Júma, 29 Nauryz 2024
Qaynaydy qanyn... 7702 8 pikir 2 Tamyz, 2017 saghat 09:40

Qazaq Abaydy tanyghan da, moyyndaghan da emes!

Osy arada birden basyn ashyp alatyn mәsele, búl enbegimning – danyshpan Abaydyng sonynda qalghan úly múralaryna taldau, týsinik jasau emes ekenin basa kórsetkim keledi. Qazaq ýshin Abay – Abay! Qazaq tarihynda Qazaqta Abayday aqyn, oishyl búryn da bolmaghan, býgin de joq, әi, bolashaqta da bolmaytyn shyghar.

Abay men Qazaqty eshqashan da bir-birinen bólip qaraugha bolmaydy. Abay desen, kóz aldynda - Qazaq túrady, Qazaq desen, kóz aldynda - Abay túrady.

Búdan búrynghy «Býgingi Qazaq kim?» degen maqalamda (búl maqala ózimning feysbuktegi paraqshamda, ózim basqaratyn www.tanym.tv jәne taghy basqa sayttarda jariyalanghan) danyshpan aqynnyng «Qalyng elim, Qazaghym, qayran júrtym» atty әigili ólenine terenirek toqtalghan bolatynmyn. Onda osydan eki jýz jylday búrynghy Abay zamanyndaghy Qazaq pen myna HHI ghasyrdaghy Qazaqtyng arasynda aiyrmashylyq bar-joqtyghy turaly ghana sóz etken bolatynmyn.

Búl joly tilge tiyek eteyin dep otyrghanym – Abay men Qazaq.

Sonymen bizding Qazaqtar býginge deyin ózining Abayyn tolyq tanyp, moyyndady ma degen súraq tónireginde ghana oy qozghamaqpyn.

Birden ashyghyn aituymyz kerek, joq! Qazaq Abaydy tanyghan da emes, moyyndaghan da emes!

Ásirese, qazaq tildi bastauysh jәne orta bilim jәne joghary bilim beretin oqu oryndaryndaghy oqulyqtarynda Abay babamyzdyng danyshpandyghy turaly kýni býginge deyin jibi týzu birde-bir baghdarlama jaryq kórgen emes. Bar enbekterding ózinde ózimizding Abayymyzdy tek syrttay ghana tamashalau, úly túlghanyng úly shygharmalaryna ótirik bolsa da jalghan tamsanu, jasandy tanqalu ghana basym oryn alghan. Jasandylyq oryn alghan jerde – shynayylyq bolmaydy. Shynayylyq bolmaghan jerde – taza bilim men bilikke oryn joq!

Bizding Abayymyzgha eng aldymen filolog ghalymdar emes, tarihshylarymyz syndarly bagha beru kerek. Ókinishke oray, ana biz kelmeske ketti dep jýrgen kenestik totalitarlyq jýie kezinde de, myna ózimiz «aldyq» dep jýrgen Qazaqstan tәuelsizdigi kezinde de Abay babamyzgha bizding tarihshylarymyz jibi týzu, sarabdal bagha berip kórgen emes. Tәuelsizdik kezeninde «Qazaq tarihy» oqulyqtaryn keshegi leninshil komsomoldar men partshkoldardan shyqqan qyp-qyzyl kommunist ghalymdar ghana jazdy. Olar «Qazaq tarihyn» emes, qyzyl internasionaldyq ústanymdaghy «Qazaqstan tarihy» degen oqulyqtar jazdy. Ol oqulyqsymaqtarda «últtar dostyghy» - basty ústanymda boldy. Danyshpan Abayymyz jayyna qaldy. Ol oqulyqtardy keshegi leninshil komsomoldan shyqqan Býrkit Ayaghan siyaqty ghalymdar ghana jazdy. Sol Býrkit qazaq tilining shekesin qyzdyrmasa da, oqulyq jazu qúqyghyna ie bolghan. Sodan keyin múnday oqulyqtar onushy ma edi.

Sóitip, «Qazaqstan tarihy» oqulyqtaryndaghy Abayymyzgha ensiklopediyalyq jәne internasionalshyldyq túrghysynan ghana bagha berilumen shekteldi. Myna songhy 23 jylda jaryq kórgen oqulyqsymaqtardyng eshqaysysynda da Abay babamyzgha naqty ghylymy bagha berilmegen.

Oqulyqtarymyzdyng syiqy ananday bolsa, jas úrpaqqa: «sender, Abaydy bilmeysinder!» dep úrsa alamyz ba? Joq, biizding olay deuge adamy qúqymyz joq!

Mine, bizding Qazaqtyng terendete Abaydy tanymauynyng basty sebebi osynda jatyr.

 Júmash KENEBAY

Abai.kz

8 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3577