Qarasha aiynyng 4-shi júldyzynda «Ayqyn» gazetining «Parasat» aidarynda «Oqulyqtaghy olqylyq (nemese) saraptamashylar ay qaray ma?» taqyrybymen syn maqala jariyalandy. Maqala avtorlary QazÚU-ding ghylym  filosofiyasy jәne dintanu kafedrasynyng dosentteri Sh.S. Rysbekova, Q.A. Zatov, Q.M. Borbasova jәne bir mektep múghalimi T.U. Beysenbay. Maqalada Kenjetaev D., N.Asqarov, Á.Saylybaev, Ó.Túyaqbaev (9 synyp oqushylaryna arnalghan «Dintanu» oqulyghy Astana «Arman PV 2010 j.213 bet) avtorlyghymen jaryq kórgen «Dintanu» oqulyghyndaghy «olqylyqtardy» synaydy.

Syn negizinen minnin, olqylyqtyng týzetilui ýshin aitylatyndyghy mәlim. Degenmen syndy «paydaly syn» jәne «sauatsyz syn» dep ekige bólip qarastyrugha bolady. Búghan negiz bolatyn «qarabayyr» qazaqtyng «Syn týzelmey, min týzelmeydi» degen tújyrymdy sózi bar. Demek minning týzeluine týzu syn ghana paydaly. Búl birinshiden. Ekinshi syn aitushy bir enbekke bagha beru ýshin aldymen sol salanyng mamany boluy tiyis, yaky sol salada oqulyq jazghan tәjiriybe iyesi boluy kerek.

Qarasha aiynyng 4-shi júldyzynda «Ayqyn» gazetining «Parasat» aidarynda «Oqulyqtaghy olqylyq (nemese) saraptamashylar ay qaray ma?» taqyrybymen syn maqala jariyalandy. Maqala avtorlary QazÚU-ding ghylym  filosofiyasy jәne dintanu kafedrasynyng dosentteri Sh.S. Rysbekova, Q.A. Zatov, Q.M. Borbasova jәne bir mektep múghalimi T.U. Beysenbay. Maqalada Kenjetaev D., N.Asqarov, Á.Saylybaev, Ó.Túyaqbaev (9 synyp oqushylaryna arnalghan «Dintanu» oqulyghy Astana «Arman PV 2010 j.213 bet) avtorlyghymen jaryq kórgen «Dintanu» oqulyghyndaghy «olqylyqtardy» synaydy.

Syn negizinen minnin, olqylyqtyng týzetilui ýshin aitylatyndyghy mәlim. Degenmen syndy «paydaly syn» jәne «sauatsyz syn» dep ekige bólip qarastyrugha bolady. Búghan negiz bolatyn «qarabayyr» qazaqtyng «Syn týzelmey, min týzelmeydi» degen tújyrymdy sózi bar. Demek minning týzeluine týzu syn ghana paydaly. Búl birinshiden. Ekinshi syn aitushy bir enbekke bagha beru ýshin aldymen sol salanyng mamany boluy tiyis, yaky sol salada oqulyq jazghan tәjiriybe iyesi boluy kerek.

Al endi myna maqala avtorlarynda, QazÚU-ning dosentterinde osy eki erekshelikting ekeui de joq. Yaghniy,  olar maman da emes,  dintanu oqulyghyn da jazbaghan. Biraq osy syngha jauap jazu aldynda (maqala avtorlarynyng biri) Q.Borbasovamen telefon arqyly baylanysqanymda, Gh.Esimovpen aqyldasqanyn, ol kisining kóptegen úsynys aitqanyn, sopylyq turaly «niuanstardy» kórsetip bergenin jayyp saldy. Búghan qosa qolymda osy maqala mәtini Gh.Esim atynan ministr Baqytjan Túrsynúly Júmaghúlovqa, Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Ákimshiligi ishki sayasat bólimining mengerushisi Darhan Mynbaygha senatorlyq minbeden joldanghan hattarynyng kóshirmesi bar. Gharifolla shәkirtteri, ústazdarynyng oqu qúralynyng «tyiym» salynghanyna narazylyqtaryn da qosa kórsetipti. Shyndyghynda shәkirtterimen jabylyp jazghan syndy Senator myrza óz atynan jariyalasa da bolatyn edi? Mýmkin dauysty «әr jerden» shygharyp qoghamdyq pikir tughyzghysy kelgen boluy kerek.

