qoldan qolgha ótken. Aqyry songhy úiym qoryna týsip, onyng múrageri - QR Preziydenti Múraghatynda úzaq jyldar boyy qúpiya saqtalyp kelgen.

1930 jyldardaghy aqyry alapat apatqa, ashtyqqa әkep soqtyrghan ekonomikalyq-sharuashylyq reformalaryn jýzege asyru barysynda jýrgizilgen әleumettik qughyn-sýrgin saldarynan halyqqa memlekettik dengeyde jasalghan auyr qylmystar turaly az jazylghan joq jәne jazyla bermek. Óitkeni, búl adamzat tarihyndaghy tútas etnosqa qatysty qolmen jasalghan birden-bir orny tolmas qiyanat. Búl - KSRO siyaqty myzghymas alyp memleketti qúrudaghy onyng kósemining jeke basyna tabynushylyqtyng ghana emes, onyng basqa tikeley basshylarynyng tәjiriybesizdiginin, bilimsizdiginin, maqsatqa kez kelgen baghamen jetudegi qatigezdiginin, sonday-aq jergilikti biylik ókilderining «shash al dese bas alghan» ozbyrlyghynyn, qala berdi iske olaqtyghynyn, eng bastysy - sybaylas jemqorlyghynyng nәtiyjesi.

Oqyrman nazaryna úsynylyp otyrghan derek kóz - 1930 jyly Aqmola ónirine qarasty kezinde Sosialistik dep atalghan audan túrghynynyng I. Stalin atyna jazylghan domalaq aryzy. Atalghan aryz Qazaqstan boyynsha Birikken memlekettik sayasy basqarma, BK(b)P Qazaq ólkelik baqylau komissiyasy - Qazaq KSR Júmysshy-sharualar halyq komissariaty siyaqty respublikalyq baqylau organdarynda qoldan qolgha ótken. Aqyry songhy úiym qoryna týsip, onyng múrageri - QR Preziydenti Múraghatynda úzaq jyldar boyy qúpiya saqtalyp kelgen.

Aryz iyesi bir ghana audandaghy bay-qúlaqtardy tap retinde joy, jergilikti jerlerdegi astyq dayyndau, túqym qoryn jinau barysyndaghy halyqqa orynsyz, mólshersiz salynghan salyqtar, ondaghy oryn alghan olqylyqtar men kemshilikter, basshylardyng әkimshil-әmirshilikpen basqaru nysany, ózara sybaylas jemqorlyq faktileri, qúqyq qorghau organdary jendetteri tarapynan bolghan ozbyrlyq әreketteri, nәtiyjesinde elde jaylay bastaghan asharshylyqty ashyna әngimelegen. Osy aryzdan-aq jergilikti jerlerdegi búl ekonomikalyq-sharuashylyq nauqanynyng qalay jýrgizilgenining shynayy bet-beynesin kóruge bolady.

Aryz mәtinining sóz saptau mәnerine qaraghanda iyesi slavyan halqynyng ókili. Mәtin orys tilinde jazylghandyqtan qazaq tiline maghynasyna qaray yqshamdalyp audaryldy. Qaytalanyp kelgen oilar audarylmay, kóp nýktemen belgilendi.

QR Preziydentining Múraghaty. 719-q. 1-t. 125 is, 132-134-p. Kóshirme. Orys tilinde. Mashinamen basylghan.

Materialdy óndep, baspagha dayyndaghan Seysenbaeva Aynash, QRPM bas sarapshysy

[Sәuir] 1930 j.

Sosializm qúramyz - proletariattyng әlemdik diktaturasynyng bekinisin salamyz. Besjyldyqty leninshe 4 jylda oryndaymyz! Iske olaqtyq pen qysym joyylsyn! Algha toq qaryn!

S T A L Y N joldas !

Olaqtar sosializmdi qalay ornatyp jatqany turaly aitu [dat]

(Aqmola okrugynyng Sosialistik audany)

Úly ózgeris jyly halyqtyng ezilgen jәne zorlyq-zombylyq jyly boldy. Bay-qúlaqty joyamyz dep kedeydi, ortashany, kәsipodaq mýshesin, kommunisterdi joydy. Jalpy kenes ýkimetining paydasyna sheshilmedi.

