Sәlem - sóz basy. Qazaqta sanagha, saltqa singen sәlemdesu ýrdisi kýni býginge deyin izin joyghan emes. Sәlem berip, amandyghyn súrasu әrbir adamnyng mindeti. Sonday-aq, saltymyzda jana týsken kelinge betashar toyyn jasap, aghayyn-tuysqa bas iygizip sәlem saldyratyn da dәstýrimiz bar. Tek jana týsken kelinder ghana emes, ýlken apa-jengelerimizge deyin jasy ýlken kisige bas iii inabattylyqty, kishipeyildilikti, kóregendikti bildiredi.

Alayda, býgingi tanda atadan qalghan salt-dәstýrimiz islam mindetterine qarama-qayshy keledi degen pikirler boy kóterip jatyr. Mәselen, bir auylgha kelin týsip, betashar toyy ótken. Biraq, jana týsken kelin betashar kezinde: «ýlkenderge sәlem salmaymyn. Óitkeni, ol eng ýlken kýnә - «shirkke» yaghny Allagha serik qosugha jatady» dep baybalam salghan. Psihologiyalyq túrghyda adamdy janylystyratyn mәsele bolghandyqtan birdegennen naqty sheshim aita salu da qiyn. Sol sebepti, osy mәselening tónireginde kópshilikting kózqarasyn biluge tyrysqan edik.

Balghynbek IMAShEV:

Sәlem - sóz basy. Qazaqta sanagha, saltqa singen sәlemdesu ýrdisi kýni býginge deyin izin joyghan emes. Sәlem berip, amandyghyn súrasu әrbir adamnyng mindeti. Sonday-aq, saltymyzda jana týsken kelinge betashar toyyn jasap, aghayyn-tuysqa bas iygizip sәlem saldyratyn da dәstýrimiz bar. Tek jana týsken kelinder ghana emes, ýlken apa-jengelerimizge deyin jasy ýlken kisige bas iii inabattylyqty, kishipeyildilikti, kóregendikti bildiredi.

Alayda, býgingi tanda atadan qalghan salt-dәstýrimiz islam mindetterine qarama-qayshy keledi degen pikirler boy kóterip jatyr. Mәselen, bir auylgha kelin týsip, betashar toyy ótken. Biraq, jana týsken kelin betashar kezinde: «ýlkenderge sәlem salmaymyn. Óitkeni, ol eng ýlken kýnә - «shirkke» yaghny Allagha serik qosugha jatady» dep baybalam salghan. Psihologiyalyq túrghyda adamdy janylystyratyn mәsele bolghandyqtan birdegennen naqty sheshim aita salu da qiyn. Sol sebepti, osy mәselening tónireginde kópshilikting kózqarasyn biluge tyrysqan edik.

Balghynbek IMAShEV:

- Mening búl túrghyda bilimim joq. Atalmysh mәsele dinge qatysty pikir bolghan song mening aitar oiym manyzdy bolmas dep oilaymyn. Sondyqtan búl jerde Allanyng jәne Payghambarymyzdyng búiryghy jәne ghalymdardyng pikiri ghana manyzdy. Biraq, kelinning sәlem saluy qazaqy dәstýrimizde bolghanymenen namazdaghy rukughke, yaghny Allanyng aldynda bel býgip enkenge úqsap ketse - onda haram dep oilaymyn.

Qoyshybek MÝBÁRÁK:

- Islamy qaghidattarda «jannattyn kilti ananyng tabanynyng astynda» deydi. Ata-anasyn syilamau kýnә sanalady. Endi әdep, ibanyng bir belgisi salem salu kelinning ýlkenderge degen zor kúrmeti. Ýlkendi qúrmettep, kishini ayalau imandylyqtyng belgisi. Adamnyng imandylyghyn bildiretin salt dәstýrler haram bolmasa kerek-ti. Ata-anany qúrmettep imanyn bekemdeytin kelinder qauymy kóbeye bersin...

Janat Qoyshybaeva:

Men ýshin búl mәsele óte manyzdy emes. Sәlem salsam da, salmasam da eshnәrse ózgermeydi. Óitkeni, ata-enem solay bolghanyn qalady. Búl ómirde eng bastysy jarynmen baqytty bolu. Al qalghany mayda-shýide nәrseler. Olardyng barlyghyn eskerip, yrym-jyrymyn saqtay berseng eshqashan tausylmaydy.

Arman ÁUBÁKIR :

- Betashar eng birinshi, tәlim-tәrbiyege qúryluy tiyis. Sonday-aq, jas kelinning tabaldyryghyn attaghaly otyrghan shanyraqtaghy ózining alatyn ornymen tanystyru kerektigi, tughan-tuystarynyng aty-jónderine qanyghu ghana emes, olardyng әrqaysysyn qalay qúrmetteu kerektigi sóz bolghany jón. Qazaqtyng búl dәstýrin býgingi tilmen aitsaq - jas kelinning el aldynda ózi tabaldyryghyn attaghan otbasygha adaldyqqa ant qabyldauy bolyp shyghady. Qazirgi asabalar kýldiremin dep býldirip jatady. «Sәlem - sózding anasy» deydi qazaq. Kelin ýshin iyilip sәlem salu, ýlkenderding jolyn kesip ótpeu ejelden kele jatqan iygi ghúryp. Endi bir taza islam dinin jamylghan dәldýruishter «Adam tek Allagha iyilui tiyis» dep ton pishedi. Er adamnyng qabyrghasynan jaratylghan deytin әiel zatynyng sәlem saluynda túrghan eshqanday sókettik joq.