Demek búl syn, min týzeu ýshin emes, subektivti-psihologiyalyq,  qazaqsha aitqanda «japtym jala, jaqtym kýie» degendey bizding oqulyqty qaralau ýshin úiymdastyrylghan aksiya. Áytpese, obektivtilikti ústanghan, ózin ghalymmyn deytin qauym, bir qúndylyq turaly onyng jetistikteri men kemshilikterin qatar salystyra kórsetui tiyis edi.

Endi, dosent-«dintanushylargha» aitarym, Sizderding ústazdarynyzgha degen mahabbatqa qúrmetim bar, biraq ústazdarynyzdyng jazghan «oqulyghy» qogham qajettiligin eskermegen, oqushynyng jas ereksheligin negizge almaghan, súranysqa  jauap bermeytin shygharma. Men Gh.Esim bastaghan avtorlardyng «Dintanu negizderi» oqulyghymen de sarapshylardyng qorytyndysymen de tanystym. Maman retinde aitarym, búl jerde sarapshylar obektivti pikir bildirgen. Osy jerde oqulyq «saraptamashylarynyng ay qarap otyrmaghanyn» aita ketuim kerek. Sebebi, Gh.Esimning senatorlyq әleuetinen yqpay obektivti syn aityp, pozisiyasyn ózgertuin talap etuleri býgingi qoghamda naghyz erlik. Olardy shynayy qogham janashyrlary ekendigin kórsetken jauapkershilik iyesi naghyz ziyaly mamandar degim keledi. Óz basym  maman retinde Gh.Esim «Oqulyghyna» pikir bildirgen emespin. Sebebi,  mensiz de «Dintanu negizderi» búqaralyq aqparat qúraldary betterinde jii syngha úshyrap jatty. «Jyghylghangha júdyryq» bolu o bastan tәrbiyemde joq.

Sonymen, maqaladaghy kórsetilgen «olqylyqtargha» jauap beru, oqulyq avtory әri maman retinde moralidyq qúqym. Din býgingi kýngi ózekti mәselelerding basynda túr. Qoghamda dinge degen súranys artqany sonsha, din tóniregindegi әleumettik, psihologiyalyq, tanymdyq mәseleler qordalanyp qaldy. Qoghamdaghy jastardyng syrt kelbetinde saqal, oramal siyaqty ózgerister payda bolyp, diny tanym ózining qúbylystyq kelbetin kórsetip otyr. Otbasynda jikter payda bola bastady. Qúndylyqtyq transformasiyalar beleng aluda. Búl ózgeristerding qoghamgha paydaly boluy ýshin bolyp jatqan prosesterge memleket tarapynan tanymdyq komponentter engizilui tiyis bolatyn. Sol sebepten, bilim beru salasynda dindi pәn retinde oqytu qoghamdyq qajettilik.

Biraq, alghashqy dintanu fakulitatiyvining baghdarlamasyn dayyndau ýshin jinalghan avtorlar bas qosqan jiynda bolmadym, habarym da joq edi. Keyinnen, Gh.Esim bastaghan top qúrylyp,  baghdarlama jasalypty. Kezinde óz  atymnan da baghdarlama úsynghanmyn. Biraq, ministrlikte Gh.Esim «baghdarlamasy» bekitilgendikten, sol baghdarlama negizinde aliternativti týrde oqulyq jazuyma bolatyndyghy aityldy. Biyl qazan aiynda sol baghdarlama, bizding úsynysymyz negizinde ózgertilip, tolyqtyryldy. Qolynyzdaghy «Dintanu» oqulyghy sol aldynghy baghdarlama negizinde jazyldy. Gh.Esim bastaghan toptyng baghdarlamasy men «Dintanu» oqulyghynyng baghdarlamasyn salystyryp qarasanyzdar bir baghdarlama negizinde  jazylghan eki oqulyq ekenine kózderiniz jetedi. Sondyqtan baghdarlamasyz oqulyq jazylmaydy. Yaghni, «naqtyly baghdarlamagha negizdelmegen» degen synynyz orynsyz.

