وسى ارادا بىردەن باسىن اشىپ الاتىن ماسەلە، بۇل ەڭبەگىمنىڭ – دانىشپان ابايدىڭ سوڭىندا قالعان ۇلى مۇرالارىنا تالداۋ، تۇسىنىك جاساۋ ەمەس ەكەنىن باسا كورسەتكىم كەلەدى. قازاق ءۇشىن اباي – اباي! قازاق تاريحىندا قازاقتا ابايداي اقىن، ويشىل بۇرىن دا بولماعان، بۇگىن دە جوق، ءاي، بولاشاقتا دا بولمايتىن شىعار.

اباي مەن قازاقتى ەشقاشان دا ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. اباي دەسەڭ، كوز الدىڭدا - قازاق تۇرادى، قازاق دەسەڭ، كوز الدىڭدا - اباي تۇرادى.

بۇدان بۇرىنعى «بۇگىنگى قازاق كىم؟» دەگەن ماقالامدا (بۇل ماقالا ءوزىمنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشامدا، ءوزىم باسقاراتىن www.tanym.tv جانە تاعى باسقا سايتتاردا جاريالانعان) دانىشپان اقىننىڭ «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» اتتى ايگىلى ولەڭىنە تەرەڭىرەك توقتالعان بولاتىنمىن. وندا وسىدان ەكى ءجۇز جىلداي بۇرىنعى اباي زامانىنداعى قازاق پەن مىنا ءححى عاسىرداعى قازاقتىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار-جوقتىعى تۋرالى عانا ءسوز ەتكەن بولاتىنمىن.

بۇل جولى تىلگە تيەك ەتەيىن دەپ وتىرعانىم – اباي مەن قازاق.

سونىمەن ءبىزدىڭ قازاقتار بۇگىنگە دەيىن ءوزىنىڭ ابايىن تولىق تانىپ، مويىندادى ما دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە عانا وي قوزعاماقپىن.

بىردەن اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك، جوق! قازاق ابايدى تانىعان دا ەمەس، مويىنداعان دا ەمەس!

اسىرەسە، قازاق ءتىلدى باستاۋىش جانە ورتا ءبىلىم جانە جوعارى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنداعى وقۋلىقتارىندا اباي بابامىزدىڭ دانىشپاندىعى تۋرالى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءجىبى ءتۇزۋ بىردە-ءبىر باعدارلاما جارىق كورگەن ەمەس. بار ەڭبەكتەردىڭ وزىندە ءوزىمىزدىڭ ابايىمىزدى تەك سىرتتاي عانا تاماشالاۋ، ۇلى تۇلعانىڭ ۇلى شىعارمالارىنا وتىرىك بولسا دا جالعان تامسانۋ، جاساندى تاڭقالۋ عانا باسىم ورىن العان. جاساندىلىق ورىن العان جەردە – شىنايىلىق بولمايدى. شىنايىلىق بولماعان جەردە – تازا ءبىلىم مەن بىلىككە ورىن جوق!

ءبىزدىڭ ابايىمىزعا ەڭ الدىمەن فيلولوگ عالىمدار ەمەس، تاريحشىلارىمىز سىندارلى باعا بەرۋ كەرەك. وكىنىشكە وراي، انا ءبىز كەلمەسكە كەتتى دەپ جۇرگەن كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە دە، مىنا ءوزىمىز «الدىق» دەپ جۇرگەن قازاقستان تاۋەلسىزدىگى كەزىندە دە اباي بابامىزعا ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىز ءجىبى ءتۇزۋ، سارابدال باعا بەرىپ كورگەن ەمەس. تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە «قازاق تاريحى» وقۋلىقتارىن كەشەگى لەنينشىل كومسومولدار مەن پارتشكولداردان شىققان قىپ-قىزىل كوممۋنيست عالىمدار عانا جازدى. ولار «قازاق تاريحىن» ەمەس، قىزىل ينتەرناتسيونالدىق ۇستانىمداعى «قازاقستان تاريحى» دەگەن وقۋلىقتار جازدى. ول وقۋلىقسىماقتاردا «ۇلتتار دوستىعى» - باستى ۇستانىمدا بولدى. دانىشپان ابايىمىز جايىنا قالدى. ول وقۋلىقتاردى كەشەگى لەنينشىل كومسومولدان شىققان بۇركىت اياعان سياقتى عالىمدار عانا جازدى. سول بۇركىت قازاق ءتىلىنىڭ شەكەسىن قىزدىرماسا دا، وقۋلىق جازۋ قۇقىعىنا يە بولعان. سودان كەيىن مۇنداي وقۋلىقتار وڭۋشى ما ەدى.

ءسويتىپ، «قازاقستان تاريحى» وقۋلىقتارىنداعى ابايىمىزعا ەنتسيكلوپەديالىق جانە ينتەرناتسيونالشىلدىق تۇرعىسىنان عانا باعا بەرىلۋمەن شەكتەلدى. مىنا سوڭعى 23 جىلدا جارىق كورگەن وقۋلىقسىماقتاردىڭ ەشقايسىسىندا دا اباي بابامىزعا ناقتى عىلىمي باعا بەرىلمەگەن.

وقۋلىقتارىمىزدىڭ سىيقى انانداي بولسا، جاس ۇرپاققا: «سەندەر، ابايدى بىلمەيسىڭدەر!» دەپ ۇرسا الامىز با؟ جوق، ءبىىزدىڭ ولاي دەۋگە ادامي قۇقىمىز جوق!

مىنە، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ تەرەڭدەتە ابايدى تانىماۋىنىڭ باستى سەبەبى وسىندا جاتىر.

 جۇماش كەنەباي

Abai.kz