Jastar mәselesi qashan da qoghamnyng ótkir taqyryptarynyng biri. Adamzattyng bolashaghy, asqaq maqsattar jasaugha birtaban jaqyn jastar tolqyny әlem halqynyng 25 payyzyn qúraydy. Qazaqstan Respublikasy da jastary basym elder qatarynda. Jastar - bolashaqtyng ainasy. Qazirgi tanda el tútqasyna ie bolar jastarymyzdyng dengeyi qanshalyqty? Búl súraq әrkimdi de mazalary anyq.

Jastar mәselesi qashan da qoghamnyng ótkir taqyryptarynyng biri. Adamzattyng bolashaghy, asqaq maqsattar jasaugha birtaban jaqyn jastar tolqyny әlem halqynyng 25 payyzyn qúraydy. Qazaqstan Respublikasy da jastary basym elder qatarynda. Jastar - bolashaqtyng ainasy. Qazirgi tanda el tútqasyna ie bolar jastarymyzdyng dengeyi qanshalyqty? Búl súraq әrkimdi de mazalary anyq.

2004 jyly shildede qabyldanghan «Jastar sayasaty turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zanynyng 1-shi babynda 14 pen 29 jas aralyghyndaghy Qazaqstan azamattary Qazaqstan Respublikasynyng jastary bolyp tabylady delingen. Osy jastarymyz qoghamdaghy óz ornyna layyqty bolyp otyr ma? Ókinishke oray - joq! Óitkeni elimiz jastarynyng qaymaghy degen studentter qauymynyng kópshiligi jogharyda atalghan «Jastar sayasaty turaly» zannyng ishinde ne jazylghanyn bilu bylay túrsyn, sol zannyng bar ekeninen de habarsyz. Búl neni kórsetedi? Búl jastarda sayasy belsendilikting tómen ekendigin aighaqtaydy. Qoghamnyng әrbir tynys-tirshiligine alandap, otanynyng órkendeuine at salysar jastarymyzdyng ózderi jayly zandy bilmeui ókinishti-aq. "Sen sayasatpen ainalyspasang sayasattyng senimen ainalysatyny" sekildi jastardyng óz mәselelerine nemqúraydylyq tanytuy búl taqyrypta qordalanghan mәselelerdi qiyndata bermek. Halyq arasynda jastar taqyryby qozghalghanda búl taqyryptyng jýrdim-bardym mәnge ie bolyp jatatyny bar. Qoghamdyq satynyng manyzdy bóligi retinde jastardyng memlekettegi tiyisti ornyna ie bola almauyna birinshi sebep olardyng nemqúraydylyghy men bilimining jetkiliksizdigi sekildi. Ekinshi bir sebep memleketten jastargha layyqty kónilding bólinbey kele jatqandyghy. Yaghny jastargha arnalghan BAQ, baspasóz júmys istep ózekti taqyryptar boyynsha mәlimetter berilip otyrsa núr ýstine núr bolar edi. Jogharyda atalghan zang boyynsha jastardyng  eng jogharghy jasy 29 bolyp otyr. Múny úzartudy úsynyp otyrghandar da joq emes. Alayda búl tym úzaq sekildi. Memleket basqaru jasyna kelgen azamattarymyzdyng ózin 25-29 jasta jas sezinui olardyng әlemdi ózgerter 30-40 jastarynda sheshim shygharugha dayyn bolmay qalu qaupin tughyzady. Sondyqtan búl oilanarlyq mәsele. Tipti keybir batys elderinde jastardy búlay kategoriyagha bólu joq. El azamattarynyng bәri jas shekteuinsiz belgili-bir maqsattar tónireginde júmys isteydi. Múnyng tiyimdiligi de bar. Sonday-aq jogharyda atalghan zangha ózgeris engizuge baylanysty qyzu talastar әli de tolastaghan joq. Onyng eng kemshin túsy retinde jastardyng mәselelerin sheshudi úsynghan zannyng mәseleni qalay jýzege asyru mehanizmin sheshpey ketui ekendigin aitugha bolady. Osyghan sәikes búl zangha ózgeris engizudi maqsat etken tartystar tolassyz.