I-taraudyng atauyndaghy «Din turaly jalpy týsinik»  degendegi «jalpy» sózi auyzeki, jalpylama sóz depsizder». Búl «jalpy», jalqy kategoriyalyq dengeydegi, qazaq sózdik qorynda bar, auyzeki emes, úghymdyq salmaghy bar anyqtauysh sóz. Onyng ýstine osy «sóz»  taraudyng mazmúnyn ashyp túr. Gh.Esim hatynda «Dintanu negizderi» 9 synyp oqushylarynyng «dýniyetanymyn» qalyptastyrugha baghyttalghan - pәn» depti. Meninshe búl oqulyqtyng oqushylardyng dýniyetanymynan búryn, diny tanymyn qalyptastyrugha baghyttalghanyn esten shygharmau kerek. Diny tanymda, qazaqtyng sózin «qarabayyr», «auyzeki» dep bólmey, týsiniktilik dengeyine kónil bólinedi.

II-taraudaghy «Álemdik dinder men mәdeniyetter» mazmúnynda últtyq, tarihy dinder men әlemdik dinder aralasyp ketken depsiz. Sizderge aitarym, dinderding klassifikasiyasyn qayta qarap shyghularynyzdy ótinemin, últtyq, әlemdik dinder bar. Al tarihy din degendi senator men QazÚU dintanu kafedrasy múghalimderinen birinshi ret estip otyrmyn. Kez kelgen din tarihi. Tarihy emes din bolmaydy. Din adamzat qoghamy bar bolghannan beri birge ómir sýrip keledi.

III-IV taraularda «Qazaqstandaghy dәstýrli dinder men keyinnen payda bolghan dinderdi kórsettik.V-taraudyng taqyryby «Qazaq topyraghynan shyqqan әigili din ghúlamalary». Eki taqyrypta tarau mazmúny men saghat jýiesine qaray mәlimet berilgen. Búl mәlimetter qaytalau emes, taqyrypqa say,  tolyqtyrular ekendigin aita ketuim kerek. Sebebi, búl shygharma, ghylymy zertteu, monografiya emes, búl oqulyq. Oqulyq saghattyq kólem, pedagogikalyq-metodologiyalyq talaptar, oqushynyng jas erekshelikterine say qabyldau mýmkindikteri eskerilip, әr taqyryp, bes bettik qalyptan aspauy shart. Osy shart negizinde saghattyq, taqyryptyq qajetti mәlimetter taraulardaghy taqyryptargha bólingen. Búl jýiesizdik emes, oqulyqty jazudyng ghylymy negizdelgen pedagogikalyq-psihologiyalyq talaby ekendigin basa aitqym keledi. Sebebi, monografiyalyq zertteu men oqulyq jazudyng talaby eki basqa. Sizder ghylymiy-zertteu júmysyna emes, oqulyqqa syn jazyp otyrghanynyzdy úmytyp ketkensizder. Oqulyq - ghylymy negizdelgen mәlimetterdi  oqushygha qalay, qanday әdistermen jetkizuge den qoyady.

VI tarau «Qazaqstan - dinaralyq tatulyq ornalasqan el» dep atalady. Osynday tatulyqtyn  týp negizi ata-babalarymyzdyng diny týsinigi men tanymynan, mentaliytetinen tuyndaytyndyghyn sauatty adam joqqa shyghara almaydy. Osy tarauda qazaqtyng tarihy sanasy tútastyqta kórsetilip, ótkeni, býgin jәne bolashaghy birlikte úsynyldy. Tәnirlik pen islam arasyndaghy sintez, ýndesu, ýilesuden týrkilik músylmandyq týsinik qalyptasqandyghy kórsetildi. Árbir halyqtyng diny týsinigi men tanymy sol elding dýniyetanymdyq, mәdeni, psihologiyalyq qabattaryna negizdeletindigi qajetti mәlimetter arqyly týsindirildi. Sondyqtan qazaqtyng islam dinin qabyldauyndaghy negizgi platforma dәstýrli týrkilik dýniyetanym ekendigi, búl týrki islam mәdeniyetine jol ashqan túghyrnama bolghandyghy aityldy. Shyndyghynda týrkilik monizm men islamdyq tauhid arasyndaghy ortaq negizder mazmúndyq  transformasiyagha jol ashty. Osynyng negizinde alghashqy týrik sopylyq mektepter qalyptasty. «Sen men degen halayyqtan qashtym, Kәpir de bolsa berme azar» degen Iasauy siyaqty dala danalary dýniyege keldi. Barsha týrki halyqtary siyaqty qazaqtar da osy jol arqyly músylman boldy.

