Kezinde ataqty «Kapitaldyn» avtory Karl Marks degen danyshpan: «Evropany bir eles kezip jýr. Ol -  kommunizm elesi» degen eken. Álemde sosializm men kommunizmning negizin salushy aqsaqal osy sózdi tegin aitpasa kerek. Qanshama memlekette tónkeris jasalsa da sosialistik qogham siyrqúimyshaqtanyp, aqyrynda ydyrap tynghan joq pa?! Al, ókinishke oray adamzatqa arman bolghan kommunizm rasynda da sol eles kýiinde tarih qoynauyna ketti!

20 ghasyrdyng sonynda «KSRO» dep atalatyn alyp imperiya ydyraghan song onyng qúramyndaghy odaqtas respublikalar óz aldyna tәuelsizdigin jariyalaghanyna da mine, shiyrek ghasyrdan asypty! Endigi jerde osy respublikalarda kerisinshe «kapitalizm» elesi arshynday basyp, qalaghan salasynda «syrdyng suy siraghynan kelmesten» qarapayym halyqtyng baylyghyn armansyz keship jýr.Áttegen-ayy sol, úly dalada at oinatqan qasiyetti handar men batyrlardan kýlli qazaqqa múra bolyp jetken úshan-teniz jer asty men ýstindegi baylyqty shayqap iship, toyyna kekirip, orynsyz sekirip jýrgen kapitalisterding sany tym az bolyp túr!Kýn sayyn aitylyp jatqan týrli úrandar men baghdarlamalardyng sózi jaqsy-aq! Onda aitylatyn baptary da qanday keremet! Jeme-jemge kelgende qolgha ústalmaytyn, ústatpaytyn kóshpeli altyn sekildi.

Mәselen, songhy jyldary halyqty baspanamen qamtu maqsatynda qanshama baghdarlamalar jasaldy desenizshi?! Sol baghdarlamalardyng birde-bireuining ghúmyry úzaq bolmady. Óitkeni qoghamda jeng úshynan jalghasqan jemqorlyq órship túr. «Bәiterek» holding kompaniyasynyng búrynghy bastyghy Bishimbaev, Almaty qalasynyng búrynghy әkimi Hrapunov siyaqty jemqorlardy ondap, jýzdep ataugha bolady. Keyde men tang qalamyn; ainaldyrghan 25-26 jyl bederinde osynshama qylmyskerlerdi dýniyege әkelgen bizdegi qoghamdyq qúrylysty qalay ataugha bolady? Jabayy kapitalisterden qúralghan qorqaular  qoghamy deymiz be? Qoghamda kýn sayyn ústalyp jatqan paraqorlardyn  bәri nege memlekettik  organdardyng sapynan shyghuda? Elbasy bergen tapsyrmalar nege dúrys oryndalmaydy?

Keyde men oilaymyn, bizding qazaq qoghamyn, әsirese joghary elitany jaghympazdyq elesi kezip jýrgen siyaqty!Manyzdy baghdarlamalargha «Núr» sózin qosyp, kezekti nauqandy  jarnamalauda aldymyzgha jan salmaymyz. Jastargha, qarapayym halyqqa arnalghan qoljetimdi baspana baghdarlamasynyng baghy bir ashylmay-aq qoydy!Qansha qúbyltsa da bәri bir qoljetimsiz bolyp  otyr!Almaty men Astana, basqa iri qalalardyng basshylary bәlenbay sharshy metr túrghyn ýy salyndy, bәlenbay milliard tenge qarajat júmsaldy dep jarysa bayandaghanymen, baspanasyzdar sany azaymay-aq túr.Salynsa salynyp jatqan shyghar... Al, sol ýilerding qúny nege tym qymbat?

