- Amansyz ba Álihan myrza! 22 jeltoqsan kýni Atyrau oblysynyng әkimine QR Túnghysh preziydenti, Elbasy: "...Múnay men gaz sening sharuang emes. Onymen ainalysatyndar bar» - dedi. QRTP EB-ting búl sózi Qazaqstandaghy sayasy biylik jýiesining ýlken daghdarysta ekenin bildirmey me?!  Sonda, bizdegi múnay men gaz salasy memleketting ishindegi "jeke memleket" pe? Jergilikti biylikke baghynbasa, "skvajinang bolsa - taltanda..." degen prinsipti dәripteu emes pe QRTP -EBtiki?!

Nauryzbay.

- Birinshiden, múnay men gaz salasyna investisiyalar tartu kóbine Ortalyq Ýkimetting is-qymilyna baylanysty ekeni belgili. Al jergilikti biylikting bizneske qatysty negizgi júmysy  - barlyq әkimshilik kedergilerdi azaytyp, óz isimen ainalysam degenderge jaghday jasau. Sondyqtan shiykizaty bar oblystardaghy basshylardyng júmysy budjetke týsetin qarjymen ghana ólshenbeui tiyis. Sebebi, olardyng Shevron, Adjiyp, Eny sekildi alpauyttyrdyng keluine de qatysy bolghan joq, qomaqty investisiya tartugha da qatysy bolghan joq. Ekinshiden, әlemdik  múnay,mys,aluminiy, myrysh  naryghyna ýkimetting de әkimning de yqpaly joq.  Sonymen qatar kez kelgen biznes, úsaghy bolsyn, irisi bolsyn ,biylikke emes zandargha baghynuy tiyis. Al biylikting mindeti -sol zandarda el mýddesin qorghau.

- Amansyz ba Álihan myrza! 22 jeltoqsan kýni Atyrau oblysynyng әkimine QR Túnghysh preziydenti, Elbasy: "...Múnay men gaz sening sharuang emes. Onymen ainalysatyndar bar» - dedi. QRTP EB-ting búl sózi Qazaqstandaghy sayasy biylik jýiesining ýlken daghdarysta ekenin bildirmey me?!  Sonda, bizdegi múnay men gaz salasy memleketting ishindegi "jeke memleket" pe? Jergilikti biylikke baghynbasa, "skvajinang bolsa - taltanda..." degen prinsipti dәripteu emes pe QRTP -EBtiki?!

Nauryzbay.

- Birinshiden, múnay men gaz salasyna investisiyalar tartu kóbine Ortalyq Ýkimetting is-qymilyna baylanysty ekeni belgili. Al jergilikti biylikting bizneske qatysty negizgi júmysy  - barlyq әkimshilik kedergilerdi azaytyp, óz isimen ainalysam degenderge jaghday jasau. Sondyqtan shiykizaty bar oblystardaghy basshylardyng júmysy budjetke týsetin qarjymen ghana ólshenbeui tiyis. Sebebi, olardyng Shevron, Adjiyp, Eny sekildi alpauyttyrdyng keluine de qatysy bolghan joq, qomaqty investisiya tartugha da qatysy bolghan joq. Ekinshiden, әlemdik  múnay,mys,aluminiy, myrysh  naryghyna ýkimetting de әkimning de yqpaly joq.  Sonymen qatar kez kelgen biznes, úsaghy bolsyn, irisi bolsyn ,biylikke emes zandargha baghynuy tiyis. Al biylikting mindeti -sol zandarda el mýddesin qorghau.

-Álihan agha! Nege qazir barlyq nәrseden qadir ketken qogham biylikke senbeydi, telearnalargha senbeydi, ziyaly qauymnan onda abyroy ketti múnyng bәri kimge kerek? Osy bassyzdyqqa qalay jauap berer ediniz? Batystyng ynghayyna qaray jasalghan osy rejim qazaqty týbi qúrtyp tynbay ma?