Oqulyqta Shynghys han men Elbasy sayasaty  arasynda eshqanday úqsastyq nemese salystyru turaly niyet joq. Aytpaqshy Senator myrza «Hәkim Abay» atty kitabynda ózin «germenevtiyk» retinde kórsetip edi. Sondyqtan mәtindegi «niyet» mәselesin týsinbegendikten emes, niyeti qaralaugha negiz izdeu ekendigi anyq bolyp otyr. Jalpy birinshi syndarynyz syn kótermeydi. Onda eshqanday teoriyalyq, әdistemelik, núsqaulyq, pedagogikalyq tosyn oi, útymdy úsynys ta joq. Búl syndarynyzdan bizge eshqanday payda bolmady.

Endi ekinshi syndarynyzgha keleyik. «Oqulyqtyng stiyli qarabayyr» depsiz. Oqulyqtyng stiyli qazaqtyng qarapayym tili. Oqulyq sharty týsinikti, oqushygha jetkilikti bolu. Biz sizder oilaghanday «neghúrlym týsiniksiz bolsa, soghúrlym tereng filosofiya» jazudy maqsat etpedik. Taghy da qaytalaymyn, búl oqulyq dintanu ýshin jazylyp otyr, dýniyetanu ýshin emes. Ár sóilemdi  júlyp, ýzip «Múny qalay týsinuge bolady?» - dep súraysyzdar... Mening aitpaghym «Sóilemderdi óz ornyna qoyyp, kontekst ishinde tútas oqynyzdar, sosyn, «bir audaryp» oqy salmay,  kónil qoyyp múqiyat oqynyzdar; Búl oqulyqta 9 synyp oqushylary ýshin ghana emes, sizder ýshin de paydaly mәlimetter bar. Din turaly sydyrtyp oqy salyp, bir audaryp pikir aitugha bolmaydy. Ol óte nәzik, tereng bilim, sabyr men ýlken jauapkershilikti talap etedi.

«Ýshinshiden, din bilimine qatysty (teoriyalyq) kemshilikter» dep óz  kemshilikterinizdi tizip kórsetipsizder. Birinshiden «7 bettegi ýzip alghan sitata, anyqtama emes». Ony óz ornyna qoyyp,  aldynghy sóilemdermen baylanystyryp oqynyzdar. «Din men diny nasihatty», «salt sana men dindi», «taza din men taza emes dindi» shatastyrdy, «ateistik, teologiyalyq jәne din bilim» salalarynyng ara jigin asha bilmegen» dep aitypsyzdar.

Hosh, sizder sonda dindi qúrghaq mәdeniyetpen, salt-dәstýrmen, ómirmen baylanyssyz qaraghanda ne útasyzdar? Odan qoghamgha qanday payda? Eger jasaghan ghylymynyz, jazghan kitabynyz qoghamdyq qajettilikti negizge almasa, odan ne payda? Sonda kitapty kim ýshin jazasyzdar?

Din býgin qoghamda realdy qúbylys. Diny tirshilik jandandy. Diny tanym  pluraldy formada tirshiligin sezdirip keledi. Sonda da ústazdarynyzdyng «Dintanu negizderi» «oqulyghyndaghyday» qoghamdaghy dinning realdy bolmysyn kórmesten yaky kózge ilmesten, jalpy «dintanushylyq» yaghni, dindi qúdaysyz institut retinde úsynuymyz kerek pe?

Joq,  biz býgin keshegi pozitivistik túrghydan jiktelgen din turaly mәlimetti, әiteuir ghylym eken dep, ótkenning qateligin qaytalay almaymyz. Keshegi ghylymgha da, dinge de býgin sol qalpynda qarau -  qoghamdyq kenistik ýshin de uaqyt túrghysynan da soraqylyqtyng eng shyny, qiyanat. Biz zayyrlylyqtyng da, ghylymnyng da mýmkindikterimen  paydalanyp qogham jastaryna oqulyq jazyp berdik. Osyny bile túra kóre almasanyzdar, búl kýnshildik emey nemene? Men búl jerde sizderding qoghamgha degen janashyrlyqtarynyzdy kóre almay otyrmyn. Sizderdiki jeke bastyng qamy ghana ma degen oy keledi.

