Bizding tilshimiz osy orayda Ermekting әkesi Ersayyn Narymbaevpen jolyghyp, sot pen ot tóniregindegi songhy jaghdaylar jóninde súhbattasqan edi.

- Ersayyn agha, Ermek úly­nyzdyng jazyqsyz sottalghanyna birshama uaqyt ótti. Osy uaqyt aralyghynda otbasynyz nendey kýidi bastan ótkerdi? Aghayyndar arasynda sizge «halyq jauy­nyn» әkesine qaraghanday kóz­qaras joq pa?

- Árkimning ózindik oiy men pikiri bolatyny belgili ghoy. Áytse de, maghan «halyq jauynyn» әkesindey qaray­tyndardy әli bayqaghan joqpyn. Áriyne, «onyng keregi qansha, ózining ýsh balasyn asyrap jýre berse, bolmas pa edi nemese «jalghyz ózi ne sheshe alady» degen siyaqty sózderdi aghayyn-tuystardyng ara­synda aitqandar boldy. Desek te, búlar meni kemsiteyin degendikten emes, jany ashyghandyqtan aitty dep oilaymyn. Mәselen, men olarmen kóp jyldan beri aralasyp kelemin jәne olar balalaryma deyin biledi. Jany ashyghan­dyqtan әlgindey oilaryn bildirdi, biraq at-tonyn ala qashqandar bolghan joq.

- «Halyq jauy» degende, qiyanatqa kóndikken qazaqtyng býgingi dәrmensiz kýiin aitqanymyz ghoy. Mәselen, bizding elde songhy birer jylda shyndyqty aitamyn, halyqqa bolysamyn dep birneshe azamat sotty boldy. Al oghan arasha týsken bir qazaq kórinbeydi. Sizdi osy jaghday mazalamay ma?

Bizding tilshimiz osy orayda Ermekting әkesi Ersayyn Narymbaevpen jolyghyp, sot pen ot tóniregindegi songhy jaghdaylar jóninde súhbattasqan edi.

- Ersayyn agha, Ermek úly­nyzdyng jazyqsyz sottalghanyna birshama uaqyt ótti. Osy uaqyt aralyghynda otbasynyz nendey kýidi bastan ótkerdi? Aghayyndar arasynda sizge «halyq jauy­nyn» әkesine qaraghanday kóz­qaras joq pa?

- Árkimning ózindik oiy men pikiri bolatyny belgili ghoy. Áytse de, maghan «halyq jauynyn» әkesindey qaray­tyndardy әli bayqaghan joqpyn. Áriyne, «onyng keregi qansha, ózining ýsh balasyn asyrap jýre berse, bolmas pa edi nemese «jalghyz ózi ne sheshe alady» degen siyaqty sózderdi aghayyn-tuystardyng ara­synda aitqandar boldy. Desek te, búlar meni kemsiteyin degendikten emes, jany ashyghandyqtan aitty dep oilaymyn. Mәselen, men olarmen kóp jyldan beri aralasyp kelemin jәne olar balalaryma deyin biledi. Jany ashyghan­dyqtan әlgindey oilaryn bildirdi, biraq at-tonyn ala qashqandar bolghan joq.

- «Halyq jauy» degende, qiyanatqa kóndikken qazaqtyng býgingi dәrmensiz kýiin aitqanymyz ghoy. Mәselen, bizding elde songhy birer jylda shyndyqty aitamyn, halyqqa bolysamyn dep birneshe azamat sotty boldy. Al oghan arasha týsken bir qazaq kórinbeydi. Sizdi osy jaghday mazalamay ma?

- Gazetten oqydym ba, әlde teledidardan kórdim be, әiteuir, ótken ghasyrdyng otyzynshy jyldary Gitler biylikke kelgende, katolik dindary: «Eng alghash últshyldar kommunisterge tiyis­ken­de, ýndemedim. Óitkeni men kommunist emes edim. Odan keyin evreylerdi qudalaghanda, esh nәrse aitqanym joq, sebebi men evrey emes edim. Baylargha tiyise bastaghanda da, eshtene istemedim. Sebebi, mende baylyq bolghan emes. Al endi jerime tiyiskende, men turaly aitatyn eshkim bolmady. Óitkeni kezinde olardyng basyna is tughanda, men olargha bolysqan joqpyn», - degen eken.

