Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Dep jatyr 6003 20 pikir 12 Qazan, 2017 saghat 15:34

Beybit Atamqúlov: Zymyrandy qúlatu audanyna qatysty alandaugha negiz joq

Ýstimizdegi jyldyng 6 qazanynda Qostanay oblysynyng Jangeldin audanyndaghy Torghay auylynda Jer orbitasyna gharyshtyq apparattardy jetkizetin «Soiz-2» zymyran-tasyghyshy úshyrylghan jaghdayda onyng atalghan audannyng tiyisti aumaghyna ziyandy-ziyansyzdyghy keninen talqylanghan qoghamdyq tyndau ótken bolatyn. Qoghamda aitarlyqtay pikirtalas tughyzghan mәselege baylanysty onyng anyq-qanyghyna kóz jetkizu maqsatynda biz Qorghanys jәne aerogharysh ónerkәsibi ministri Beybit ATAMQÚLOVPEN әngimelesken edik.

– Ángimemizdi qoghamdyq tyn­dau­da naqty qanday mәseleler talqy­lan­gha­nynan bastasaq.

− Qoghamdyq tyndauda «Bayqonyr» gharysh ailaghynan «Soiz-2» zymyranyn úshyrghan kezde gharysh apparattarynyng polyarly orbitagha bólinui barysynda onyng qorshaghan ortagha tiygizer әserin baghalaugha baylanysty mәsele kóterilgen edi. Is-sharagha Qostanay oblysynyng әkimi A.Múhambetov, sonymen birge ortalyq jәne jergilikti memlekettik organdar jetekshileri, Qorghanys jәne aerogharysh ónerkәsibi ministrligi qaramaghyndaghy úiymdar, «Roskosmos» memlekettik korporasiyasy (RF) men búqaralyq aqparat qúraldarynyng ókilderi qatysty. Ózim de sonda boldym. Tyndau halyq tarapynan ýlken qyzyghushylyq tudyrdy. Sebebi atalghan is-shara ayasynda Qostanay oblysyndaghy Jangeldin audanyn «Soiz-2» zymyran-tasyghyshtardy jana jolmen úshyru kezinde olardyng alghashqy satysynyng bý­yirlik bloktarynyng qúlau audany ret­inde paydalanu mýmkindigi qaras­tyryldy.

− Qúlau audany ne ýshin qajet?

− Jogharyda atalghan qúlau audany «OneWeb» iri halyqaralyq jobany jý­zege asyru ýshin qajet. Búl jobanyng aya­synda 2019 jylgha qaray mobilidi sputniktik baylanys tehnologiyalarynyng kómegimen býkil әlemdegi internet paydalanushylardy, onyng ishinde aimaqtardy da jelige keng jolaqty qatynaumen qamtamasyz etu josparlanghan.

− Jana qúlau aimaghyn ashudy qarastyrudyng qanday kezenderi bar? Jәne ol qalay jýzege asyrylady?