-Aqaparattyq dәuir bastalaghaly beri jalpy әlemde Frensis Fukuyama aitqanday: "Senim radiusy" kishireygen. Jalpy bilimdilik dengeyi kóbeygen sayyn qúr senimnen góri oimen taldaudyng jәne mýddelerdi týsinuding orny arta bermek. Damyghan elderde kez kelgen biylikti tәubasyna keltiretin zany men halqy bar. Biylikting oqtyn-oqtyn almasyp túruy da kimdi bolmasyn erteng ózi de zangha baghynyshty azamattyng biri bolatyndyghyn oilandyrady. Taghdyry halyqtyng pighylyna tәueldi bolghan song lauazym iyeleri de, partiyalar da jasampazdyq jarysyna týsedi. Óitkeni,  әleumettenip ýirengen halyq eng sheshushi sәt - saylau kezinde búrmalaugha jol bergizbeydi. Saylaugha bizde Kenes dәiurinen bastap nәtiyjesi aldyn ala belgili nauqan sekildi kózqaras qalyptasqan. Týrikter saylaudy «sechiym» deydi. Biz de  saylaudy keleshekte «halyq sheshimi» dep úghynsaq dúrys bolar edi. Batystyng ýlgisimen jasalsa jogharyda aitylghanday  halyqqa qyzmet jasaytyn jýie qalyptasar edi. Bizding biylik batystan tek ózine keregin ghana alyp otyr. Al, telearnalar men ziyaly qauymnyng keybir ókilderin ózara senimsizdikti odan әri ýdetip ,qoghamdyq sanany bólshekteuge   biylik paydalanyp jýr. Oghan qosa biylik tikeley memlekettik tapsyrys arqyly nemese janama alapauyttar arqyly barlyq telearnalar men basylymdarda oryn berip qoyghan on- on bes «sayasattanushy, qoghamtanushy, ghalym», t.b. paydalanuda. Olargha tipti NúrOtandy synaugha da rúqsat berilip qoyghan. Sebebi olargha biylikting negizgi qoyghan maqsaty - halyqtyng miyna memlekettik apparat pen biylikten basqanyng qolynan eshtene kelmeydi degen oidy siniru. Basylymdardy taldap oqysanyz ,olardy óziniz-aq tabasyz. Biraq, tәuelsizdikke  qúndylyqtary shayylyp , mәdeny ,ruhany dýbaralyq ahualynda jetken qazaq qoghamy ishinde qazir búrqúldaghan qazan sekildi qaynap, pisu jýrip jatyr. Jastardyng ishinde imandylyq jolyn tandap ,ruhany temirqazyghyn izdeushiler kóbeydi. Sondyqtan keler úrpaqtan kýtetin ýmitim kóp. Al biz qarap otyrmay óz bilgenimizdi halyqqa adal jetkizip otyruymyz qajet. Ol ýshin yshqynyp ta, aiqaylap ta sóileu, ne kóshege shyghu barshagha mindet emes, aqiqatty aiqaylamay da aitugha bolady. Aqiqatty aitu erlik bolyp sanalmaytyn zamangha tezirek jetuimiz qajet.

- Assalaumaghaleykum, Áleke! Ótkende "Tәuelsizdik taghylymy" degen respublikalyq aitysta kórermenderding arasynan kórip qaldyq. Aytysta biraz shyndyqtyng betin ashqan Balghynbek, Syrymbek, Serikzat, Rinat, Rýstem, Álibek siyaqty birqatar aqyndar jýldegerler arasynan kórinbedi. Osyghan sizding kózqarasynyzdy bilsem dep edim. Sәlemmen, Túran úly

