بيلىكتىڭ بۋىنسىز ساياساتى باتىس الەمىن كەشە اشىپ، بۇگىن تانىتىپ جاتقانىنا سەندىرە قويادى. ەۋروپاعا ەسىك ويىپ، «ابسەسىمەن» «اپشەنيە»، بولونياسىمەن «بولە» بولىپ جاتساق، بۇل دا تاۋەلسىزدىك ەراسىنىڭ «تولاعاي جەتىستىگى» دەپ تاماقتارىن كەنەيدى. بىراق، بىزدەگى باتىسشىلدىقتىڭ تاريحى الاششىلار كەزەڭىنەن باستاۋ الاتىنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. حوش، استاناداعى «Rixos» قوناقۇيىندە وتكەن «امانات» پىكىرسايىس وتاۋىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا وسى تاقىرىپتىڭ تۇبىنە سۇڭگى بويلاتىپ كوردى. قارىمدى جۋرناليستەردىڭ قاۋمالاۋىمەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى زەردەلى ويلارىن ورتاعا سالدى. عالىم ديحان قامزابەكۇلىنىڭ سۇيەكتى بايانداماسىنان سىعىپ العان ءسولىمىز مىناداي بولدى:

بيلىكتىڭ بۋىنسىز ساياساتى باتىس الەمىن كەشە اشىپ، بۇگىن تانىتىپ جاتقانىنا سەندىرە قويادى. ەۋروپاعا ەسىك ويىپ، «ابسەسىمەن» «اپشەنيە»، بولونياسىمەن «بولە» بولىپ جاتساق، بۇل دا تاۋەلسىزدىك ەراسىنىڭ «تولاعاي جەتىستىگى» دەپ تاماقتارىن كەنەيدى. بىراق، بىزدەگى باتىسشىلدىقتىڭ تاريحى الاششىلار كەزەڭىنەن باستاۋ الاتىنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. حوش، استاناداعى «Rixos» قوناقۇيىندە وتكەن «امانات» پىكىرسايىس وتاۋىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا وسى تاقىرىپتىڭ تۇبىنە سۇڭگى بويلاتىپ كوردى. قارىمدى جۋرناليستەردىڭ قاۋمالاۋىمەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى زەردەلى ويلارىن ورتاعا سالدى. عالىم ديحان قامزابەكۇلىنىڭ سۇيەكتى بايانداماسىنان سىعىپ العان ءسولىمىز مىناداي بولدى:

« - قازاقستاننىڭ ەقىۇ-عا توراعالىعى تۇسىندا الاش زيالىلارىنىڭ مۇراتى تاعى ءبىر پارىقتالۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. نەگە دەسەڭىز، الاش ارداقتىلارى وزدەرىنىڭ سيمۆوليكاسىنا كيىز ءۇيدى الىپ، ونىڭ تۇندىگىن باتىستان اشقان. بۇنىسى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ نۇرى باتىستان توگىلسە دەگەن نيەت بولاتىن. ال كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىنە «قازاق» ءسوزىن جازىپ قويىپ، مۇنى «ۇلتىمىزدىڭ كەلىپ جاتقان يدەيا، باستاماعا ءوز قاراۋى، ءوز كوزقاراسى بولۋى كەرەك» دەگەن ويمەن تۇسىندىرگەن. ءاليحان بوكەيحانوۆ تا «الاش» پارتياسىن قۇرماي تۇرىپ، بىرقاتار ەڭبەكتەرىندە، ءوزى باستاعان زيالىلاردى «زاپادنيكتەر» دەپ اتاعان. بۇنىڭ استارىندا ءمان بار. سەبەبى، رەسەيدىڭ مونارحيالىق جۇيەسى وزىنە-ءوزى كور قازىپ، ءىرىپ-شىرۋگە بەت العان-دى. ورىستىڭ كوكىرەك كوزى وياۋ ازاماتتارى «ەندى باتىستىڭ باعىتىمەن دامىماساق، پارلامەنتاريزمدى ورىستەتپەسەك، كۇنىمىز قاراڭ بولادى» دەگەندەي پايىمعا كەلدى، وسىنى ۇگىتتەي باستادى. سوندىقتان، سول كەزدەگى زيالىلاردىڭ دەنى، ونىڭ ىشىندە ءاليحان باستاعان قازاق ۇلتشىلدارى دا بار، باتىستىڭ وڭ تاجىريبەلەرىن ويعا اسىرۋعا تالپىندى. دەمەك، ءاليحاندى رەسەي دەموكراتياسىنىڭ دامۋىنا ۇلەسىن قوسقان ازاماتتار قاتارىنا قوسۋعا بولادى. ال رۋحاني تۇرعىدا باتىسشىلدىق نە بەردى دەگەنگە كەلسەك، بۇل ادامداردىڭ ءومىرىن جاڭادان جوسپارلاۋعا، تىڭ باعىتتا ويلاۋىنا قوزعاۋ بولدى. مۇنىڭ ارىسى تاتار زيالىلارى باستاعان «جاديتشىلىك» باعىتىنا كەتەدى عوي... «جاديتشىلىك» - بۇرىنعى قالىپتاسقان جۇيەنى بۇزا وتىرىپ، باتىستىڭ دا، شىعىستىڭ دا جاقسى تۇستارىن الىپ، ءا باستاعى يسلامعا كوشۋ دەگەن ۇعىم بولعان. بىلسەڭىزدەر، ءاۋ باستاعى يسلام جاڭارۋدىڭ سيمۆولى بولدى، عىلىمعا ەتەنە جاقىن بولدى. مىنە، وسى جاديتشىلىكتىڭ الاش زيالىلارىنىڭ باتىسشىلدىعىندا ايتارلىقتاي ىقپالى بولدى. تاعى ءبىر ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن ايعاق - بۇل ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 1908 جىلى پەتەربور ماسوندىق ۇيىمىنا مۇشە بولۋى. قاراپ وتىرساڭىز، وسىنداي ۇرىمتال تۇستا قازاق زيالىلارى الەمدىك ساياسي ۇيىمداردىڭ قاناتىنىڭ استىنا كىرۋگە ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان، تاۋەلسىزدىك بىزگە تەگىن كەلدى دەپ جەليتىندەردىڭ ەسىنە سالارىمىز، قازاق تاۋەلسىزدىگى وسىنداي قيىندىق-تەپەرىشتەرمەن ءپىسىپ-جەتىلدى. ال، قازىرگى ساياساتتا كوبىنە كوشىرۋ باعىتىنداعى باتىسشىلدىقتىڭ لەبى ەسىپ تۇر».