Ermekting basyndaghy jaghday әrkimning basynan ótpey, biz býgingi jaghdaydy týsine almaymyz. Mysaly, qazirgi ziyalylargha, shyny kerek, kónilim tolmaydy. Kezinde Alash ziyalylary ózining ziyalylyghyn kórsetip, eldin, jerding qamy ýshin aitatyn sózin aityp, janyn pida etti. Al býgingi ziyalylar halyqtyng jay-kýiine bas auyrtpaydy. Juyrda Ermekting mәselesimen Jogharghy sotqa bardym. Sotqa әli kýnge sheyin baspanalaryna qoldary jetpey jýrgen ýsh jýzge juyq ýleskerler kelipti. Olardyng aldy sotqa kirse, qalghandary dalada túrdy. Ýlesker­lermen sóileskenimde, olardyng ishinde bes balaly analar da bar eken. Olardyng ashtyq jariyalap jatqanda­ryna jýz kýnnen asty. «Aylas qatyn - múndas» degendey, infark alghan eki adamgha ýleskerler qamqorlyq kórsetip jýr. Solardy ziyalylar kórmey jatyr ma? Jaraydy, biylik pen sot kórmese kór­mesin. Al ziyaly qauym nege kórmey otyr? Mәselen, eki jazushy bir-birimen daulassa, bәri ashyq hat jazyp, ózderining bar ekenin kórsetip qoyady. Al qara­payym halyqtyng basyna qater tóngen­de, olardyng auzynan nege bir auyz sóz shyqpaydy?

- Osy súraqtyng jalghasy: qazir tirkelmegen «Algha» partiyasynan basqa, Ermekti qoldaushylar  joqtyng qasy. Bazbireuler: «Nazarbaev, ket!» - dep úran salasyzdar, odan útqandarynyz osy ma, Nazarbaevtan qanday jamandyq kórip jatsyzdar?» - deytin kórinedi. Osy súraqqa siz qalay jauap berer ediniz?

- «Algha» partiyasynan basqa, Kom­par­tiyanyng tóraghasy Ghaziz Aldamjarov: «Ermekting mәselesin dúrys qarap, onyng qoyyp otyrghan talabyn әdil sheshuge jaghday jasandar», - dep, Jogharghy sotqa arnayy hat jazdy. Atalmysh hatty jazugha men úiytqy bolghan joqpyn. «Ermekke baylanysty Jogharghy sotqa hat jazayyn dep edim», - dep, ózi aitty. Odan bólek tәuelsiz gazet «Respublika» jәne sizderding gazetteriniz Ermekke jany ashitynyn kórsetip jatyr. Siz­der­ge jeke óz tarapymnan alghystan basqa aitarym joq. Men ózim Qostanay ónirining tumasymyn. Onda nu qaraghaydyng ishine kirsen, әidik borannyng ózinde tek tóbesi ghana qimyldaydy. Al tómengi jaghy typ-tynysh bolady. Meninshe, elimizde atqar­ylghan reformalardyng bәri osyghan úqsaydy. Elbasy: «Mynany bylay isteu kerek», - dep aitady. Joghary jaqta bir­shama qozghalys bar, al tómengi jaq sol búrynghy qalpy. Áli kýnge sheyin ózining qa­tesin moyyndaghan biylikti kórgen joqpyn. Elimizdegi zertteu instituttary tek sol salanyng adamdarynan ghana emes, qarapayym halyqtan da súrauy kerek qoy. Mysaly, maghan milisiya qyzmetkerlerining júmysy únamaydy. Men ol milisiyadan nendey kómek kýte­min?

- Aytpaqshy, Ermekting isti boluyn keybireuler sol «Algha» partiyasy úiymdastyrghan jiynnan, onyng bir belsendisi Jasaral Quanyshәliden kóredi. Sizding búghan alyp-qosarynyz bar ma?

- Balamdy jaqyn arada kórdim. Ermek Jasaral turaly teris pikir bildirgen joq. Men Jasaraldy berneshe jyldan beri bilemin. Ol Astanagha emdeluge kelgende, bizding ýide bolghan. Juyrda taghy da ýige kelip ketti. Men Jasaraldan eshqanday qiyanat kórip túrghan joqpyn.