- Shynayy aqyndyq altynnan jasalsa da qap týbinde jatpaydy. Ekinshiden, memleket tarapynan alynatyn syi-siyapattyng da, lauazym men alqa, jýldening de shynayy qúny bәrimizge belgili emes pe? Degenmen, kenes dәuirinin  dildegi  múrasy retinde shen-shekpen, lauazym, ataqty әsire qadirleu bizding qoghamda әli de bar. Sondyqtan bolar, onsyz da esimi belgili azamattar maqala, hattarynyng sonyna «memlekettik syilyq iyegeri» sekildi ataqtaryn qosyp jazady. Al memlekettik syilyqtyng taghdyryn sheneunikter sheshetini belgili emes pe? Sondyqtan janaghy siz aitqan inilerimiz de, aitysqa qatystyrylmaghan Aybek te moyymasyn. Aytystyng da ónerding de shyn baghasyn halyq beredi. Sheneunikter sheshken sheshim arqyly mansap ta, baylyq ta alugha bolady, biraq aqyn әkimge bagha bere alady, әkimder aqyndyqty ólshey almaydy. Úly Shәmshi de ómirining sonyna deyin kompozitorlar odaghyna mýshe bolghan emes. Songhy kýnderinde ghana ordenmen marapattaldy. Sondyqtan biylik aralasyp úiymdastyrghan óner jarysy bolsyn, sayasy bәseke bolsyn, basqa da salanyn  dodalarynda alynatyn oryn әzir shynayy kórsetkishke say emes ekeni olardyng kóniline júbatu bolar.

- Álihan agha, sәlemetsiz be? Siz dәstýrdi saqtaysyzba? Temekini kóp tartasyzba? Ishimdikke qalaysyz? Sizding dostarynyz kim? Jaqyn adamdarynyzdyng ishinde satyp ketkenderi bar ma? Almaty qalasy, ininiz Talghat

-  «Dәstýrding ozyghy bar, tozyghy bar» degen Abay sózin bәrimiz basshylyqqa aluymyz qajet. Qazaqy ruh pen bolmysty saqtay otyryp, damugha túsau bolmaytyn dәstýrlerdi saqtaugha tyrysamyn. Temeki shekpeymin. Ishimdikten eptep tatqanymyz ras.Sóz orayy kelgen eken, Kenes dәuirinde  әdebiyet, óner,ishimdik kóptegen oishyl adamdar ýshin ómirding ashy shyndyghynan qashu joly da bolghany anyq. Qazir onyng bәrin tyidyq. Qúdaygha shýkir sonau mektepten beri kele jatqan dostarym bar. Student kezimde  bastalghan dostyqty da ýzbey kelemiz. Mәskeude aspiranturada da biraz dos taptym. Men qay lauazymda jýrsem de olarlyng kópshiligimen baylanysty ýzgen emespin. Olargha bir riza bolatynym ,sol jyldary mening lauazymymdy paydalanyp, óz mәselelerin sheshuge úmtylghan joq. Bir jaghynan búl dostyqtyng shynayylylyghyn saqtap qalugha da óz әserin tiygizdi. Dostarymnyng arasynda óner adamdary da bar,  júmysshy,dәriger,múghalim ghalym da bar, kәsipkerler men lauazym iyeleri  de bar. Al, biylikten ketkennen song syrt ainalyp ketkenderi kóbinese sol biylikte jýrgende tanysqan «dostar» edi. Olar sol kezderi tipti ýiden de shyqpay qoyatyn. Olardyng da jәne keyin sayasy bәsekelestikte úta almaghan song qarjylary men aqparattyq qúraldaryn paydalanyp, iydeya men partiyagha opasyzdyq jasap ketken keybir jigitterdin  de keybir isterin óz qolynan talay shay qúiyp bergen anamnyng kórmegeni shýkir dep keyde oilap qoyamyn. Jogharydaghy aitqanday, men olardy keshirdim,biraq olardyn  men ýshin baghasy belgili boldy.

- «Ákege qarap úl óser, anasyna qarap qyz óser» degen maqal beker aitylmaghan. Kez-kelgen otbasynda әke men ananyng roli óte erekshe. Osy túrghyda Sizden súrayyn degenim, Álihan agha, siz syndy elimizding túlghasyn qalyptastyrghan óz ata-ananyz jayly birer sóz aityp ketseniz?