Qazirgi tanda resmy derekterge sәikes elimizde 300-ge tarta Jastar úiymy bar. Búlardyng týgeli derlik studentter qauymynyng qamyn kýitteydi. Atalmysh Jastar úiymdarynyng kópshiligi layyqty júmys atqarmay keledi. Tipti keybiri belgili-bir maqsattarda qúrylyp missiyasy bitken song qayta tarap ketip jatady. Saylau sekildi sayasy nauqandarda belsendilik tanytatyn keybir jastar úiymdarynyng belgilengen kezeng ótken song qarqynyn joghaltyp jatatyny da jasyryn emes. Sonymen qatar jastardyng bos uaqytynyng kóp boluy da qúptaryq jәit emes. Jastargha memlekettik dengeyde jaqsy kónil bólinbeui olardyng bos uaqytty paydasyz isterge bóluine әkelude. Qoghamda beleng alghan týrli dini-iydeologiyalyq baghyttardyng jastargha da qúryq salyp jatqany da jasyryn emes. Osynday kelensiz jәitter memleketting jastargha tiyanaqty kónil bólmese olargha «basqalardyn» kónil bóletindigin anghartatynday.

Auyl jastarynyng mәselesi de sheshimin tappay kele jatqan taqyryptardyng biri. Qazaqstan halqynyng jartysynyng auylda túratynyn jәne olardyng kópshiligining qazaq últynyng ókilderi ekenin eskersek mәsele aitarlyqtay ótkir kórinedi. Auyl jastarymen ainalysatyn jastar úiymdary joqtyng qasy. Keybiri memlekettektik dengeyde úiymdastyrylghan tenderdi útyp alghanymen, bel sheship auyl jastarymen ainalysyp jýrgenderi kórinbeydi.

At tóbelindey belsendi jastarymyzdyng da kýrmeuli mәseleleri bar. Osy jastarymyz memleketke eng qajetti otanshyldyq sezimine qanshalyqty iye? Otan mýddesin әrqashan algha qoyatyn últjandy jastarmyzdyng az bolsa da bar ekendigin joqqa shygharmaghanymyzben, belgili-bir ambisiya sonynda (mәselen kariera, kózge týsu) jýrgenderining kóp ekendigin ókinishpen bayqap kelemiz. Óz maqsatyn memleket mýddesi artyna shebrlikpen jasyra biletin jastar әrqashan bolghan. Biraq bizge olardyng meylinshe az bolghany kerek.

Kezinde Bauyrjan Momyshúly Kubagha barypty. Ózin qúrmet tútyp, kitaptaryn әskeriylerine oqytatyn kubalyq әskeriyler Baukene: «Biz sizderden, yaghny Kenes Odaghynan әskery strategiya ýirenu ýstindemiz» depti. Baukeng olargha: «Sizderge bizden strategiya ýirenu qajet emes. Bizden tek әskery taktikany ýirensenizder boldy. Bizding әskery strategiyamyz territoriyanyng kendigine negizdelgen. Tarihta talay mәrte Mәskeuding týbine deyin sheginip baryp jaudy jengen sәtter bolghan. Al Kuba alaqanday ghana. Sizder әrbir qadam jer ýshin qasyq qany qalghansha kýrese alatyn, kókireginde otanshyldyq sezimi laulap túrghan arystan jýrekti úrpaq tәrbiyelender» degen eken. Batyr babanyng búl sózi qazirgi qazaq qoghamyna da qatysty. Óitkeni jerimiz keng bolghanymen halqymyz az. Al keng jerdi jәne onyng astyndaghy baylyghyn sany az bolsa da sapasy joghary, arystan jýrekti otanshyl jastardyng qorghay alatyny belgili. Sonda ghana Jas Qazaqstanymyzdy óz mýddesine paydalanghysy keletin elder men iri toptargha qarsy túra alamyz. Sondyqtan ózin babalar amanat etken otan aldynda jauapker sezinetin, elding iygiligi jolynda qaymyqpay nelerge de qarsy shygha  alatyn jas órkenimiz kóp bolghay dep tәmәmdayyq!

Sәken ESIRKEPOV

L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq

uniyversiytetining ghylymy qyzmetkeri

«Abay-aqparat»