Ortasha jalaqy men rynoktaghy jyljymaytyn mýlikting qúny arasyndaghy balanstyng aiyrmashylyghy jer men kóktey! Senbeseniz, kez kelgen sheneunik ortasha 70-80 myng nemese 100 myng tenge jalaqymen ipotekagha bir-eki bólmeli pәter alyp kórsinshi, sóitip dәleldesinshi , jastargha úsynyp otyrghan baspanalary rasynda da qoljetimdi me? Meninshe túrghyn ýy qúnynyng arzandamay, kýn sayyn kóteriluine әlemdik daghdarystyng eshqanday da qatysy joq!Qazaqtyng sanyn kóbeytemiz, mәngilik el bolamyz desek, birinshi kezekte jaldamaly pәterdi kez kelgen qazaqstandyq azamat qiyndyqsyz, tiyimdi talaptar boyynsha alatynday jaghday jasaluy kerek.

Ekinshi mәsele, jaldamaly pәterlerdi, belgili bir kezende, mәselen, 5-10 jyldan keyin, ózindik qúnyn tólep bolghan song jekeshelendiruge de rúqsat etu kerek.Osynshama asta-tók baylyqtyng ýstinde otyryp, baspana mәselesin sheshe almasaq, onda әlem júrtshylyghy aldynda  nesine ótirik maqtanamyz? «Qazaqstan -2030», «Qazaqstan – 2050» baghdarlamalary kommunizm elesi siyaqty bolmauy ýshin, bolashaqqa tolyqqandy damyghan órkeniyetti el esebinde jetuimiz ýshin, últymyzdyng basty – basty mәselelerin әdiletti týrde sheshudi qarastyruymyz kerek. Bir ghana mysal: irgemizdegi alyp kórshimiz Qytay Halyq Respublikasynda halyqty baspanamen qamtamasyz etu mәselesi әldeqeshan sheshilip qoyghan dep estiymiz. Bir jarym milliard halyq pen 18 million halyqtyng aiyrmashylyghyna mәn bere otyryp, sәl-pәl oilansaq, bizdegi baspana mәselesin sheshu sonshalyqty kýrdeli de,  qymbat ta emes ekenin angharugha bolady.Tek qana bar baylyqty uysynda ústap otyrghan sanauly kapitalisterding niyeti tarylmasa ghoy, shirkin?!

180 million emes, bar-joghy 18 million ghana halyqpyz.Al, jerimizden Mendeleev ghúlamanyng belgilep ketken 100-den astam  baghaly rudalary óndiriledi. Memleketimizding jer kólemi әlemdegi 200-ge juyq memleketterding arasynda 9-shy oryndy iyelenedi...Taghy da әttegen-ayymyz sol... birde bir sotyq, bide bir gektar jer telimi memlekettik rezervterde bolashaq úrpaq ýshin saqtalmapty!  Árisi jaryq dýniyede qazaq últy payda bolghaly, berisi 25 ghasyr boyy sonau ghúndar men saqtar, týrkiler men qypshaq babalardan múra bolyp, bilekting kýshimen, nayzanyng úshymen saqtalyp, Qazaqstan atty tәuelsiz mmleketke amanat bolyp jetken Úly Dala Elining negizgi qojayyny, iyesi qazaq  últy.

Olay bolsa qazaqtardyng óz jerinde emen-jarqyn, asta-tók molshylyqta ómir sýruge tolyq qúqy bar!At tóbelindey kapitalister kez kelgen  últtyq mәseleni sheshkende halyqpen sanasugha tiyisti.Mine, solardy  qazirgidey daghdarys kezinde ekonomika men әleumettik salanyng lokomotiyvi bolugha mindetteytin arnauly zannamalar qabyldaytyn kez keldi! Qoldan jasalghan qazaq kapitalisteri de memlekettik zandargha baghynugha mindetti.Olardy osynday asta-tók baylyqqa keneltken úly qazaq halqy ekenin úmytpaghandary abzal.Menin  aitqan pikirimdi el tizginin ústaghan lauazymdy azamattar dúrys týsinedi, oryndy sheshimder shygharady, últymyz ýshin útymdy baghdarlamalar jasaugha múryndyq bolady dep oilaymyn.

Janabek Toybazarov

Abai.kz