Biylikting buynsyz sayasaty Batys әlemin keshe ashyp, býgin tanytyp jatqanyna sendire qoyady. Europagha esik oiyp, «ÁBSEsimen» «әpsheniye», Boloniyasymen «bóle» bolyp jatsaq, búl da tәuelsizdik erasynyng «tolaghay jetistigi» dep tamaqtaryn keneydi. Biraq, bizdegi batysshyldyqtyng tarihy alashshylar kezeninen bastau alatynyn bireu bilse, bireu bilmes. Hosh, Astanadaghy «Rixos» qonaqýiinde ótken «Amanat» pikirsayys otauynyng kezekti otyrysynda osy taqyryptyng týbine sýngi boylatyp kórdi. Qarymdy jurnalisterding qaumalauymen ziyaly qauym ókilderi zerdeli oilaryn ortagha saldy. Ghalym Dihan Qamzabekúlynyng sýiekti bayandamasynan syghyp alghan sólimiz mynaday boldy:

Biylikting buynsyz sayasaty Batys әlemin keshe ashyp, býgin tanytyp jatqanyna sendire qoyady. Europagha esik oiyp, «ÁBSEsimen» «әpsheniye», Boloniyasymen «bóle» bolyp jatsaq, búl da tәuelsizdik erasynyng «tolaghay jetistigi» dep tamaqtaryn keneydi. Biraq, bizdegi batysshyldyqtyng tarihy alashshylar kezeninen bastau alatynyn bireu bilse, bireu bilmes. Hosh, Astanadaghy «Rixos» qonaqýiinde ótken «Amanat» pikirsayys otauynyng kezekti otyrysynda osy taqyryptyng týbine sýngi boylatyp kórdi. Qarymdy jurnalisterding qaumalauymen ziyaly qauym ókilderi zerdeli oilaryn ortagha saldy. Ghalym Dihan Qamzabekúlynyng sýiekti bayandamasynan syghyp alghan sólimiz mynaday boldy:

« - Qazaqstannyng EQYÚ-gha tóraghalyghy túsynda Alash ziyalylarynyng múraty taghy bir paryqtaluy tiyis dep oilaymyn. Nege deseniz, Alash ardaqtylary ózderining simvolikasyna kiyiz ýidi alyp, onyng týndigin batystan ashqan. Búnysy bilim men ghylymnyng núry Batystan tógilse degen niyet bolatyn. Al kiyiz ýiding esigine «qazaq» sózin jazyp qoyyp, múny «últymyzdyng kelip jatqan iydeya, bastamagha óz qarauy, óz kózqarasy boluy kerek» degen oimen týsindirgen. Álihan Bókeyhanov ta «Alash» partiyasyn qúrmay túryp, birqatar enbekterinde, ózi bastaghan ziyalylardy «zapadnikter» dep ataghan. Búnyng astarynda mәn bar. Sebebi, Reseyding monarhiyalyq jýiesi ózine-ózi kór qazyp, irip-shiruge bet alghan-dy. Orystyng kókirek kózi oyau azamattary «endi Batystyng baghytymen damymasaq, parlamentarizmdi óristetpesek, kýnimiz qarang bolady» degendey payymgha keldi, osyny ýgittey bastady. Sondyqtan, sol kezdegi ziyalylardyng deni, onyng ishinde Álihan bastaghan qazaq últshyldary da bar, Batystyng ong tәjiriybelerin oigha asyrugha talpyndy. Demek, Álihandy Resey demokratiyasynyng damuyna ýlesin qosqan azamattar qataryna qosugha bolady. Al ruhany túrghyda batysshyldyq ne berdi degenge kelsek, búl adamdardyng ómirin janadan josparlaugha, tyng baghytta oilauyna qozghau boldy. Múnyng arysy tatar ziyalylary bastaghan «jәditshilik» baghytyna ketedi ghoy... «Jәditshilik» - búrynghy qalyptasqan jýieni búza otyryp, Batystyng da, Shyghystyng da jaqsy tústaryn alyp, ә bastaghy Islamgha kóshu degen úghym bolghan. Bilsenizder, әu bastaghy Islam janarudyng simvoly boldy, ghylymgha etene jaqyn boldy. Mine, osy jәditshilikting Alash ziyalylarynyng batysshyldyghynda aitarlyqtay yqpaly boldy. Taghy bir aitpay ketuge bolmaytyn aighaq - búl Álihan Bókeyhanovtyng 1908 jyly Peterbor masondyq úiymyna mýshe boluy. Qarap otyrsanyz, osynday úrymtal tústa qazaq ziyalylary әlemdik sayasy úiymdardyng qanatynyng astyna kiruge mәjbýr boldy. Sondyqtan, tәuelsizdik bizge tegin keldi dep jeliytinderding esine salarymyz, qazaq tәuelsizdigi osynday qiyndyq-teperishtermen pisip-jetildi. Al, qazirgi sayasatta kóbine kóshiru baghytyndaghy batysshyldyqtyng lebi esip túr».