Astyq dayyndau nauqany kezinde ótken jyly nege az adam sottaldy? Óitkeni, egin shyghymy jaqsy boldy jәne taza qúlaqtardy sottady, halyq múnday japa shekpedi, satylymda nan men tauar boldy. Al, búl jyly qúlaqtardy sottaghanda ortashalardy da sharpydy, endigi kezek kedeylerge keldi. Qúlaqtardyng baqylau sandarynyng josparyn kedeyler men ortashalar oryndady. Qúlaqtar astyqty kýni búryn jasyryp, ótkizip jiberdi. Sharuashylyqtaryn taratyp, aqshagha audaryp aldy. Tәrkileuge mýlkining qaldyqtary ghana týsti. Qúlaq kedeylerdi satyp aldy. Aldyn ala aitqandary keldi. Al biylik pen partiya úiyqtap jatty: kópirgen úrandar tastaumen jәne qúlaqtargha qarsy ýgitteumen ainalysty. Kóptegen jaqsylyqtargha uәde berdi. Barlyghy bos sóz bolyp shyqty. Qúlaq aiqay astynda ózining isin jasap aldy da, kiyim-keshekterin jinap-terip, qashyp ketti. Tek qúlaqtyng qol astyndaghylary men anqaulary ghana qaldy. Astyq dayyndaudyng býkil auyrtpalyghy halyqtyng qalghan bóligine tiydi: sharualardy (tәrkilenip týrmede otyrghan, qashyp ketken qúlaqtardan basqasy) aidap, auyr salyq salyp azaptady, kәsipodaq mýshelerin sharuagha, kommunisterdi tazy-tóbetterding otaryna ainaldyrdy: zәrlengen uәkil derevnyany oisyratuda (jalpy olar derevnyada ózderi patsha, ózderi qúday. Derevnyanyng taghdyry solardyng uysynda). Sol ýshin olar ýkimetten jaqsy ataq alady. Degenmen, әdildik pen qayrymdylyq sezimi bar adamdar eger múny oryndamasaq «onshyl uklon», «qúiyrshyq», «qashqyn» taghy basqa modagha engen úghymdarmen ataq taghylady, partiyadan shygharady, týrmege jabady» - dep dәleldeuge tyrysady.

Partiyanyng kýreste shynyqqan adal mýshelerinen aiyrylghan kezderi kóp emes pe? Qúlaq bolsa, qazir mysqyldap otyr. Ol toq, astyqty pútyn 15-30 somnan satyp, kedeylerdi jәne basqalardy astyq qoqymyna satyp alady. Onyng halyq arasynda da, partiyada da myqty sýienishi bar. Biylik múny qúiyrshyq dep ataydy, biraq ózi biylik toq bolugha qúqyq bermeydi, tek uәde beredi. Kim qúlaqpen istes bolsa, sol erkinshe nan, keyde jarma jeydi, al kenes ókimetine kýdikpen senetinder 300, 200, 150 gr. nan, 250 gr. et jarnasynda ghana otyrady. Mine, 2 apta boldy et mýldem joq. 300 gr. nan - barlyq ómir. Kópshiligi kebek, talqandalghan sýiek jeydi de ash otyrady. Ún qadaghyn alu qúqyghynan aiyrdy. Eger bir kedeyding ýiinen 15-20 somgha satyp alynghan pút tauyp alsa, jarnadan aiyrady. 24 saghat júmys isteuge mәjbýrleydi, maldardy arbamen ary-beri tasyp azdyrdy, bazda jem-shóp joq. Súlyny beredi de, qayta tartyp alady, ol túqym qory salyghyn tóleytinderge jasyryn satylady. Attar qyrylyp joldarda jatady, dittegen jerine jete almaydy. Óitkeni, maldar ash.