- Ákem Múhamediya diny joghary sauatty boldy. Arab, parsy, shaghatay tilderin biletin. 1931 jyly 58 bappen jauapqa tartylghan. 1950 jyly ekinshi ret qudalaugha úshyrasa da din islam , imandylyq jolyndaghy kýresin ómir boyy toqtatpay , aqyry kenes kezinde aq Jezqazghanda meshit ashqyzugha qol jetkizgen qayratker  kisi edi. Tórt jyl biylikpen kýrese jýrip 1982 jyly meshit ashqyzdyrtyp sonyng alghashqy imamy boldy. Tazalyqtyn, әdettiliktin, imandylyqtyng jәne bilimpazdyqtyng ýlgisi boldy . Sol kisi tәuelsizdikti kórse qalay bolar edi dep ishtey  keyde qiyaldap qoyam. Anam Hadisha qazaqy salt-dәstýrdi, qanatty sózderdi óte jaqsy biletin. Al jazba әdebiyetten Múhtar Áuezovti qayta-qayta oqy beretin. Óte ústamdy da parasatty, ishki qayrat, jigeri mol kisi edi. Imandary joldas bolsyn.

- Álihan agha! Ghylymy júmyspen ainalysasyzba? Enbekteriniz kóp pa?

Almaty qalasy

KazGU - dyng 3 kurs studenti

- Men 81-92 jyldar arasynda ghylymmen ainalystym. 1988 jyly Mәskeu avtomobili- jol institutynda tehnika ghylymy kandidattyghyn qorghadym. Tehnikadaghy senimdilik ,avtomobili  tehnika-ekonomikalyq mәselelermen ainalystym.

92 jyly memlekettik qyzmetke auystym. Kez kelgen isti berilip atqaru mening әdetim. Sondyqtan shynayy ghylymdy memlekettik qyzmetpen úshtastyru mýmkin bolmaghandyqtan keybireuler sekildi basqalar jazghan enbekke avtor bolghym kelmedi. 1999 jyly memlekettik qyzmet reformasyn basqarghanda sol salada búryn Qazaqstan men KSROda ghylymy zertteu bolmaghandyqtan, ghylymy izdenispen de ainalysugha tura keldi. Onyng nәtiyjelerin monografiyada keltirdim. Sol jyldary doktorlyghyndy qorgha degen keybir akademikterimizding úsynysyn qabyldamadym. Sebebi, lauazymdy paydalanyp doktor, kandidat boludy men  ghalymdardy da ,ghylymdy da qorlau dep týsinemin.

- Aleke, sen turay aitkanda markúm Alteke turaly aitpau mumkin emes. Kim-kimdi satqanyn ozing jaqsy bilesin. Altynbekting sen turaly jazghan «Aqtalgyn kelse, aq soyle - adaspaysyng Álihan, osyny eske tútqaysyn» dep atalatyn kólemdi maqalasyn oqydyng ghoy. Oghan kýmәn joq. 2005 jyly «Altyn orda» gazetinde jariyalanghan. Altynbek sayasatker edi ghoy, dәiekteri qolmen qoyghanday. Ol sening «Altynbek «basyma qauip tónip túr» dep menen kómek súrady» degen sózine bylay dep jauap bergen: «Áleke, osy ótirikti aityp otyrghanda sening ózin qansha ret ózgerip, qansha ret qúbylghanyndy men bilemin, jandayyndy týsinemin... Men «jeke basyma qauip tónip túr» dep senen qorghan súragan emespin. Sebebi, men ol kezde úmytpasang Qauipsizdik kenesining hatshysy, Preziydentting qauipsizdik jónindegi kómekshisi bolatynmyn. Al sen zeynetkerlerge kómek kórsetetin әleumettik sala ministri bolatynsyn. Sonda qauipsizdik kenesining hatshysy zeynetkerlerding qorghaushysynan kómek súrasa onda bizding elimizde ne bolgany».

Búdan basqa da aitatyn mәsele jetkilikti. Endi naqty súrakka kósheyin. Shamang jetse, jauap berersin...

1. «Aq jol» ne sebeppen bólindi? Partiyada Julanova ekeuing ghana qalghan song «úsharlaryndy say, qonarlaryndy jel biletin» siyakty kórinedi. Álihan, sen ózindi «sayasy ólikpin» dep sanaysyng ba?