Belgili jazushy Tólen Ábdikúly bolsa, «Batystyq demokratiya deymiz. Negizi, demokratiya eshqanday qúbylagha bólinbeytin dýnie ghoy... Biraq, Batys osyny bәrinen terenirek iygerdi. Sondyqtan, búl dúrys ýlgi bolsa, ony kóshire salu degen ýlken aqyldy qajet etetin sharua emes qoy? Kezinde Týrkiyada Atatýrik diny memleketten zayyrly el jasau jolynda, bylaysha aitqanda, «samoubiiystvogha» bardy. Biraq, sol jankeshti tirlikting jemisin býgin Týrkiya kórip otyr. Sol dindi memleketik basqaru qúrylymyna aralastyrugha bolmaydy. Atatýrki demokratiyalyq prinsipter men dindi jeke-dara ajyratyp aldy da, qay jaghynan bolsyn útylghan joq. Al, bizding alashtyqtar múratyna jete alghan joq. Al, býgingi batysshyldyq «tilde bar da, iste joq», - dep keyidi. «Tilde bar da, iste joqtyn» eshqanday týsinikteme qajet etpeytinin ózderiniz de bilersizder. Tilip aitatyn Túrsyn Júrtbay da tosylyp qalmady. Tanymal alashtanushy Alashtyqtar arman etken bes iydeyanyng býginde eshbiri iske aspaghany bylay túrsyn, aitylmay jýrgenin ashyna aitty. Aytalyq, 2001 jyldyng mamyr aiynda alashshyldardyng jerdi satpau turaly maqsaty bizding biylik mansúq etipti. Sonymen, arystarymyzdyng jer turaly songhy ýmitin de «jer qylyppyz». «Tәuelsizdik alghannan bergi uaqytta qazaqtyng ynghayyna, dәstýrine negizdelgen zannamalar qabyldanbady. Tek Ákim Ysqaqtyng redaksiyasyndaghy oralmandar turaly zang qabyldandy. Onyng ózi keyin ózgerip ketti. Qazir Papanyng taqiyasy men masonnyng mantiyasyn kiige әues boldyq ta, «últtyq» degen sózdi bar jerden syzyp tastadyq. Osy ma bizge keregi?», - degen Túrsyn aghamyzdyng sózinen tiytimdey kinәrat taba almay otyrghanda , ol músylman jamaghaty ýshin jaghymdy bola qoymaytyn aqparattyng shetin shyghardy. Onyng aituynsha, «jogharghy jaqta» «meshitten basqa jerde namaz oqugha, oramal taghyp, hidjap kiige, erlerding basyna sәlde orauyna tiym salatyn» zang jobasy әzirlenip jatqangha úqsaydy. Parlamentke әli jete qoymaghan zang «jogharghy jaqta» eki ret qaralyp, talqylanyp jatsa kerek. Tipten, esimderin el biletin eki azamattyng búl zang jobasyna qarsy haty da kelip týsipti. «Stiyline» qarasan, bar mәseleni betimen jiberip alyp, sonyra baltamen bir-aq shabatyn bizdikine keledi-ey... Sanamyzdy su qylghan sektalardan sauyt bolady degen zang talaby zayyrly eldegi «sәlde qaghu» sayasaty bolmasa jarapty... Solay bolmaytynyna sengennen basqa qayla qaysy?

«Abay - aqparat»