Ishinde 40 gradustyq «ot» oinap, tәltirektep, әndetip kele jatqan Qisyq ýiining aulasyndaghy skameykagha otyra ketti. Sol sәtte- aq bos jýrgen iyti shapqylap jetip kelip, qúiryghyn búlghandatyp, «erkelep», qolyn jalay bastady.

- Búl kim, әi? - dedi qaranghyda shoshyp ketken Qisyq. - "Á, sen be edin, Aqtóspisin? Ói, Aqtóstay, assalaumaghaleykým! Aman-sau shapqylap jýrsing be? Densaulyq qalay? Tughan kýninmen, toys tughan jylynmen, týu ne dep kettim, it jylynmen! Kelshi, betten bir sýieyin. Kileng «itter» kezdesip, saghan densaulyq tilep, seni qúrmettep, kelgen jylyndy keremet toyladyq qoy. Sen iytekem sol jaqsylyqty da bilmeysin. Ýrgennen basqa ne bilesin, sen. Anau ýidegi «hozyaykan» da jaqsylyqty bilmeydi. Qazir ýige kirsem ghoy, «Taghy iship kelding be, alqash», «Taghy massyng ba, alqash» dep, sen siyaqty «ýrip» shygha keledi. O, qúday saqtasyn, ol bir ýrmesin deniz, bir ýrse toqtamaydy ghoy, toqtamaydy.

«Elu myng tenge jalaqynmen qay betinmen ishesin, alqash? Anau sadiktegi balang piesa qoyatyn bolyp, ayaghyna mәsi satyp alu kerek eken. Ol aqshany qaydan alamyz,alqash? Al anau mektepte oqityn balang jana jyl qarsanyndaghy intermediyada itting rólin oinau ýshin itting «kiyimin» satyp alu kerek depti. Ol kiyimdi qalay satyp alamyz, alqash? Álde osynday «tәrtipke» jol berip otyrghan Bilim jәne ghylym ministri Saghadiyevten aqsha súraymyz ba? Ol berse jaqsy ghoy, bermese ne isteymiz, alqash? Osynday santýrli súraqtar qoyyp, miyndy shiritedi ghoy.

Aqtósjan, sening adam bolyp jaratylmaghanyng qanday baqyt. Adam bolghanynda ghoy, anaghan da, mynaghan da aqshandy jetkize almay basyng dal bolar edi. Áyeling de  kýnde itterindi basyna qaptar edi. Júmys berushi qojayynymnyng jalaqygha jarytpay qoyghanyna men kinәlimin be? Júmys oryndaryn ashugha qajetti milliondaghan, milliardtaghan qarjyny qolynda әidik biyligi bar sheneunikterdin, jemqorlardyng jymqyryp, shet elderge ofshorlargha zytyryp jatqanyna men jazyqtymyn ba? Bizdin shenunikter qashan toyady? Búlardyng «týbi» bar ma, joq pa? Qanshama milliardtaghan dollardy ofshorlargha jasyryp, aqsha joq dep ana elden de,myna elden de alaqan jayyp, qayyr súrap jýrgenimiz qalay? Sol aqshalargha  nege zauyt-fabrikalar salmaydy? Salsa ghoy, men de zauytta istep, kóp aqsha tabar edim. Mening de, sening de qarnymyz toq bolar edi. Áyel de búrqyldamas edi.

Aqtósjan, bizding qoghamda nege әdildik joq? Men ittey bolyp jýrip, elu myng tengeni әzer tabamyn. Al anau deputattar, ministrler jyp-jyly jerde otyryp, million tenge jalaqy alady eken. O, qúday! Netken әdiletsizdik! Týsinesing be, deputattyng ne ministrding bir ailyghyn aluym ýshin men kózim alaqtap, tilim salaqtap, suyqtan býrisip, shekem tyrysyp, ýide әielmen úryssyp, jiyrma ay boyy júmys isteuim kerek eken. Týsinesing be, jiyrma ay boyy. Sonda olar ne qaryq qylyp otyr? Týzemey me myna zamandy.

Qúrtpay ma úrlyqty, paraqorlyqty. Qaytartpay ma ofshordaghy aqshalardy. Kóbeytpey me júmys oryndaryn. Ashpay ma qaptatyp zauyt-fabrikalardy. Qyzdarymyz qartayghansha baysyz, jigitterimiz qatynsyz jýr. Nege? Óitkeni, ýii joq, kýii joq. Sondyqtan ýilenetin bet joq. Anaday jalaqy alyp otyrghan deputat, ministrler osylardy nege oilamaydy? Joq әlde búlardy elu myng tenge jalaqy alyp, kýnimdi әzer kórip jýrgen men oilauym kerek pe?  Biz qazir et jeudi de qoydyq. Aqtósjan, senen de úyat boldy. Dúrys sorpa-su da istep bere almay jýrmiz. Keshir, iytim! Mine, qazir de qynsylap, qolymdy jalap, birdene dәmetip túrsyn. Men de ózinnen qatty úyalyp túrmyn. Nemdi berem saghan. Keshir, Aqtóstay!

Osy sәt Aqtós bireudi kórdi me kim bilsin, ýsh-tórt ret arsyldap, ýrip jiberdi.

- Áy, Aqtós, - dedi Qisyq. - Osy sen nege óz «tilinde» ýre beresin?  Nege  ýsh tilde «sóilemeysin»? Qazir bizding qazaqtar óz tilinde sóileudi qoydy. Anau Ýkimet mәjilisinde birynghay qazaqtar otyryp, birynghay oryssha sóilesedi. Óitkeni, qazaqsha sóileuge úyalady. Biz ózi óte úyalshaq halyqpyz ghoy. Mýmkin qazaq bolyp jaratylghanymyzgha da úyalatyn shygharmyz. Biz biraz jyl orys boldyq. Endi aghylshyn bolayyq dep jatyrmyz. Áneki, zaman qalay ózgerip jatyr, әneki, qazaq qalay ózgerip jatyr. Al sen bolsang әli sol jalghyz «tilde sóileysin». Nemene, nasionalistsing be? Internasionalist bolu kerek qoy, qazaq siyaqty.  Davay, ýsh tildi ýiren. A to, erteng aghylshyn bolghan kezimizde men seni qalay úyalmay-qyzarmay qazaqsha shaqyram. Davay, jarty jyldyng ishinde oryssha jәne aghylshynsha ýretin bol. Qazaqsha ýrmeseng de bolady. Ol tildi arhivke tapsyrayyq dep jatyrmyz.

Osy sәt aulanyng shamy jaghylyp, ýiden Qisyqtyng әieli shyqty.

- Jynynmen sóilesip otyrsyng ba, әi, - dedi ol Qisyqqa qarap. Oibay, mynau itti qúshaqtap alypty ghoy. Itpen sýiisip otyrsyng ba, alqash? O, qúday, ómirimde bir esi dúrys baygha jarymaytyn boldym-au!

Damir Ábishev

Abai.kz