2. DVK turaly әrkim әrturli aitady. Áblyazov «DVK-ny qúrghan men edim» degenge keltiripti. Áleke, sen bilesing ghoy, shynyndy aitshy, DVK-nyng negizin qalaushysy Altynbek emes pe edi. Esinde me, baspahananyng alqam-salqam, jóndeu júmystary jýrip jatqan zalynda Altynbek bastaryndy qosyp, DVK-nyng mәselesin talqylaghandaryn? Osyny moyyndaysyng ba?

3. «Aq jolgha» preziydentting «batasymen» kelgenindi kópshilik biledi. Osynyng ara-jigin ashyp beruge dәrmening jete me?

4. Áleke, «Álihan - koja» degenge nege sonsha shamdanasyn? Álde qoja bolghanynyzgha arlanasyng ba?

5. Álihan, seni biylik tabaldyryghymen jetelegen kim? Qúdayshylyghyn aitshy.

6 Altynbek dosyndy kim óltirtti dep esepteysin? Onyng ólimine ózindi kinәli sanaysyng ba?

7. Preziydent saylauyna týspek oiyng bar ma?

Aldyn-ala rahmet

- Bәrimiz Alla aldynda jauap beremiz. Adamy túrghyda osy auyr taqyrypqa bar súraqqa jauap beremin degen uәdemde túru ýshin ghana barugha mәjbýrmin. Keybir jaghdaydyn  shynayy sebepteri men aqiqatyn tayau arada eshkim bilmeui mýmkin.  Bir Allagha senip, syiynghan, biraq әruaqty  syilaytyn qazaqtyng balasymyn. Jogharyda eki, ýsh ret sol kezendegi jaghdaylar turaly aittym. Ábilәzovtyn  QDT qúrghandaghy oqighalar turaly  estelik interviuin oqysanyz, óziniz de anghararsyz. Al 2001 jyldyng kýzinde dosymnyng basyna qauip tóngeni jóninde keyingi sottarda onyng tughandary da aitqan joq pa? Al, 18 jeltoqsan kýni bir jarym saghattay sol kezdegi qughyn sýrgin qúrbandaryna arnalghan eskertkishterining manyna jýrip, keyin marqúm Altekening ýiinde ýsh adam otyrghanymyz aqiqat. Sol ýshinshi adam qazir Astanada túrady. Al kuәler joqtaghy ekeu ara bolghan әngimelerge silteme jasasam,dúrys bolmas edi.Bizding jýiede kimning kimnen qorghan súraytyny tek lauazymyna baylanysty emes ekenin sóz saptasynyzgha qaraghanda óziniz de biletin bolarsyz. Endi naqty jauapqa kósheyik.

1. 2004 jyly Aqjol derbes, myqty sayasy úiymgha ainalghanyna biylikting de, basqanyng da kózi jetti. Jәne de iydeya manynda toptasqan qarapayym mýshelerding mýddesin  qorghaytyn adamdardyng partiya basshylyghynda bar ekeni de belgili boldy. Onyng ýstine Ákejan Qajygeldin barlyq demokrattar partiyalaryn tastap Aqjolgha kirsin degen ýndeu tastady. Osyny jýzege asyrmau ýshin tez arada Aqjoldyng syrtynan prezidium, ortalyq keneste talqylamastan basqa bir oiyndargha qosqysy kelgender payda boldy. Oghan Aqjoldy qarjylandyrghan alpauyttardyng da biylikpen oinaghysy kelgeni óz әserin tiygizdi. Sóitip, solargha jaqyndar partiyadan ketti. Onyng bir dәleli- olar ketken song partiyanyng qarjysyz qalghany. Basqasyn jogharyda aittym. Siz meni sayasy ólik dep eepteseniz nesine maghan  hat jazyp otyrsyz?