− Qazaqstan Respublikasy aumaghynda jana qúlau audanyn ashu mәselesin qarastyru rәsimine keletin bolsaq, son­ghy sheshim qabyldanghangha deyin ja­na qúlau audanyn ashu mәselesi mamandar tarapynan kóptegen kriyteriyler (tehnikalyq, ekologiyalyq, qúqyqtyq jәne t.b.) boyynsha jan-jaqty qarastyrylady, mýmkin bolatyn barlyq núsqalar eseptelip, josparlanatyn qyzmetining aimaqqa әser etu dengeyi boljamdalady. Negizgi baghalau kriyteriylerining biri – ekologiyalyq qauipsizdik. Osy maqsatta ekolog mamandar tarapynan Qazaqstan Respublikasy zannamasynyng talaptaryna sәikes qorshaghan ortagha әserdi baghalau (QOÁB) ýderisi jýzege asyrylatyn bolady. Búdan song QOÁB materialdary kórsetilip, olar mýddeli qoghamdastyq ta­ra­pynan talqylanady, keyin nәtiy­jeler Qazaqstan Respublikasynyng Mem­le­kettik ekologiyalyq saraptamasyna jiberiledi. Býgingi kýni Jangeldin audanynda ja­na qúlau audanyn (QA 120A) ashu mýmkindigin qarastyru boyynsha jýrgizilip jatqan is-sharalar jogharyda kórsetilgen tәrtipke sәikes jýzege asyryluda. Búl baghytta týrli memlekettik organdar men jergilikti basqaru organdary mamandarynyng qatysuymen birtalay júmys atqaryldy. Qazirgi tanda «Gharysh-Ekologiya» GhZO» JShS-ning ekologiya jәne gharysh qyzmetin baqylau salasynda mamandandyrylghan úiymynyng Biotýrlilikti saqtau jó­nin­­degi qazaqstandyq assosiasiya­sy­men birlesip jasaghan qorshaghan ortagha әser­­di baghalauy 6 qazanda ótken qogham­dyq tyndalym hattamasymen birge eko­logiya­lyq saraptamadan ótkizu ýshin mýddeli ortalyq memlekettik organ – Energetika ministrligine jiberuge dayyndaluda.

 − Tandalghan qúlau aimaghy turaly ne aitar ediniz?

− Jangeldin audanyndaghy tandalghan qúlau audanyna (QA 120A) qatysty ýlken zertteu júmysy jýrgizildi. Qúlau audanyna baylanysty naqty núsqany tandau kezinde qauipsizdikting barlyq talaptary jәne ekologiyalyq aspektileri esepke alyndy. Josparlanyp otyrghan 120 A qúlau audanynda túraqty adamdar túratyn eldi mekender, auylsharuashylyq jerleri, auyl sharuashylyghy jәne basqa da daqyldar egetin jerler nemese kez kelgen iri óndiristik nysandar joq. Tandalghan aumaqtyng ishindegi jerler negizinen rezervtik jerler. Audannyng erekshelikteri esepke alynyp, 120A-ny paydalanu kezinde birqatar qosymsha shekteuler men sharalar qarastyrylyp, oryndalatyn bolady: - sәuirden bastap mausymgha deyin (flora men fauna ýshin eng sezimtal kezen) úshyrylymdar jýzege asyrylmaydy; - shildeden bastap qyrkýiekke deyingi úshyrylymdar kezinde qúlau audanynda qauipsizdik sharalary kýsheytiledi jәne tiyisti tehnika qoldanylady; - qúlau audanyn paydalanu kezinde jyl sayyn qosymsha ekologiyalyq ba­qy­lau baghdarlamasy jýzege asyrylatyn bolady.

− Úshyrylatyn «Soiz-2» zy­my­ran-tasyghyshy halyq ýshin jalpy qauipsiz be?

− «Soiz-2» zymyran-tasyghyshy – ol otynynyng uyty az jәne halyqaralyq uәki­letti úiymdardyng barlyq ekolo­giya­lyq standarttaryna say keletin óte senimdi zymyran. Onyng negizgi otyny súiyq ottegi men kerosiyn, búl jerde geptil turaly eshqanday әngime qozghalmauy tiyis. «Soiyz-2» zymyran-tasyghyshy eko­lo­giyalyq taza otynmen (kislorod pen kero­siyn) júmys isteytindikten onyng qorsha­ghan ortagha tiygizer keri әseri óte tómen, tipti joq dese de bolady. Búghan jýrgi­zilgen ekologiyalyq saraptama nәtiy­jesi dәlel bola alady. «Soiyz-2» zymyran-tasyghyshynyng alghashqy satysynyng qúramynda joghary uytty jәne radioaktivti zattar men sәuleli iondar joq. Zymyrannyng osy týrin úshyrudyng san jyldyq tәjiriybesi kór­setkendey, onyng senimdiligi joghary jәne ha­lyqaralyq gharysh stansasyna gha­rysh­kerlerdi jetkizu ýshin qoldanylady.

− Jer telimin beru shemasy jayly aita ketseniz.

− Qúlau aimaghyn ashu ýshin ke­shen­di zandyq tekseruler mehanizmi qaras­ty­rylady. Tiyisti ýkimetaralyq kelisim jobasyn qosa alghanda, ol jer servitut sharty boyynsha «Bәiterek» BK-ge qúlau aimaghy retinde uaqytsha paydalanugha ghana beriledi (tolyqtay paydalanu qúqyghy joq). Yaghny búl jer eshqanday da jalgha nemese paydalanugha basybayly beriledi degendi bildirmeydi. Tek jer telimi zymyrandy úshyru kezinde qysqa merzimge paydalanugha beriledi. Osy joba jýzege asyrylatyn barlyq merzim ishinde 8 zymyran-tasyghysh úshyrylady: bir jylda 2-3 retten artyq úshyrylym bolmaydy. Al adamdardyng qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin zymy­randy úshyru kezinde ghana qúlau aimaghy 1-2 kýnge jabylady. Qalghan barlyq ua­qytta ol jer bos bolady. Yaghny erkin qaty­nay beruge jәne halyq iygiligi ýshin paydalana beruge bolady. Barlyq úshy­ry­lymdardy 2-3 jyl kóleminde jýzege asyru kózdelgen. Jer telimin uaqytsha paydalanugha beru mehanizmi aldyn ala dayyndalyp, Qostanay oblysy men Jangeldin audany әkimdikterimen kelisilgen. Nәtiyjesinde ózara týsinistik pen uaghdalastyqqa qol jetkizilse, onyng ishinde qarjy jaghdayy boyynsha da kelisim jasalyp otyr.

− Óziniz qarjy jaghdayy dep aityp qaldynyz. Endi osy turaly tarqata týsseniz.

− Qúlau aimaghyn paydalanghany ýshin jyl sayynghy tólem qarastyrylghan. Ol jylyna 460 myng AQSh dollaryn qúraydy, yaghny býgingi baghammen eseptegende 152 million tenge degen sóz. Tólem dollarmen jýrgiziledi, sondyqtan tenge ekvivalentimen soma jyl sayyn ósetin bolady. 120 A qúlau aimaghyn paydalanu ýshin alynghan aqsha oblys әkimdigi tarapynan bekitilgen kelisimshart boyynsha «Bәiterek» BK» AQ arqyly Jangeldin audanynyng әleumettik-ekonomikalyq mәselelerin sheshuge júmsalatyn bolady.

− Negizgi júmystardy kimder atqa­rady?

− «Bәiterek» BK» qúlau aimaghyn paydalanudyng qauipsizdigine, al «Gharysh-Ekologiya» ghylymiy-zertteu ortalyghy» RMK zymyrandy úshyrudyng ekologiyalyq tazalyghyna jauap beredi. − Jana qúlau aimaghy zymyran-tasy­ghyshtyng qanday bólikteri ýshin qajet? − Jangeldin audanynyng belgili bir bóligi býkil zymyrannyng qúlau audany retinde emes, «Songz-2» zymyran-tasy­ghyshynyng alghashqy satysynyng býiirlik bloktarynyng qúlau audany retinde ghana paydalanylatynyn aita ketu kerek. «Soiz-2» zymyran-tasyghyshyn jana jolmen úshyrghanda ekinshi satysy Resey Federasiyasy aumaghyna qúlaydy (Sverdlov oblysy jәne Hanty-Mansy avtonomiyaly okrugi jerine). Osy jerde aita ketetin bir jayt, zymyrannyng ekinshi satysy qúlaytyn aimaq, yaghny Resey jerining 403 qúlau aimaghy Jangeldin audanyndaghy aumaqpen salystyrghanda 8 ese ýlken.

Ángimelesken  Samat MÚSA, «Egemen Qazaqstan»

Abai.kz

20 pikir