بەلگىلى جازۋشى تولەن ابدىكۇلى بولسا، «باتىستىق دەموكراتيا دەيمىز. نەگىزى، دەموكراتيا ەشقانداي قۇبىلاعا بولىنبەيتىن دۇنيە عوي... بىراق، باتىس وسىنى بارىنەن تەرەڭىرەك يگەردى. سوندىقتان، بۇل دۇرىس ۇلگى بولسا، ونى كوشىرە سالۋ دەگەن ۇلكەن اقىلدى قاجەت ەتەتىن شارۋا ەمەس قوي؟ كەزىندە تۇركيادا اتاتۇرىك ءدىني مەملەكەتتەن زايىرلى ەل جاساۋ جولىندا، بىلايشا ايتقاندا، «ساموۋبييستۆوعا» باردى. بىراق، سول جانكەشتى تىرلىكتىڭ جەمىسىن بۇگىن تۇركيا كورىپ وتىر. سول ءدىندى مەملەكەتىك باسقارۋ قۇرىلىمىنا ارالاستىرۋعا بولمايدى. اتاتۇركى دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر مەن ءدىندى جەكە-دارا اجىراتىپ الدى دا، قاي جاعىنان بولسىن ۇتىلعان جوق. ال، ءبىزدىڭ الاشتىقتار مۇراتىنا جەتە العان جوق. ال، بۇگىنگى باتىسشىلدىق «تىلدە بار دا، ىستە جوق»، - دەپ كەيىدى. «تىلدە بار دا، ىستە جوقتىڭ» ەشقانداي تۇسىنىكتەمە قاجەت ەتپەيتىنىن وزدەرىڭىز دە بىلەرسىزدەر. ءتىلىپ ايتاتىن تۇرسىن جۇرتباي دا توسىلىپ قالمادى. تانىمال الاشتانۋشى الاشتىقتار ارمان ەتكەن بەس يدەيانىڭ بۇگىندە ەشبىرى ىسكە اسپاعانى بىلاي تۇرسىن، ايتىلماي جۇرگەنىن اشىنا ايتتى. ايتالىق، 2001 جىلدىڭ مامىر ايىندا الاششىلداردىڭ جەردى ساتپاۋ تۋرالى ماقساتى ءبىزدىڭ بيلىك مانسۇق ەتىپتى. سونىمەن، ارىستارىمىزدىڭ جەر تۋرالى سوڭعى ءۇمىتىن دە «جەر قىلىپپىز». «تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ۋاقىتتا قازاقتىڭ ىڭعايىنا، داستۇرىنە نەگىزدەلگەن زاڭنامالار قابىلدانبادى. تەك اكىم ىسقاقتىڭ رەداكتسياسىنداعى ورالماندار تۋرالى زاڭ قابىلداندى. ونىڭ ءوزى كەيىن وزگەرىپ كەتتى. قازىر پاپانىڭ تاقياسى مەن ماسوننىڭ مانتياسىن كيۋگە اۋەس بولدىق تا، «ۇلتتىق» دەگەن ءسوزدى بار جەردەن سىزىپ تاستادىق. وسى ما بىزگە كەرەگى؟»، - دەگەن تۇرسىن اعامىزدىڭ سوزىنەن تيتىمدەي كىنارات تابا الماي وتىرعاندا ، ول مۇسىلمان جاماعاتى ءۇشىن جاعىمدى بولا قويمايتىن اقپاراتتىڭ شەتىن شىعاردى. ونىڭ ايتۋىنشا، «جوعارعى جاقتا» «مەشىتتەن باسقا جەردە ناماز وقۋعا، ورامال تاعىپ، حيدجاپ كيۋگە، ەرلەردىڭ باسىنا سالدە وراۋىنا تيىم سالاتىن» زاڭ جوباسى ازىرلەنىپ جاتقانعا ۇقسايدى. پارلامەنتكە ءالى جەتە قويماعان زاڭ «جوعارعى جاقتا» ەكى رەت قارالىپ، تالقىلانىپ جاتسا كەرەك. تىپتەن، ەسىمدەرىن ەل بىلەتىن ەكى ازاماتتىڭ بۇل زاڭ جوباسىنا قارسى حاتى دا كەلىپ ءتۇسىپتى. «ستيلىنە» قاراساڭ، بار ماسەلەنى بەتىمەن جىبەرىپ الىپ، سوڭىرا بالتامەن ءبىر-اق شاباتىن بىزدىكىڭە كەلەدى-ەي... سانامىزدى سۋ قىلعان سەكتالاردان ساۋىت بولادى دەگەن زاڭ تالابى زايىرلى ەلدەگى «سالدە قاعۋ» ساياساتى بولماسا جاراپتى... سولاي بولمايتىنىنا سەنگەننەن باسقا قايلا قايسى؟

«اباي - اقپارات»