2. DVKny qúrudyng eng basty yntalandyrushy  Múhtar men Ghalymjan  dep oilaymyn. Men sheshimdi 18kýni kýndiz olardan bólek qabyldadym. Dosym basyna qater tóndi degende men 89 jyly Úlytau úiymyn úiymdastyrghanymdy da, keyin basqa qoghamdyq úiymdargha da jaqyn bolyp, búqaramen kóbirek júmys jasaghanymdy da eskerip, qorghau ýshin qoghamdyq úiym qúru qajet dedim.  Preziydentke barugha oqtalyp   edim , keshegi «kýieu balanyn» teledidardaghy sózinen keyin seni eshkim jibermeydi dedi. Sol dosymnyng ýiinde otyrghanda Orazdy izdep, birneshe azamat telefon ashty. Men nege izdep jatyr dep súraghanymda ghana sol kýni Almatyda baspasóz mәslihaty ótetinin bildim. Jәne olardyng bir, eki ókili kele jatqanyn aitty. Men ishtey sheshim qabyldap qoyghandyqtan, oghan deyin nege aitpadyng dep súraq qong oima kelmepti. Taghy da aitayyn sol әngimede ýiinde otyrghan ýshinshi adam Astanada túrady. Negizin qalaushylar basynan bastap úiymgha mýshe bolmaydy ma?

3.Birinshi, ekinshi súraqta jauabyn aldynyz. Joghary jaqta da osy súraqtyng syry ashylghan. Bәrin oqynyz.

4.Shamdanbaymyn. Biraq qazaqtyng ishki birligine júmys jasau tәuelsiz Qazaqstan azamattarynyng bәrining paryzy dep esepteymin. Mening ata-babalarym men arlanatyn is jasaghan emes. Ústanghandary imandylyq, ústazdyq joly bolghan. Biraq men dos tandaghanda da, qyzmet babynda da eshkimning tegin negizge almaymyn. Meni biletin adam sekildisiz ghoy. Ony óziniz de biletin bolarsyz.

5. Men 89 jyly Úlytau qozghalysyn jәne Nevada -Cemeydin  oblystyq úiymyn basqardym. Alghashqy әdil saylau ótkende oblystyq keneske deputat boly saylandym. Mitingilik demokratiyanyng mektebin sol kezden ótip qoyghanmyn. Tәuelsizdik bolmasa men memlekettik qyzmette bolmas edim. Sebebi ol jýiege syn aitudy studenttik kezden bastaghanmyn. 92 jyly  dekan orynbasary bolyp jýrgenimnen oblys әkimning orynbasarlyghyna taghayyndaldym. Ol kezde oblysty Shәripbek Shardarbekov, Grigoriy Yurchenko basqaratyn. Sol qyzmette jýrip, Almatydaghy jas  memlekettik qyzmetkerlermen tanystym. Men respublikadaghy eng jas oblys әkimining orynbasary edim. Sondyqtan da bolar Imanghaly men Qyrymbekpen de, Marat pen Altynbekpen de jii aralasatynbyz. Tipti, nege bir bolmaysyndar, azsyndar ghoy dep nazymdy da aityp qoyatyn. Myrzatay Joldasbekov aghamyz bәrimizge de  aqylyn aityp túratyn. 94 jyly Joghary Keneske  Jezqazghannan deputat bolyp saylandym . Joghary Kenes taraghanda kóptegen azamattar ministrlikterge týrli dengeyde taghayyndaldy. Búl kezde janaghy aitylghan tórt  azamattyng bәrimen de aqyldasyp túrdyq. Odan keyingi lauazymdardyng bәrinde preziydent ózi shaqyryp , úsynys jasaytyn. 96 jyly  Ahmetjan Esimov әkimshilikke ózine orynbasarlyqqa shaqyrghannan keyin eshkim men seni bәlen jerge qoysyn dep preziydentke aittym degen emes

