دامىعان ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارىنا قوسىلۋدى ماقسات تۇتقان قازاقستان سوڭعى شيرەك عاسىردا بيىك بەلەستەردى با­عىن­دى­رىپ، ەلدەگى تىنىشتىقتىڭ ارقاسىندا مەملەكەتىمىز وركەندەپ، ىلگەرى دامىپ كەلە جاتىر. تاريحي جادىعا تيەسىلى ادامزات تاريحىنىڭ ءون بويىنا كوز جۇگىرتەر بولساق، تاعدىر تاۋقىمەتىمەن قانشاما ۇلىس وكىلدەرى قاسيەتتى قازاق جەرىن پانا تۇتقانى بەلگىلى. سوندىقتان تاتۋلىق پەن ىنتىماقتى تۋ ەتكەن ەلىمىز ءۇشىن وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن دوستىق قارىم-قاتىناستا، بىرتۇتاستىقتا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماڭىزى زور. ەلباسى ن.نازارباەۆ دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ەكىنشى قۇرىلتايىندا «ەڭ اسىلى – ءبىز كوپ ۇلتتى بولا وتىرىپ، حالىقتار دوستىعىن، ەل بايلىعىن ساقتاي بىلدىك»، – دەگەن. بۇگىندە ەلىمىزدەگى ءاربىر ۇلتقا سالت-داستۇرلەرىن جاڭعىرتۋعا، مادەنيەتى مەن ادەبيەتىن دامىتۋعا، ءتىلىنىڭ جەتىلۋىنە جان-جاقتى مۇمكىندىكتەر بەرىلىپ، قامقورلىق كورسەتىلۋدە.

«ۇلت دەگەنىمىز – رۋحاني بىرلىك، ادامي ەرلىكتىڭ ناتيجەسى. ءار ادامنىڭ رۋحاني جەتىلۋ دارەجەسى سەكىلدى، ءار ۇلتتىڭ دا كەمەلدەنۋ ساتىلارى بولادى: وتەر وتكەل، كەشەر تايعاقتارى بولادى». «ۇلت – قوعامدى ۇيىمداستىرۋدىڭ اناعۇرلىم كەڭ تاراعان بىرلىگى». «ۇلت دەگەنىمىز – ورتاق ءتىلى، قالىپتاسقان مادەنيەتى، بىرىكتىرۋشى سالت-داستۇرلەرى مەن ءدىنى ءبىر ادامداردىڭ الەۋمەتتىك بىرلەستىگى». قاراپ وتىرساڭىز، «ۇلت» تەرمينىن ءارتۇرلى انىقتاۋعا بولعانمەن، ونىڭ الەۋمەتتىك، تاريحي تامىرىن، مادەني ەرەكشەلىگىن سەزىنبەۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلتتىڭ ۇلتتان ارتىقشىلىعى دا، كەمشىلىگى دە جوق، تەك ايىرماشىلىعى عانا بار. ال سول ايىرماشىلىقتان قايشىلىق كورگىسى كەلەتىن، «ۇلت» دەگەن ۇعىمدى مۇلدەم جات سانايتىن يسلام اتىن جامىلعان سالافيزم اعىمى ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن، مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرىن جوققا شىعارۋدا.

قر كونستيتۋتسياسى 14-باپ 2-تارماعىندا: «تەگiنە، الەۋمەتتiك، لاۋازىمدىق جانە مۇلiكتiك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسiلiنە، ۇلتىنا، تiلiنە، دiنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرiنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكiمدi ەشقانداي كەمسiتۋگە بولمايدى» دەپ جازىلعان. ءتىپتى، قۇراننىڭ ءال-حۋجۋرات سۇرەسىنىڭ                           13-اياتىندا: «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن (ادام، حاۋادان) جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق. شىنىندا اللانىڭ قاسىندا ەڭ ارداقتىلارىڭ تاقۋالارىڭ» دەپ، يسلام ءۇشىن «ۇلت»، «ءناسىل»، «تەك» سەكىلدى ۇعىمداردىڭ تاڭسىق ەمەستىگى ايقىن كورسەتىلگەن. ال يسلامنىڭ بولمىسى مەن رۋحىنا جات ءداستۇرلى ەمەس جولدى ۇستاناتىن سالافيلىك اعىم ۇلت اراسىنا جىك سالىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ تۇتاستىعىن بۇزۋدى كوزدەپ وتىر. ءتىپتى مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتىلىعىنا ءوز ىقپالىن تيگىزىپ وتىرعان يسلام ءدىنىنىڭ قۇندىلىقتارىن  بۇرمالاپ، ۇلتتىڭ اتا-بابادان جالعاسىپ كەلە جاتقان كەلىننىڭ سالەم بەرۋى، ارۋاقتارعا قۇران باعىشتاۋ، بەيىت باسىنا بارۋ سياقتى ءداستۇرىمىزدى جوققا شىعارىپ، ونى «كاپىرگە» ساناپ تەرىس ناسيحاتتاپ ءجۇر. سوندىقتان، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ۇلتتىق مۇددەگە قارسى سالافيزم اعىمىن ۇستانۋشىلار تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان بۇل ءۇردىس قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى ساقتالىپ كەلە جاتقان قۇندىلىقتارىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋدا. وسىعان بايلانىستى ءبىز ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدىڭ دىنگە قايشى كەلمەيتىندىگىن، كەرىسىنشە ولاردىڭ ۇندەستىگىن كورسەتۋىمىز كەرەك. ءبىر شاڭىراق استىندا ۇلتتىڭ ۇيىتقىسىنا سەبەپ بولىپ وتىرعان نەگىزگى فاكتور ءدىن ەكەندىگىن، ءدىني بىرلىك بولماي، ۇلتتىق بىرلىك، ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق سانا بولمايتىنىن ءتۇسىنۋ قاجەت.