Konstitusiya balalar oiynshyghyna ainaldyrylghan: saylau qúqynan kim bolsa sony aiyrady. Al, keybireuler múnday qúqyqtan aiyrylmaydy. Endi mine, astyq tolyq ótkizbegeni ýshin aiyrdy. Astyq dayyndau nauqany kezinde: barlyghyn ótkiz, al saghan jarna, túqym beriledi - dedi. Kópshiligi oghan senip, baqylau sany josparyn artyghymen oryndady, olargha taghy salyq salyndy, taghy oryndady, taghy salyndy. Osy songhy salyqta barlyghy oisyrady, óitkeni, kýshteri tausyldy. Ortashalardy sottady (Novoselovka p.). Astyq dayyndau barysyn kýsheytu ýshin brigadalar qúryldy, keybir poselkelerde olar patshanyng jazalau otryadtaryna úqsas boldy. Esik aldyna basa kóktep kiredi, bireuleri shúnqyr izdeydi onda astyq tyghyp qoy mýmkindigi boldy, basqalary qazdardy, tauyqtardy, shoshqalardy qualap jýrip ústaydy, qaymaqty, sýtti, pisken nandy jep, taptaydy, talqandaydy. Nәtiyjesinde tiske basar týk te qalghan joq. (Krasnaya polyana p.). Tolyq ótkizbegenderdi atugha alyp ketti, ýstilerine suyq su qúidy, týnde ishkiyimimen ayazgha aidap shyghardy, kósheden kóshege jelkildetip jýgirtti, qamshymen shyqpyrtty. Kórshi poselokty (Makaevka p.) tonady, qambadan astyq tartyp alyndy. ... Qarauylda postyda túrghandardy myltyqpen qorqytty (Atbasar, Azat audandarynda). Osy tartyp alynghan astyqty barlyghy Azat audanynda bólisip aldy. «Qaldyq astyqty» ótkizudegi osynday «erkinshilik» nәtiyjesinde baqylau sandary (jospary) artyghymen oryndaldy. Sen, Stalin joldas, astyq dayyndaudaghy ýlken tabystar turaly jazasyn. Kórding be, onyng qalay alynghanyn? Sondyqtan múnday «jeniske» kóp qyzyqpa!

Túqym sebu nauqanynda partiyanyng birinshi núsqauy mynau boldy - «Qazir derevnyada túqym qory joq, óitkeni túqym beremiz jәne azyq-týlikpen qamtamasyz etemiz dep astyqtyng bәrin alyp ketti - dep aitady. Oghan senbender, búl qúlaqtyq ýgit. Túqym bar, jospardy oryndaymyz. Shúnqyrlardy izdender, tabandylyq kórsetinder, qúlazymandar». Osylaysha jergilikti jauapty kommunisterdi әkimshilik tәrtippen derevnyalargha qualap baqylau sandaryn «jalpy jinalysta qabyldandy» dep kýshtep tandy ... «Kedeylerge memleketten túqym, jarna, traktor t. b. beremiz, tek jospardy qabyldandar» - dep baqty. Eger búl әreket әser etpese, qyryp-joyamyz dep qorqytty. Sharualar auyr kýrsinip qabyldady. Azap bastaldy: sottar, tәrkileu, tútqyndaular. Al núsqamada erikti is dep kórsetildi. Poseloktardan shyghugha tyiym salyndy, Kimderge tyiym salyndy? Kedey, batraqtar men ortashalargha. Al qúlaqtardyng poseloktan shyghyp ketuine tyiym salynbady. Ortashalardyng astyq dayyndaudan aman qalghandary túqym qoryn ótkizude bar nәpaqasynan tolyq aiyryldy. Soryna qaray ½ ondyq desyatina jerge egin ekken qyzmetshilerge de salyq salyndy. Biraq eginning kóp bóligi shyqpay qaldy. Al salyq salghanda ony esepke almady. Biylik búiryghy boyynsha egin shyghymy 100 pútqa josparlanghan. Búl ondyq salyq qysta óndirilui tiyis boldy. Jarna 8, 10, 15, 20, 25 pútqa belgilendi. Jarna 1 d., ½ d. túqym seuip, 15, 25, 30 púttan ótkizgenderge de týsti. Qaydan alady? Olar 15-20 somnan nan satyp jeydi. Onyng ózin kýndiz-týni izdep jýrip tabady, óitkeni ashyq satylmaydy, satsa tartyp alady. Keybireuler 1, ½, ¾ ondyq jerge ghana baqsha ekse de olargha túqym qory salyghy salyndy. ... tapsyrmaysyng ba? - «kәsipodaq mýsheliginen, júmystan shyq, qasaqana tapsyrmaghan adam retinde týrmege otyr» - delinedi. Halyq sarqyla otyryp tapsyrady. Qaydan alady? Qúlaqtan 15-20 somnan. Qansha aqsha kerek ekenin esepteniz! Kimdi oisyratady? Qúlaqty ma? Joq. Barlyghy qúlaqtyng mýddesine jәne basqalarynyng ólimine jasalyp jatqan nәrse. Túqym qoryn ortasha eseppen 25 payyzgha jinady, al derevnyalardy 100 payyzgha joydy. Qanshama erlerding ómiri oirandaldy, bisharalyq halge týsti, kenes ókimeti atyna qanshama laghynet aityldy?! Maqtan partiya, maqtan biylik! Jendinder. Derevnyada sosializm ornattyndar.