6.Bizden góri jariyalylyq pen ashyqtyqta kóp ilgeri etken AQSh-tyng ózinde 1963 jyldyng qarashasynda  preziydenti Kennediydi óltirtkizgen kim degen saualgha әli jauap alynbay keledi.  Altekendi óltirgen de kim, óltirtken de kim degen súraqtyng jauaby tezirek aiqyndalugha bәrimiz mýddelimiz. Biz ókpege qisaq ta, ólimge qimaytyn qarym-qatynasta boldyq. Men óz basym sayasy bәsekelestikti jaulastyq dep eseptemeymin. Eshkimdi jau dep sanaghan da emespin. Jaqynynan aiyrylghan sәtte kez kelgen adamnyng oiynda týrli, týrli oy bolatyny sózsiz, ony men týsinemin. Men ózim sayasy bәsekelestikte oiymdy ashyq jetkizgenimdi qalaymyn. Sayasatta ghana emes, jalpy ómirde bireumen eregesudi, ókpemen ómir sýrudi qate dep sanaymyn. Eshkimning syrtynan  jasyryn júmys jýrgizip kórgen emespin. Biylikte jýrgennen góri qazirgi jaghdayymnyng bir artyqshylyghy, kimmen qatysqym kelse, sonymen qatysamyn, kimmen júmys jasaghym kelse, sonymen júmys jasaymyn. Biraq siz sekildi ózimning kim ekenimdi jasyryp, domalaq súraq ta bermeymin. Kinәlilerdi basqa jerden izdegeniniz jón bolar. Sizdeylerge salsa mektepte sheksip qalghandar da, student kezinde sózge kelip qalghan da, memlekettik qyzmette pikirles bolmaghandar da, sayasatta pikir talastyrghandar da kinәli dep shygharsyz.

7. Ony partiya sheshedi. Uaqyt kórseter.

Óziniz teginiz ben atynyzdan arlanasyz ba? Nege jasyrasyz? Mening telefonym: 87017112378

- Assalaumaghaleykum, Aleke. Biz student, siz oqytushy kezinizde futbol, voleybol, basketbol sekildi sport týrlerin jaqsy oinaushy ediniz. Áli de ainalysasyz ba? Qazaq sportyn damytugha óz ýlesinizdi qosqynyz kelmey me.

Shymkentten búrynghy studentiniz AT-84 gr

- Uәghәleykým-ýssalam! Keyingi jyldary futbol, voleyboldan góri jýzumen kóbirek ainalysqan qajet boldy. Shahmatty únatamyn. Qazir respublikalyq jәne halyqaralyq toghyzqúmalaq federasiyasynyng tóraghasymyn. Biyl túnghysh әlem chempionatyn ótkizuge qol jetkizdik.Toghyzqúmalaq damuyna kómekti qazaqtyq jәne azamattyq paryzym dep esepteymin.

-Bolat Naukenuly

Nege "Kozlovtar" Sheshenstanda ózderin preziydenttikke úsynbaydy? (Pochemu v Chechne "Kozlovy" ne vydvigait sebya v preziydentstvo?)

http://www.zonakz.net/blogs/user/qazaqtv/14708.html

- Sheshenstandaghy ahualdy Qúday basqa bermesin, Bóke. Ol Kozlov Resey emes, Qazaqstan azamaty. Sondyqtan Sheshenstanda úsynbaydy.  Sheshenstan halqynyng qazirgi zaman boyynsha óz preziydentin úsynu qúqyghy joq, Resey preziydenti úsynady.

-  Assalaumaghaliykim Alihan agha! Sizding oiynyzsha qazaq otbasynyng tәrbiyesi qalay bolu kerek? Qazirgi óskeleng úrpaqtyng baghyty sana-sezimi jayly ne aitar ediniz?

Mysalgha mening bir sheteldik dosym búdan 5-6 jyl búrynghy Qazaqtyng beynesimen qazirgi uaqyttaghy qazaqtyng aiyrmashylyghy jermen-kóktey deydi. Batystyng mәdeniyetimen, arab mәdeniyetining ekspansiyasy óte qatty jýrgizilip jatyr eken deydi.

Osy shamada shetelde oqyp kelgen maghan da osylay kórinedi.

Siz óziniz baldarynyzdyng búiyrtsa bolashaqta qanday bolyp óskenin qalar ediniz? Óz baldarynyzgha qanday tәrbie berip jatyrsyz?

Aman jýriniz!