ەلباسى «مەنىڭ حالقىم وزگە ۇلتتىڭ تۇسىنە كىرسە, شوشىپ وياناتىنداي اۋىر-اۋىر تاعدىرلاردى باسىنان كەشتى» دەپ ايتقانداي, قازاق - تاعدىردىڭ اۋىرتپالىعىنا قايسار­لىق تانىتقان باتىر حالىق، تاعدىر ايداپ كەلگەن سان الۋان ۇلتتى باۋىرىنا باسقان قوناقجاي حالىق. ارينە, قازاقستاندىقتاردىڭ ءدىني ساناسىن ەلدىڭ سالت-داستۇرلەرى مەن مادەني نورمالارىنا سايكەس قالىپتاستىرۋ مىندەتى تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىق ەل يەسى رەتىندە, ەڭ الدىمەن, قازاققا كەرەك. 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى مالىمەتكە سايكەس قازاقستانداعى قازاقتاردىڭ ۇلەسى  66,4 % - دى قۇرايدى ەكەن. بۇعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ: «قازاق حال­قى — مەملەكەت قۇراۋشى، ۇيىس­تىرۋشى  ۇلت»  دەگەن ءسوزى دە دالەل.

جەتپىس جىل بويى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ بۇعاۋىندا بولعان قازاق حالقى ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتىن الدەقايدا باسىنان كەشىپ، جەرىن، ءتىلىن، ءدىنىن نامىس شۇبەرەگىنە وراپ، قاستەرلەپ، ساقتاپ قالدى ەمەس پە؟! بۇگىن سالافيزم يدەولوگياسىن ۇستانۋشىلار مادەنيەتى­مىز، سالت-ءداس­­تۇرىمىز، ادەت-عۇرپىمىزبەن ساباق­تاسىپ ورىلگەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جويۋ ارقىلى ۇلتتىڭ ءوزىن جويماق! تامىرى جوق بىردە ءبىر اعاش بولمايتىنى سياقتى ادام بالاسى دا ءوزىنىڭ اتا-تەگىمەن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسقان رۋحاني ۇلتتىق قۇندىلىقتارى ارقىلى بايلانىسادى. ال شەكتەن شىققان كوزقاراستاردى ۇستاناتىن يدەولوگيالىق اعىمنىڭ ۇلتارالىق، دىنارالىق قاتىناستارعا جىك ءتۇسىرىپ، مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىعىنا قاۋىپ توندىرەتىنى ايدان انىق. سوندىقتان مەملەكەتىمىزدىڭ ءوزى بۇگىن ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىمىزدى قايتا جاڭعىرتۋ تۋرالى العا تارتىپ وتىر.

بۇگىنگى سالافيلەر بولسا بۇرىنعى، باستاپقى كەزەڭگە ورالامىز دەپ، مۇسىلماندار اراسىندا بۇلىك تۋعىزۋدى توقتاتار ەمەس. ءدىني راسىمدەردىڭ بارلىعىن قۇران مەن سۇننەتكە نەگىزدەيمىز دەپ سالت-داستۇرگە قۇرمەتپەن قارايتىن قازاق حالقىنىڭ ءداس­تۇرلى سۋننيتتىك جولىن جوققا شىعارىپ، حانافي مازحابىنىڭ بەدەلىن تۇسىرمەك.

«بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەمەكشى، «مەن – مۇسىلمانمىن، سەن – كاپىرسىڭ» دەمەي، ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «ءبىر كەلەشەكتىڭ ۇلتى - ءبىز، قازاقستاندىقتار. بۇل سوزبەن ءبارى تۇسىنىكتى بولىپ تۇر. ەتنوستار اراسىندا ەشقانداي ايىرما بولماۋى كەرەك: ءبىز - قازاقستاندىقپىز» دەگەن ءسوزىن وزىمىزگە ۇران ەتكەن دۇرىس. ءدىن مەن ۇلتتىق مۇددەنى اتالارىمىز ەشقاشان ءبولىپ قاراماعان. ەندى ول ۇستانىمدى بۇگىن ءبولۋدىڭ ەشبىر قاجەتتىلىگى جوق. كەرىسىنشە، ەستىلەردىڭ ءسوزىن ەسكەرىپ وسكەن، تاعدىر تابىستىرعان ۇلتتار مەن ۇلىستاردى باۋىرىنا باسا بىلگەن قازاق ۇلتى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا وتىرىپ، جات اعىمداردىڭ يدەولوگياسىنا ايبارلى تويتارىس بەرە ءبىلۋى ءتيىس.

قورىتىندىلاي كەلسەك، ۇلتتىق رۋح پەن ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىنە، ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىز بەن ءتىلىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى ساقتاۋعا، جاڭعىرتۋعا ءار ازامات ءوز ۇلەسىن قوسۋى ماڭىزدى. سوندا عانا قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمى مەن رۋحاني-مادەني بولمىسىنا شابۋىل جاساپ وتىرعان سالافيلەرگە قارسى توتەپ بەرە الامىز. سالافيزم اعىمى وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىڭ زاڭدارىنا باعىنباي، داستۇرلەردى مانسۇقتاۋ، زايىرلى ۇستانىمدى تارك ەتۋ، ۇلتتىق مادەنيەت، سالت-سانادان باس تارتقىزۋ باعىتىنداعى ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل بولا الامىز.

ت.يلياسوۆا، قر دىاقم دىك ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ  عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz