Damyghan elderding aldynghy qataryna qosyludy maqsat tútqan Qazaqstan songhy shiyrek ghasyrda biyik belesterdi ba­ghyn­dy­ryp, eldegi tynyshtyqtyng arqasynda memleketimiz órkendep, ilgeri damyp kele jatyr. Tarihy jadygha tiyesili adamzat tarihynyng ón boyyna kóz jýgirter bolsaq, taghdyr tauqymetimen qanshama úlys ókilderi qasiyetti qazaq jerin pana tútqany belgili. Sondyqtan tatulyq pen yntymaqty tu etken elimiz ýshin ózge últ ókilderimen dostyq qarym-qatynasta, birtútastyqta ómir sýruding manyzy zor. Elbasy N.Nazarbaev Dýniyejýzi qazaqtarynyng ekinshi qúryltayynda «Eng asyly – biz kóp últty bola otyryp, halyqtar dostyghyn, el baylyghyn saqtay bildik», – degen. Býginde elimizdegi әrbir últqa salt-dәstýrlerin janghyrtugha, mәdeniyeti men әdebiyetin damytugha, tilining jetiluine jan-jaqty mýmkindikter berilip, qamqorlyq kórsetilude.

«Últ degenimiz – ruhany birlik, adamy erlikting nәtiyjesi. Ár adamnyng ruhany jetilu dәrejesi sekildi, әr últtyng da kemeldenu satylary bolady: óter ótkel, kesher tayghaqtary bolady». «Últ – qoghamdy úiymdastyrudyng anaghúrlym keng taraghan birligi». «Últ degenimiz – ortaq tili, qalyptasqan mәdeniyeti, biriktirushi salt-dәstýrleri men dini bir adamdardyng әleumettik birlestigi». Qarap otyrsanyz, «últ» termiynin әrtýrli anyqtaugha bolghanmen, onyng әleumettik, tarihy tamyryn, mәdeny ereksheligin sezinbeu mýmkin emes. Últtyng últtan artyqshylyghy da, kemshiligi de joq, tek aiyrmashylyghy ghana bar. Al sol aiyrmashylyqtan qayshylyq kórgisi keletin, «últ» degen úghymdy mýldem jat sanaytyn islam atyn jamylghan salafizm aghymy últtyng ruhany qúndylyqtaryn, mәdeniyeti men salt-dәstýrin joqqa shygharuda.

QR Konstitusiyasy 14-bap 2-tarmaghynda: «Tegine, әleumettik, lauazymdyq jәne mýliktik jaghdayyna, jynysyna, nәsiline, últyna, tiline, dinge kózqarasyna, nanymyna, túrghylyqty jerine baylanysty nemese kez kelgen ózge jaghdayattar boyynsha eshkimdi eshqanday kemsituge bolmaydy» dep jazylghan. Tipti, Qúrannyng әl-Hujurat sýresining                           13-ayatynda: «Ey, adam balasy! Shýbәsiz senderdi bir er, bir әielden (Adam, Hauadan) jarattyq. Sonday-aq bir-birindi tanularyng ýshin senderdi últtar, rular qyldyq. Shynynda Allanyng qasynda eng ardaqtylaryng taqualaryn» dep, islam ýshin «últ», «nәsil», «tek» sekildi úghymdardyng tansyq emestigi aiqyn kórsetilgen. Al islamnyng bolmysy men ruhyna jat dәstýrli emes joldy ústanatyn salafiylik aghym últ arasyna jik salyp, memleketimizding tútastyghyn búzudy kózdep otyr. Tipti memleketimizding túraqtylyghyna óz yqpalyn tiygizip otyrghan islam dinining qúndylyqtaryn  búrmalap, últtyng ata-babadan jalghasyp kele jatqan kelinning sәlem berui, aruaqtargha qúran baghyshtau, beyit basyna baru siyaqty dәstýrimizdi joqqa shygharyp, ony «kәpirge» sanap teris nasihattap jýr. Sondyqtan, qazirgi tanda elimizde últtyq mýddege qarsy salafizm aghymyn ústanushylar tarapynan jýrgizilip jatqan búl ýrdis qazaq halqynyng ghasyrlar boyy saqtalyp kele jatqan qúndylyqtarynyng tamyryna balta shabuda. Osyghan baylanysty biz últtyq dәstýrimizding dinge qayshy kelmeytindigin, kerisinshe olardyng ýndestigin kórsetuimiz kerek. Bir shanyraq astynda últtyng úiytqysyna sebep bolyp otyrghan negizgi faktor din ekendigin, diny birlik bolmay, últtyq birlik, últtyq ruh, últtyq sana bolmaytynyn týsinu qajet.