«... sopylyqtyng tabighatyn týsinude óreskel qatelikter jibergen. Bir ghana mysal, oqulyqtyng 93-betinde «Mediynede Múhammed, Týrkistanda Qoja Ahmet, Manghystauda pir Beket»-dep sirә ateistik, kenestik zamanda óris alghan, túrmysta aitylyp jýrgen teneudi 9-synyp oqushylaryna ne maqsatpen úsynghan» depsizder. Senator-dintanushy, bir kafedranyng dosentterining óresi osynday bolsa, onda olar studentterge ne oqytyp jýr degen oy mazalaydy.   Sizder dintanu kafedrasy dosentteri bolsanyzdar, onda islam dininen, onyng tarihynan, mәdeniyetimizdegi ornyn bilmeytin bolyp shyqtynyzdar. Jogharyda sizder aitqanday, «Mediynede Múhammed, Týrkistanda Qoja Ahmet» tirkesi kenestik, ateistik kezende óris alghan tirkes emes. Ol turaly HIÝ gh. Súltan Mazmud Haziny ózining «Jauahiyr-ul abrar min amuajil bihar» enbeginde «Mәdiynede Múhammed, Týrkistanda Qoja Ahmet» dep jazyp ketken. Navoi, Shamsi, Fizuli, Maqtymqúly Firaghi, qazaq jyraulary, zar zaman aqyndary aityp ketken. Qayta dәl osy teneuding kenestik ateistik zamanda halyqtyng diny sanasynyng saqtalyp qaluyna yqpal etkendigi mәlim. Sosyn, dәl osy tirkes, sopylyqtyng tabighatyn ashyp túrghanyn aita keteyin. Sopylyq ilimi - hikmet, yaghniy,  qút ilimi. Onyng bastauy hz.Múhammed payghambardan bastau alady. Iasauy osy ilimdi Arystan bab arqyly «qúrma simvolizmi» negizinde tikeley Múhammed payghambardan alady. Búl simvolizm sopylyq ilimning Iasauiyge deyingi ruhani, tarihy sabaqtastyghyn kórsetetin beyneli sananyng kórinisi. Sosyn osy tirkes qazaq músylmandyghynyng tabighaty men ereksheligin kórsetetin tújyrymdy, tarihy sanamen ýndesetin shyndyq. Osylardyng bәrin joqqa shygharu - revolusiya, syrttan kelip diny tanymyn tyqpalap jatqan uahabiylerding tendensiyasy. Búl tarihy sabaqtastyq emes,  qoghamdaghy diylemma, búl dialektikalyq qayshylyq әkeledi.

Gh. Esim shәkirtteri «payghambarlar men әuliyelerdi teng qarastyru islam dini boyynsha dúrys qaghida ma?» -dep súrauly sóilem jasasa, «senator-dintanushy» hatynda «Oqulyq avtorlary Qúran Kәrimdegi islamnyng negizgi qaghidasyna qayshy pikir úsynghan. Olar әulie men payghambardy teng qarastyrghan». Mysaly, «Mediynede Múhammed, Týrkistanda Qoja Ahmet, Manqystauda Pir Beket»-deydi (93b.)» dep batyl qadam jasapty. Dúrys qoy,  akademik pen dosentter arasynda aiyrmashylyq boluy kerek. Negizinen, ondy soldy negizsiz synay bergenshe bilmegenin súraghan dosentterdiki dúrys.