Újymdyq sharuashylyq qúrylys. Senimdi, sanaly týrde qúrylghan birde bir újymdyq sharuashylyq joq. Astyq dayyndau jәne túqym sebu gýrsilining astynda úiymdastyryldy. Ákimshilik qysym jasau faktilerin bilmeymin, biraq ekonomikalyq qysym aidan anyq. Múndaghy zor tabystar degening sabynnyng kóbigi ghana. Jaghday jenildegende әskery kommunizm kezenindegi kommunalar siyaqty bytyrap ketedi. Keybireuleri tarap ketpeydi dep sengisi keledi, biraq búl senim әlsiz. Qalghandary basybayly jәne jaldamaly bolyp júmys isteytin bolady.

Azyq-týlik mәselesi jәne jalaqy. KSRO halqyn tughan úl men ógey úlgha bóldi. Júmysshylargha bәrin berdi, al, qyzmetshiler men sharualargha eshtene joq. Júmysshylar tamaq jegisi keledi, al songhylaryn ashttyqqa ýiretkisi keledi jәne olardyng songhy nәpәqasyn sypyryp alady: «zaem satyp al, traktor ber, samoletke ber, su asty qayyghyna ber, tankige ber, túqymgha ber, qyzyl eshalongha ber, industriyalaugha ber, ýles ber, jalaqyndy týgel jarnagha sal, auylsharuashylyghy mashinasyna ber, diyirmenge ber. Ber, ber, ber». Al, bermeseng - jausyn. «Barlyghyn ber de, 24 saghat júmys iste, negizgi júmysyndy da, nauqan júmysyn da iste». Saghan demalys ta, tynyshtyq ta joq, Tek tastan su syghyp shyghara almaghanyng ýshin týsken týrmede demalasyn. Týrme astyq dayyndau jәne túqym qory ýshin qamalghan qúlaqtargha, qyzmetshiler men kommunisterge lyq toly. Jalaqydan 25 payyzgha deyin ústaydy, qalghany otbasyna tamaqqa әzer jetedi. Bir ýzim nan ýshin júmys isteysing ..., jarna júmysshygha 30 qadaq ún men et, t.b. azyq-týlik beredi, al qyzmetshige 300 gr., onyng otbasy mýshelerine 250 gr., ... nan beredi. Keybireulerge (kedeylerge) ol da joq. Eger qandayda bir pút nan tauyp alsa jarnadan aiyrady. Al jarna - barlyq ómir. Nan satyp alugha bolmaydy, et bermeydi, satylymda da joq. .... Al, ómir sýrip kór!