Búl - Allagha serik qosu emes, ýlken kisilerge degen qúrmet. Jas kelin erteng ol da ana atanady, ol da sonday iltipatqa ie bolady. Atadan balagha, anadan kelinge miras bolyp jetken ghúryptarymyz osy kýni azyp-tozyp barady. Dәstýrding mәnin úmytyp, onyng atqarylu formalaryn jeke bas paydasyna oray búrmalap jibergendigimizding kesirinen opyq jep otyrmyz. Múnday jaghday diny fanatizmning jeteginde jýrgender ýshin de «izdegenge súraghan». Búryn kelinge ózi syilauy tiyis ýlken kisilerge sәlem saldyrtsa, qazir asaba besikten beli shyqpaghan balany da ortagha shaqyrady. Dittegeni - bir tenge bolsa da, payda tabu. Jas kelin ong ayaghymen tabaldyryq attaghannan bastap, betashargha deyingi aralyqta qúdaydan adal jar bolyp, kelgen jerine tastay batyp, suday sinuin tileui qajet. Ol tilekterding is jýzinde jýzege asyuyna tabaldyryq attau, otqa may qúy, neke qii, betashar jәne taghy basqa ghúryptar sebepshi bolmaq. Biz ótkenimizdi úmyta bastaghan meshel úrpaqpyz. «Eskilikting qaldyghy» degen aidardan (tәuelsizdigimizdi alsaq ta) aryla almaghan salt-dәstýrlerimizdi, san búrmalaugha týsken tarihymyzdy tolyq tanyp, zerttep-zerdelep bilmey, bodandyq qamytynan qútyla almasymyz anyq.

Qayrat Joldybayúly:

- IYilip sәlemdesuge eshbir kórnekti islam ghalymy «shirk»dep ýkim shygharmaghan. Payghambarymyzdyng (s.a.u) «IYilip sәlem bermender, olay isteu- Alla Taghalagha serik qosugha jatady, yaki, tozaqta azaptalasyndar» degen tәrizdi iyilip sәlem berudi qatty eskertip kelgen sahihty bylay qoyghanda, әlsiz de bolsa, eshbir hadiysi joq.

Jalpy, qúrmet niyetimen iyiluding Allagha serik qosu, yaky haram emes ekendigin sahih hadistermen dәleldeugede bolady. Mәselen, Islamda taqua yaky syily, qart kisige qúrmet kórsetu niyetimen qolyn sýiyge rúqsat bar. Sahabalardyng payghambarymyzdyn, tipti bir-birining qoldaryn sýigendikteri jayly kóptegen sahih hadister bar. Qol sýietin adamnyng kisi aldynda bel býgip, iyiletindigi sózsiz. Al múnday iyiluge eshbir islam ghúlamasy «shirk» yaky «haram» demegen. Eger jalpy iyilu haram bolghanda qol sýiy arqyly qúrmet de haram bolar edi.

Taghy bir qaperge alatyn jayt, kelinning ata-enesi men sol әuletting ýlkenderine qúrmet kórsetip, izet bildirui - tek ghana sәlem salumen ólshenbeydi. Onyng jeke basynyng imandylyghy men boyyndaghy basqa da adamgershilik qasiyetterin basty nazarda ústaghan jón.

Cóz týiini, qúrmet niyetimen sәlem salu islamda haram yaky Alla Taghalagha serik qosugha jatpaydy. Búl-qazaqtyng әdet-ghúrpy. Diny mindette emes. Qazaq kelinderining eshbiri tabynu maqsatynda sәlem salmaytyny barshagha mәlim. Endeshe, ghasyrlardan beri islam dinin jetik bilgen ghúlamalardyn kóz aldynda jalghasyn tauyp kele jatqan búl әdetti shirkke balap, elding shyrqyn búzu - әste dúrys emes.

Demek, adam aldynda bas ii, Alla aldyndaghy tize býguge esh qiyanatyn tiygizbeydi. Árkimning óz sanasy men aqyl-oyynyng erik-jigerine ergen týsinik bolyp otyrghan-dy. Yaghni, búl pikirding qoghamda beleng aluy belgili bir ózge de dinderding tarapynan tuyndauy mýmkin. Tek, ghasyrlar boyy salem salu dәstýrin saqtap kelgen ata-babamyzdyng aqyly býgingi bilgish jastardan kem eken degen týsinik qalyptaspasa bolar edi...

Dayyndaghan Candughash Ryskeldi

«Bolashaq» gazeti