Siz «Mediynede Múhammed, Týrkistanda Qoja Ahmet, Manqystauda pir Beket» degen tirkeste, payghambar men әulie tenestirilgen dep, germenevtikalyq kommentariy jasapsyz. Búl tirkeste Iasauiyge de Beket atagha da «Rasul» anyqtamasy berilmegen. Búl tirkes halyqtyng diny sanasynyng kórinisi. Onda Mәdina, Týrkistan, Manqystau degen kenistik ataulary kórsetilgen. Árbir kenistik óz uaqytymen tútas túr.  Halyq songhy payghambar Mәdinada, ony ýlgi alghan, Týrkistanda Iasaui, ony jalghastyrushy Manqystauda Pir Beket dep kórsetip túr. Búl jerdegi halyqtyng diny sanasynda da ózara tendikti emes, hikmet ilimining sabaqtastyghy kórsetilgen. Búl týsinikter islam negizderine qayshy emes. Dәstýrli diny tanym arqyly týsindirilgen tarihy sanagha singen osy týsinikter negizinen Payghambar tónireginde qalyptasyp damyghan, sebebi, Qúranda payghambar turaly «eng kórkem ýlgi» deydi. Barlyq ghúlama, әuliye, dana, hәkim barlyghy payghambargha qarap sap týzegen. Al islam diny negizderi «senim, ghibadat (qúlshylyq) jәne morali (ahlaq)dan túrady. Islam diny negizinde senimde, ghibadatta, ahlaqta, tabliyghda, tәrbiyede, muamalatta da negizgi ýlgi - hz.Múhammed payghambar. Múhammedti «ýlgi» retinde oghan mahabbatpen berilgen halyq sanasyndaghy tújyrymdy, dialektikalyq túrghydan joqqa shygharu ýrdisi keshegi kenestik jýiening soqpaghymen kelmeske ketken dep jýrsek sizde әli saqtalghan eken ghoy. Sonda Gharifolla agha osynday diny sanasy bar, ótken tarihy, taghylymy bar qazaq halqy adasyp jýr dep oilaysyz ba! Búl qazaqtyng dәstýrli músylmandyq týsinigi. Birtútas qazaq halqy búl jóninde siz aitqanday sauatsyz emes. Meninshe siz búl jerde kópke topyraq shashyp otyrsyz. Eshqashan qansha akademiyk, senator bolsanyz da, ózinizdi halyqtan joghary qoymanyz.

Taghy da bir ghylymy negizi joq syndarynyzgha toqtalayyn. Iasauy ilimi hal ilimi, onyng ústanymy ghashyqtyq, múraty (iydeyasy) Didar. Alla men adam arasyndaghy ýndestik,  onyng arynyng qanshalyqty tazalyghyna baylanysty. Sondyqtan búl ilimdi ar týzeytin ilim, hikmet deydi.  Adamnyng kónili (jýregi) tanymnyng obektisi. Sondyqtan Abay «adamnyng hikmet keudesi» deydi. Iasauy salghan jolmen ózin tapqan Abaydyng mahabbat, ghashyqtyq týsinigi arasynda tútastyq bar, sabaqtastyq bar. Sizder aitqanday arajigin ashatyn «ayyrmashylyq» joq.  Sopylyq tanymda maghshúq pen ghashyq, yaghni, obekti men subekti birtútas. Al endi sizderding «Iasauy adamnyng Jaratushygha ghashyqtyghyn aitady, al Abay bolsa Jaratushynyng adamzatty mahabbatpen jaratqandyghyn aitady» tóniregindegi syndarynyz, әiteuir «jaza salu» psihologiyasymen, qaralau aksiyasy ishindegi dolbar. Abaydy qayta oqynyzdar!  Abaydyng «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, Sen de «Sýi» sol Allany jannan tәtti»-degen joldaryn tútas qarastyrsanyz adaspaysyzdar. Jalpy islam filosofiyasy tútastyqqa, birlikke baulidy.

Sosyn «hәl ilimining 9-synyp oqushylaryna qajeti qansha?»-dep súraysyzdar. Hәl ilimining mәni - adam. Dintanu oqulyghynyng maqsaty da, dinning mәni de adam. Sonda 9-synyp oqushylaryn sol mәnnen maqúrym qylghylarynyz kele me? Dintanu maqsaty oqushyny jan-jaqty moralidyq iygiliktermen, ar arqyly tózimdilikke, ózgege mahabbatpen,  toleranttylyqpen qaraudy ýiretu.búl jerdegi  E sangha, e sapagha qyzmet etpeytin sizderding «filosofiyalyq taldaularynyzdan» oqushygha eshqanday payda joq.

«Súraqtar men tapsyrmalargha» qatysty tórtinshi synynyz da syn kótermeydi. Búl jerdegi súraqtar, sizderding maqaladaghy súraqtarynyzdan әldeqayda mәndi. Sebebi búl súraqtar ómirden alynghan, dintanu pәnine,  pәnaralyq qatynastaryn, dinning әleumettik, psihologiyalyq tanymdyq aspektisine, din men mәdeniyet, әdebiyet, tariyh, óner, geografiya, ekonomika, filosofiya arasyndaghy baylanysty kórsetetin súraqtar. Oqushy dindi sonda dúrys, naqty әri ómirge qajetti qúbylys retinde qabyldaytyn bolady.