Biylik әl-auqatty kóteruge әreket jasamady, esesine oq, vintovka, pulemetter dayyndap qoydy, óitkeni ash adamdar kez kelgen mezette kóteriliske shyghuy mýmkin. 1905 jyldyng qantary qaytalanbay ma?^* Robespierding ólimi esterinizde me?^**

Qalalyq tútynu qoghamy. Sauda toqtap túr. Tauar joq. Olar qayda ketti? 1926, 1927 jyldary tauardan dýkender qayysyp túrmap pa edi? Zauyttar nege toqtap qaldy? Qazir tútynu qoghamy temir, ýsaq-týiek satady. ... Qantty әr týrli mólshermen - 250, 300-400 gr. satady, dәl belgilengen mólsher joq. Manufakturany jyl boyy kórgen joqpyz. ... KSRO boyynsha tamaqqa mólsher әrtýrli. Ásirese júmysshylar audandarynda mólsher joghary. Nege tamaq mólsheri barlyghy ýshin birdey emes. Júmysshylar tamaq jeu kerek te, sharualar jemeu kerek. Odan da «óle berinder, tek júmysshylar toq bolsa boldy» - dep ashyq aitqan dúrys emes pe? Júmysshylar pan, al sender olardyng qúlysyndar. ... Aldarqatudyng ne keregi bar? LENINNING úly esimimen maqtanudyng ne keregi bar? Sosializm kýreskerlerining jasandy betin jamylyp ne kerek??? Kenes ókimeti «ómirinde azap shekken adam ash bolady jәne qayyrshylyqta ómir sýredi jәne narazylyq bildire almaydy, óitkeni ol kýnә» - dep sendirgen jany jannatta bolghyr pop bibliyasyna ainaldy. Kenes ókimeti besjyldyqtardyng (josparlar) qyzyl plakattaryn, kópirgen úrandaryn shashady, qoldan jasalghan kýrespen qúlaqtardy tap retinde joyyp jatyr, halyqty ash otyryp, narazylyq bildirmeuge mәjbýrleydi. Halyq qajyp bitti (odan da baylardy birden joyghanday bar azyq-mýlikti birden tartyp almas pa?!). ... Sosialistik patshalyqtan kýtkenimiz osy ma edi? Basqa, basqa, besjyldyq jospar bolsa, qan sasidy. Narazylyqtar boy kótere bastady. Mysaly, bizding kommunister basyp tastaghan Qostanay kóterilisi. Búl turaly nege ýnsiz? Óitkeni, búl únamaydy. Búl besjyldyq ýshin masqara ghoy.

Balalar ýii. Onda jaghday ah úrghanday: suyq, las jerde ash otyr.

Bilim beru. Oqu toqtatylghan. Múghalimder nauqandargha quylghan. Júmys toqtap túr, mektepter anqiyp túr. ... astyq sebu, túqym qorynyng baqylau sandary mektepke deyin jetken. Balalardy nauqan júmystaryna salyp, tozdyrghan. Osy oqu ma? Oqushylar oqu oqymay sharuashylyqpen ainalysa ma? Balalarda qanday sezim? Tek «jýrekteri ainalady, qúsqylary keledi».

Jalpy, barlyq sala boyynsha júmys semip qalghan. Biylik bir-aq nәrseni biledi - astyq dayyndau men túqym qory. Bar kýsh osy nauqangha salynyp, basqa sala júmystaryna núqsan keltirilgen. ... mal 30 payyzday ghana qaldy, onyng ózi arbamen әri-beri aidalyp әlsiregen. Azyq әlim-jitim, jem-shóp joq. Endi tek aiqay salu ghana qaldy: bәri qúryp bitti, ...! Kim kinәli? Shyndyq joq. Sóz bostandyghy joq.. Yghyna qaray sóile, qarsy sóilesen, Memlekettik sayasy basqarmadan, týrmeden bir-aq shyghasyn, «kontrevolusioner» degen tanba basady. Osydan baryp qalay shyndyqqa jetesin? Bir sózben aitqanda, patshalyq qúrylys jýiesi kenes ýkimeti aldynda basym bolyp shyqty. Ashtyqtan ólgen nemese isigen adamdar. ... Kim kinәli? ... Eh!!!

Stalin joldas! Tike jәne kenestik emes, әsirese partiyalyq emes ruhta aitqanyma, keshir. Basqasha jazsam, jalghan bolady. Bir ret shyndyqty aitqym keledi. Jergilikti jerlerde núsqaular az jәne onyng búrmalanatyny auyr qynjyltady. Ýsh jyl boyy jeke ózim qolymdaghy vintovkamen kapitalistik janjal basqynshylyghyn toytardym. Ólim auzynda qaldym, jaraly boldym. Bolashaq berekesi ýshin eng qymbat ómirimdi qiya jazdadym. Ne ýshin? 300 gr. nan ýshin be, әlde ashyghu ýshin be? Biz siyaqtylar az emes, qanshamasy azamat soghysynan oralmady, sheyit boldy.