- Ermekti jaqyn arada kórdim dediniz, jaghdayy qalay eken?

- IYә, óz kózimmen kórip qayttym. Tipti onyng jaghdayyna tiyisti adamdar qaramaydy eken. Mәselen, Jogharghy sottyng kollegiya mengerushisi Qasymov degen azamat: «Sottyng sheshimine qarsy ma, nege ashtyq jariyalap jatyr?» - dedi. Men olargha birneshe ret hat jazdym, sóite túra, olar Ermekting mәselesinen habarsyz bolyp shyqty. Olargha ashtyq jariyalap jatyrsyng ba, әlde ólip jatsyng ba - bәribir. Men sot jýiesining qyzmetkerlerin robot pa dep oilaymyn. Olarda adamgha degen janashyrlyq bayqalmaydy. Jalpy, Ermekti sottap otyrghandaghy negizgi mәsele «Alghanyn» jinalysyna barghany ýshin ghoy.

Alghashqyda Ermekting sotyn bastan-ayaq viydeogha týsirdi. Bizge sony berse, Ermekting kinәsiz ekenin dәleldep shyghar edik. Qazir barlyghy ashyq týrde ótui kerek dep jatyr ghoy Elbasy. Al Qyl­mystyq kodeksting 272-babynda «isti bol­ghanyn dәleldeytin aighaqtardy qolyna beru kerek», - delingen. Búlar­dyng balama japqan jalalaryn viydeo ótirikke shygharar edi. Mәselen, viydeodan sazger, әnshi aghamyzdyng qyzy Aqnәzik Qorazbaevanyng sotty jýrgize almaghanyn angharamyz. Ol ashyq ótetin sotty jabyq týrde ótkizdi. «Sotty nege jabyq týrde ótkizdin?» - degenderge: «Birge kelgen adamdar búzyqtyq shygharyp jýre me dep qoryqtym», - deydi. Ózim studentterge sabaq beremin. Men aitatyn nәrsemdi aita almay, studentterdi qyzyqtyra almasam, әriyne, olar tyndamaydy. Al endi men studentterden qorqamyn dep, olargha bir-birlep leksiya oqymaymyn ghoy.

- Ermekting jay-kýiine alandaghan bir azamat internet-forumdar­dyng birinde: «Árkimning óz basynda osynday әdiletsiz jaghday tumayynsha, eshkim qazirgi berekesiz repressiyalyq jýiening nәtiyjesin sezinbeydi. Kele-kele bir-eki kýnde sheshim shygharyp, 1937 jyldaghyday atyp tastay salatyn jaghdaygha bara jatyrmyz», - degen eken. Rasynda, bolashaqta osynday jaghdaydyng oryn aluy mýmkin be?

- Men endi kóripkel emespin, biraq sol jaqqa bara jatqan siyaqtymyz. Sotty halyq saylasa jәne ol jylda halyq­qa esep berip otyrsa, dúrys bolar edi.

- Ermekting artynan ósip kele jatqan jastargha nendey kenes aitar ediniz? Býgingi berekesiz biylikpen jastar qalay kýresui kerek?

- Kórshi qyrghyz elindegi qolyna shoqpar men myltyq ústap shyqqan berekesiz әreketterdi kórip jatyrmyz ghoy. Ár ata-ana balasynyng kóz aldynda aman-esen jýrgenin qalaydy. Bizding bir kemshiligimiz - óz zanymyzdy bilmeymiz. Onyng ýstine, advokattar da nashar. Elimizde әli kýnge sheyin sotqa qarsy kýresetin bilimdi advokattar - joqtyng qasy. Qorqa ma, әlde bilimi jetpey me, ol jaghyn bile almadym. Áyteuir әlsiz, dәrmensiz. Ilgeride Jaqyp degen advokat bolypty. Onyng sózin eshkim tyndamaghan. Sodan elding shygharghany ghoy: «Sot sottaydy, Jaqyp ottaydy», - dep. Bizdiki de - sonyng ózi. Ermekti sottaytynday esh dәlel kórgen joqpyn. Al sottar oiyna kelgenin jasady.

Serikbay BERDIQOJA,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 40 (77) ot 10 noyabrya  2010 g.

Suret azattyq.org saytynan alyndy