Elbasy «Menin halqym ózge últtyn týsine kirse, shoshyp oyanatynday auyr-auyr taghdyrlardy basynan keshti» dep aytqanday, qazaq - taghdyrdyng auyrtpalyghyna qaysar­lyq tanytqan batyr halyq, taghdyr aidap kelgen san aluan últty bauyryna basqan qonaqjay halyq. Áriyne, qazaqstandyqtardyn diniy sanasyn eldin salt-dәstýrleri men mәdeniy normalaryna sәikes qalyptastyru mindeti tatulyq pen túraqtylyq el iyesi retinde, en aldymen, qazaqqa kerek. 2016 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimetke sәikes Qazaqstandaghy qazaqtardyng ýlesi  66,4 % - dy qúraydy eken. Búghan memleket basshysynyn: «Qazaq hal­qy — memleket qúraushy, úiys­tyrushy  últ»  degen sózi de dәlel.

Jetpis jyl boyy Kenes ýkimetining búghauynda bolghan qazaq halqy últsyzdandyru sayasatyn әldeqayda basynan keship, jerin, tilin, dinin namys shýberegine orap, qasterlep, saqtap qaldy emes pe?! Býgin salafizm iydeologiyasyn ústanushylar mәdeniyeti­miz, salt-dәs­­týrimiz, әdet-ghúrpymyzben sabaq­tasyp órilgen últtyq qúndylyqtardy joiy arqyly últtyng ózin joymaq! Tamyry joq birde bir aghash bolmaytyny siyaqty adam balasy da ózining ata-tegimen úrpaqtan úrpaqqa jalghasqan ruhany últtyq qúndylyqtary arqyly baylanysady. Al shekten shyqqan kózqarastardy ústanatyn iydeologiyalyq aghymnyng últaralyq, dinaralyq qatynastargha jik týsirip, memleketting tútastyghy men túraqtylyghyna qauip tóndiretini aidan anyq. Sondyqtan memleketimizding ózi býgin dәstýrli qúndylyqtarymyzdy qayta janghyrtu turaly algha tartyp otyr.

Býgingi salafiyler bolsa búrynghy, bastapqy kezenge oralamyz dep, músylmandar arasynda býlik tughyzudy toqtatar emes. Diny rәsimderding barlyghyn Qúran men sýnnetke negizdeymiz dep salt-dәstýrge qúrmetpen qaraytyn qazaq halqynyng dәs­týrli sunnittik jolyn joqqa shygharyp, Hanafy mazhabynyng bedelin týsirmek.

«Bólingendi bóri jeydi» demekshi, «men – músylmanmyn, sen – kәpirsin» demey, Elbasy N.Nazarbaevting «Bir keleshekting últy - biz, qazaqstandyqtar. Búl sózben bәri týsinikti bolyp túr. Etnostar arasynda eshqanday aiyrma bolmauy kerek: biz - qazaqstandyqpyz» degen sózin ózimizge úran etken dúrys. Din men últtyq mýddeni atalarymyz eshqashan bólip qaramaghan. Endi ol ústanymdy býgin bóluding eshbir qajettiligi joq. Kerisinshe, estilerding sózin eskerip ósken, taghdyr tabystyrghan últtar men úlystardy bauyryna basa bilgen qazaq últy bir jaghadan bas, bir jennen qol shyghara otyryp, jat aghymdardyng iydeologiyasyna aibarly toytarys bere bilui tiyis.

Qorytyndylay kelsek, últtyq ruh pen últtyq sananyng kemeldenuine, últtyq salt-dәstýrimiz ben tilimizdi, mәdeniyetimizdi saqtaugha, janghyrtugha әr azamat óz ýlesin qosuy manyzdy. Sonda ghana qazaq halqynyng dәstýrli diny tanymy men ruhaniy-mәdeny bolmysyna shabuyl jasap otyrghan salafiylerge qarsy tótep bere alamyz. Salafizm aghymy ókilderining memleketting zandaryna baghynbay, dәstýrlerdi mansúqtau, zayyrly ústanymdy tәrk etu, últtyq mәdeniyet, salt-sanadan bas tartqyzu baghytyndaghy әreketterine tosqauyl bola alamyz.

T.Iliyasova, QR DIAQM DIK Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghynyn  ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz