Ómirde talay-talay zorlyq kórip, jabylghan jala men jaqqan kýiening qúrbany bolghan jandar aldymen kimdi izdeydi? Áriyne bilikti de bilimdi qorghaushyny yaghny advokatty izdedi. Al endi sol jylaghan jasty sýrtip, ýmit úyalatugha tiyisti múnday jandardyng ózderi әrtýrli syiqysyq qylyqtyrgha baryp, tipti para ýshin ózining jaqyn dosyn da qúrbandyqqa shalyp jiberse she? Búghan birdene dep bagha beru de qiyn eken. Múndayda atamyz qazaq: «Et sasysa túz seber, al túz sasysa ne seber?» dep tauyp aitqan-au, sirә.

Ótkende bir osynday qorghaushy Baqytjan Hasenov ózining tanys әielin tabighatqa tynyghugha shaqyrady. Áriyne, aralarynda qanday әngime bolghandyghyn, qanday syrdyng aqtarylghandyghynan biz beyhabarmyz. Sonymen ne kerek, Bi-aghamyzdyng aitatynday «Bәrin ait ta birin ait, kollektivting jyryn ait» degendey, әlgi әieldi sol temir túlparynyng ishinde-aq jәukemdep tastaydy. Búl oqighany estigenmen janynda túryp, kuә bolghan joqpyz, sondyqtan aighaqqa jýginelik. Álgi әielding aituynsha ekeuining arasynda eshqanday romantikalyq sezim bolghan emes. Advokat orta jastaghy әieldi óz mashinasynyng ishinde jýrek kýshimen emes, bilek kýshimen zorlap tastaghan. Qarsylasugha qauqarsyz әielding qara kýshting qúdyretine pәrmeni jetpegen. Advokatymyz bolsa: «Joq, tipti de olay emes, ol әiel ótirik aitady. Biz búrynnan tanyspyz. Bәri ekeua kelisimmen bolghan» dep óz uәjin keltiredi. Alayda tekseru organdary advokattyng emes, әlgi әielding sózine senip otyrghan jayy bar. Sonyng ózinde advokat raqymshylyq jasaudyng arqasynda tar qapasqa qamaludan  aman qalghan.

Osy orayda elimizding Tәuelsizdik merekesine oray osylay jasalatyn raqymshylyqtyng barlyq qylmys týrine qoldanudy әdildik emes dep sanaytyndardyng da bar ekendigin aita ketken oryndy. Mәselen, elimizge belgili advokat Djohar Ótebekovting pikiri osyghan sayady. Ol әiel zorlaghan adamgha raqymshylyq mýldem jasalmau kerek degendi talay aityp jýr. Onyng tújyrymyna saysaq, әiel zorlau asa auyr qylmystyng qataryna jatady. Múndaylargha órkeniyetti elderde óte qatang qaraydy, raqymshylyq degen mýldem jýrmeydi. Mýmkin, búl kisining aitqanynda da bir qisyn bar shyghar. Óitkeni múnday zorlyq-zombylyq adamnyng tәnin ghana emes, әsirese, janyn, psihikasyn qatty jaralaydy. Odan mýldem sauyghyp ketu ekining birining qolynan kele bermeydi. Búghan endi negizinen әiel adamdardy kinәli dep sanaugha jaqyn túratyn qazaqy mentaliytetimizdi qosynyz. Bir zorlanghan әieldin, әsirese qyz balanyng keyin el qatarly túrmys qúryp, bala sýyi tym neghaybyl.

Shyndyghynda da múnyng ózi qisyngha syimaytyn әngime sekildi. Ózi payghambar jasynan asqan aqsaqal deytindey adamnyng jóni dúrys jerde emes, qozy-laqtay mashinagha salyp alyp, aram oiyn jýzege asyrghandyghy qyzyq eken. Ou, osy kýni qay qalada da saghattyq, tipti tәuliktik pәterler jyrtylyp aiyrylmay ma? Álde sarandyghy ústap ketti me eken? Ekinshi jaghynan әielding ózi búrynnan jaqsy biletin erkekting mashinasyna óz erkimen minip, tabighatqa baryp boy jazyp qaytugha qarsy bolmaghany da biraz jaytqa kýdik keltiredi.

Al ekinshi bir qorghaushymyz Erlan Múhamedjanovyng istegen isi talay júrttyng jaghasyn ústatty. Ol ózi sol otbasymen talay jylday aralasatyn jandy óz-ózine qol júmsap, búl dýniyeden baz keshuine әkelip soqty. Artynda әieli men shiyettey-shiyettey eki balasy qaldy. Osynau adam sengisiz jaghday bylay órbigen. Álgi advokat Qostanay stansasynyng basshysy bolyp isteytin Bauyrjan Tankeev degen dosyna múnyng ýstinen memlekettik kirister jónindegi departament qylmystyq is qozghap jatqandyghyn asa qúpiya týrde qúlaghyna jetkizedi. Alayda әlgi advokattyng departamenttegi sol isti qozghaghan ofiysermen jaqsy qarym-qatynasta ekendigin, eger búl 5 million tenge tapsa isti jym-jylas jauyp tastaytyndyghyn taghy da sybyrlaydy. Qatty sasqan bastyq dereu arada mashinasyn satyp, onyng ýstine biraz qaryzdanyp-qaughalanyp әiteuir sol qarjyny tabady da advokattyng qolyna ústatady. Para beru jaghdayy  sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres departamenti qyzmetkerlerining qúlaghyna jetedi. Olar dereu iske kirisip, bastyqty departamentke aldyryp alyp, attay alty saghat boyy tergeydi. Búdan bosanghan boyda әlgi azamat ýiine keledi de asylyp óledi. Minekey jap-jas jigit, ómir jolyn endi ghana bastaghan azamattyng tirshiligi kýrt ýzildi. Áttegene-ay deysin. Olay demeske amalyng joq. Óitkeni múnyng bәri ótirik-ósekke qúrylghan túzaq edi. Arystay azamat sonyng qúrbandyghy boldy. Keyin anyqtalghanday memlekettik kirister departamentinde әlgi stansa bastyghyna qatysty eshbir qylmystyq is ashylmaghan. Múny qorghaushy men әlgi ofiyser ekeui oilap tapqan. Sóitip onay olja tappaqqa bekingen. Bir qyzyghy, ofiyser isti jabugha ýsh million tenge súra dese, oiyna aramdyq kirgen advokatymyz búl somany 5 milliongha jetkizgen. Yaghny eki milliondy beti býl etpesten qaltagha basqan. Jәne kimdi aldap, kimnen aldy deysiz ghoy. Talay jyl ayaq-tabaghy birge aralasyp, aralarynan qyl ótpestey dos bolghan adamynan alghan. Ol bayghús dos dep jýrgen jangha qalaysha qúlay senbesin. Kónilinde tiytimdey de kýdik bolmaghany da sodan. Átteng dos degeni qas bolyp, tasada túryp tas atqan, aqshagha aryn satqan aramza jan bolyp shyqqany anyrap qalghan janúyanyng qabyrghasyn qanyratyp ketkendigi ras. Búl rette janaghy qorghaushy symaghymyzdyng elimizde jan-tәnimen adal qyzmet etip, talay jandy zansyzdyqtan arashalap qalghan advokattar qauymyna da tiygizgen ziyany bir tóbe.

Bir qyzyghy, alghashqy sot oghan tipti janashyrlyqpen qarap, ýsh jylgha ghana sottady. Onyng ózi de shartty týrde. Keyin kólik prokuraturasynyng tikeley qarsylyq tanytuynyng arqasynda ghana apeliyasiyalyq sot 3 jylgha bas bostandyghynan aiyryp, bar dýniye-mýlkin tәrkileu turaly sheshim qabyldady.

Biz búl jerde qorghaushylardyng barlyghyna da topyraq shashudan aulaqpyz. Olardyng kópshiligi óz isterin adal atqaratyn, sotty bolghan jandardy aqtap ala almasa da jazasyn edәuir jenildetu ýshin kóz mayyn tauysyp talay aighaqtar izdeytindigi,  sóitip songhy qorghan bolyp jýrgendigin de joqqa shygharmaymyz. Jәne de olardyng kóterip jýrgen jýgi de talay nardyng beline salmaq týsirgendey. Elimizding әdilet ministri Marat Beketaev Mәjilisting ýkimet saghatynda bizding avokattargha týsetin salmaqtyng ózge damyghan eldermen salystyrghanda keyde on esege deyin artyq ekendigin tilge tiyek ete ketti. Sondyqtan da bizde advokattardyng jetispeushiligi de qylang beredi. Osydan da shyghar, bizdegi azamattar advokattyq qyzmetti der kezinde ala almaydy, al ala qalghan kýide de ol tym qymbatqa týsetindigin de jasyrmady.

Áriyne, adamdardyng barlyghy birdey perishte emes. Pendemiz ghoy. Sondyqtan da qoghamymyzdy zang búzushylyqqa, zorlyq-zombylyq jasaugha jaqyn túrtatyn jandar da az kezdespeydi. Alayda solardyng ishinen әlgi atalghan zorlyqshylardan saqtaugha dayyn túratyn, qysylghanda qol úshyn beretin, keybir sottyng әdiletsiz shygharghan sheshimin talay appelyasiyagha deyin baryp qorghap shyghatyn erekshe jandar—advokattardyng arasynda kezdesip qaluy adamnyng ghana emes qoghamnyng da kinәsi bar sekildi.

Múratbek Dәurenúly

Abai.kz