«Oqulyqta negizinen tәnirshildik pen sopylyqqa mólsherden tys kónil bólingen. «Ásire nasihattalghan...» degen syndarynyz da orynsyz. Oqulyqta tәnirshildikke «Ejelgi týrikterdin  kóne dini» taqyrybymen 3 bet (29-32 qaranyz); «Týrki sopylyq dýniyetanymynyng negizgi ústanymdary» taqyrybymen 4 bet (2121-124 qaranyz); «Yasauiyding hikmet ilimi» (193-196 qaranyz) 4 bettik kólem berilgen. Búl «әsire nasihattau» degenge negiz bola almaydy.

Tәnirlik - dәstýrli týrkilik dýniyetanym negizi. Al dәstýrli týrkilik dýniyetanym islamdy qabyldauymyzdyng negizgi túghyrnamasy. Búlar tarihy sabaqtastyq ishinde qaralghan. Ótkendi joqqa shygharu - býgini men bolashaghyn taghdyr tәlkegine salumen ten. Búl tәnirshildikti jandandyru emes, tariyhqa qúrmet. Sosyn tarihty eske alu, jadynda ústau arhaizmge emes, istorizmge tәn nәrse. Búl istorisizmge qaraghanda, әlde qayda últtyq mýddege qyzmet etu degen sóz. Al, syndarynyzda últtyq mýddeden óz mýddelerinizdi joghary qoyypsyzdar.

Sosyn oqulyqta sopylyq turaly qysqasha mәlimet beru, býgingi qogham oqushysynyng qazaq diny sanasynyng tarihyn bilui, onyng moralidyq qúqy. Sebebi, qazaq músylmandyq týsinigining negizinde - osy Iasauy ilimi jatyr. Biz búl jerde qazirgi sopylyq turaly aityp otyrghanymyz joq.  Tarihtaghy, diny sanadaghy, taza Iasauy joly turaly aittyq. Taghy bir aitarym sopylyq konfessiya emes. Ol islamnyng ishki mәni. Moralidyq negizi.

Gharifolla agha, men tәuelsizdik arqasynda elimizde túnghysh ret ashylghan «teologiya jәne erkin oilau» shifry boyynsha «filosof-dintanushy jәne arab tili pәnining múghalimi» mamandyghyn aldym. Sosyn shetelde (Ankarada) «din ghylymdary jәne filosofiyasy» bóliminde «islam filosofiyasy» baghyty boyynsha magistratura, keyinnen doktorantura (RhD) baghdarlamasyn bitirdim. Sondyqtan islam dinining negizgi qaghidalaryn sizge jәne QazÚU- «dosentterine» ýiretuge, bildiruge, dúrys tanytugha jaraymyn. Búl әriyne, ambisiyalyq menmendik emes. Búl osy sala boyynsha әrbir tanymdyq, psihologiyalyq, teologiyalyq, qúqyqtyq jәne filosofiyalyq mәselelerding mәnin sizdermen salystyrghanda әldeqayda tereng mengergen maman ekendigimning mendegi psihologiyalyq kórsetkishi.

Gharifolla agha, Siz de men de osy salada «oqulyq» jazdyq. Maman retinde óz oqulyghymnyng ishindegi barlyq mәlimetke ar aldynda Allagha, sot aldynda halyqqa jauap beremin. Al sizding «oqulyqtaghy» sauatsyzdyqtar turaly sizben kez kelgen platformada, senatta, mәjiliste «betpe-bet» bolsyn, qay jerde pikir talastyramyn deseniz men dayynmyn. Biraq, qoghamnyng jazyghy joq. Onsyzda qay joldyng aqiqat ekenin bile almay dal bolyp otyrghanda, qoghamda fitna shygharmanyz. Al, shәkirtterinizdi «dintanu» salasy boyynsha A.Yasauy atyndaghy  halyqaralyq qazaq týrik uniyversiyteti janyndaghy «Biliktilik arttyru institutyna» (IPK) bir ailyq tegin kursqa jiberiniz.

Qúrmetpen, KENJETAY Dosay Túrsynbayúly, filosofiya jәne teologiya ghylymdarynyng doktory, A.Yasauy atyndaghy HQTU Týrkologiya ghylymy zertteu institutynyng diyrektory

«Abay-aqparat»