Men 1918 jyldan partiya mýshesimin. Kezinde otty da, sudy da, ashtyqty da bastan keshtim. Al, qazir beybit zamanda ashtyqtan balalardyng ynyranghanyn, әielding jylaghanyn әrbir qadamda búralyp jatqan kedeylerdi kórip túryp, ótirik aityp, jalghan uәdemen auyz toltyryp, is jýzinde dym bermeuge mәjbýrlene otyryp, ózi ash, qarghys atqyr kommunister men kenes ókimeti, sosializm ornatady - shydamym jetpeydi. Eng bolmaghanda tolyq kýizelistegi ash adamgha sosializm ne kerek ekenin týsinetin uaqyt jetti.. ... Elde adamzat tarihynda bolmaghan jana sosialistik sharuashylyq pen mәdeniyet kele jatqanyn jaqsy týsinemin. ... barlyghyn berdim - qogham ýshin ómir sýrip jatyrmyn, menshigimdegining bәrinen aiyryldym, qiyndyqtar men qatelikter - osynyng barlyghy mening tabandylyq ruhymdy nyghaytty, ... Shyndyqty BK(b)P OK-nen tabamyn dep ýmittenuge kýsh berdi. ... Azyq-týlik mәselesinde túraqty taptyq sayasat jýrgizu kerek. Batraqtardy, kedeylerdi jәne qyzmetshilerdi azyqpen qamtamasyz etu kerek, eng bolmaghanda sosialistik qúrylys mýddesi ýshin. Bizding olaqtar bolsa túqym qoryn qúru ýshin jarnany kesip tastaugha deyin bardy ... biraq qazir mәsele ashyq túr. Dәl osylay aitu men ýshin partiyany joghaltu jәne týrmege otyru.

^* Maksimilien Mary Izidor Robespier (06.05.1758-28.07.1794) 1789-1794 jj. Fransuz burjuaziyalyq tónkerisining qayratkeri. Halyq mýddesi men demokratiya qaghidalaryn qorghady, sayasy tendikti damytty. Últtyq Konventting deputaty retinde tónkeristik soghysty nasihattaghan jirondister sayasy aghymymen kýresti. Demokratiyalyq konstitusiyany qabyldaghan Yakobin tónkeristik sayasy aghymynyng basty dem berushilerining biri boldy. Konstitusiyalyq rejimning ornyna, tónkeristik-demokratiyalyq diktaturany ornatty. Qoghamdyq qútqaru komiytetin basqara otyryp, ishki jәne syrtqy tónkeriske qarsy kýshti jendi. Alayda Yakobin diktaturasynyng tabighatyndaghy qarama-qayshylyqtar M. Robespierding sayasy qyzmetine әserin tiygizdi. Ol tónkeristik ýkimetti ong jaghynan atqylaghan dantonisterge (J. J. Danton jaqtaushylary) ghana emes, P. G. Shomett bastaghan solshyl qoghamdyq kýshke de qarsy kýresti. Últty jana, respublikalyq dinge (Jogharghy iyege tabynu) biriktiru әreketi de qate boldy. 1794 j. 27-28 shildede halyq narazylyghy shegine jetip, termidoriandyq (Fransiyada 1793-1805 jj. kýntizbe boyynsha jyldyng 11-shi aiy) tónkerisimen Yakobin diktaturasyn qúlatty. M. Robespierding jәne onyng jaqtaushylarynyng sotsyz bastary alyndy.

^** 1905-1907 jj. imperializm kezenindegi alghashqy orys burjuaziyalyq-demokratiyalyq tónkerisi. 1905 j. 9 qantarda Peterburg q. Qysqy saray alanyna әleumettik-sayasy talaptarmen beybit sheruge shyqqan júmysshylar jappay atyldy.

«Aqiqat» jurnaly