- Jogharyda aitqanday ózin qajet dep sanaytyn dәstýrlerdi saqtap, bolashaq ómirge qajet bilim men bilikti, memleketi bar halyqqa say azamattyq pen memleketshildikti sinire alsaq, ata-analyq paryzymyzdyn  óteluining bir baghyty bolar edi dep esepteymin. Kez kelgen últ zaman ótken sayyn ózgerip túrady. Eki jýz jyl búrynghy nemispen qazirgi nemisting de aiyrmashylyghy bar. Keybir kýshti mәdeniyetter, әriyne, kóp salada últtyng ózindik ereksheligin saqtaudy qamtamasyz etedi. Bizding kóshpeli kezenimizde qalyptasqan bir ereksheligimiz- jana ortagha tez beyimdelu. Key iste búl artyqshylyq, al key jaghdayda qiyndyq tughyzady. Sondyqtan qazaqtyng da mәdeniyet retinde beynesi ózgerip túruy, jana mazmúnmen tolyghyp túruy zandy da tabighy qúbylys, damu qajettiligi. Balalarym bolashaqta imandy, enbekqor, bilimpaz qazaq bolyp óskenin qalaymyn. Tәrbiyede naqyl sózderden góri, ózining kýndelikti jýris- túrysyn, ýlging kóp әser etetin zaman býgin. Tileginizge rahmet!

-Qazaqstandaghy oppozisiya, oppozisiya emes quyrshaq teatry ghoy. Soghan kelisesiz be?

- Oppozisiya da, biyliktegiler de osy qoghamnyn, qoghamdyq tәjiriybening tólderi. Barlyq adamnyng birdey oilauy adamzat tabighatyna jat. Sayasy aluandylyq - qoghamnyng damu sharty. Oppozisiyasy joq qoghamdar tyghyryqqa tireledi. Alla taghala adamzatqa ýlgi-ónege bolsyn degendey eki Germaniya boldy, býgin eki Koreya bar. Basqa halyqtardy bir birimen salystyrugha bolmaydy. Oppozisiyasy joq soltýstik Koreya ontýstik Koreyadan azyq-týlik súraydy, ózderi qoqan loqqy jasay otyryp. Qyryq jyl ghana  bólek túrghannan song Germaniya birigip edi, jiyrma jyl boldy Shyghys Germaniya әli de Batys Germaniyagha jete almay keledi. Jylyna milliardtaghan dotasiya alsa da. Soghystan keyingi batys Germaniyanyng Konstitusiyasy boyynsha oppozisiyagha qoldau kórsetilgen. Oppozisiya teledidargha qol jetkizse, ashyq pikirtalas bolsa,  Qazaqstangha payda bolar edi. Tandau bolmay, talgham bolmaydy. Oppozisiyasyn quyrshaq teatry qylyp ústaghysy kelgen biylik el bolashaghyna balta shabady. Oppozisiyadaghylardyng ony synaytyn kóp adamnan artyqshylyghy - óz oiyn óz atynan jasyrmay aityp jýr. Biylikti madaqtau ýshin kóp aqyldyng da jýrekting de qajeti joq. Mening ústanymym «jetistikti kórmeu- soqyrlyq, al kemshilikti kórmeu -jany ashymaghandyq». Memleketke jany ashymaytyn qogham tәrbiyelegisi kelse, biylik oppozisiyany quyrshaqqa da ainaldyrghysy keler, tipti joq qylyp jiberuge talpynar. Búl biyliktegilerding azamattyghyna syn.

- Sizge biz qazaqtyng adal úly retinde senemiz!

Myna qaralaghyshtargha mәn bermeniz, búlardyng osy japqan jalasy men kózben kórgendey ótirik qaralaularynyng jazasyn Alla beretini mәlim. Siz ne isteseniz de, ne aitsanyzsda búl qisyqtargha jaqpaydy, óitkeni olar sanasyzdyqqa úrynghan. Men sizding jeke basty, belgili bir túlgany jamandaghanynyzdy, qaralaghanynyzdy kórgen emespin, múnyng ózi sizding qanshalyqty parasatty da sanaly azamat ekeninizding dәleli. Sayasy jýiemen ghana kýresu kerek dep esepteysiz, biz qosylamyz.

Súraghym:

1. Qazaq tilining damuy ýshin kanday úsynynyz bar?

2. Eldegi tabystyn halyqqa teng bolinui ýshin ne isteu kerek?

3. Qanshama qazaq balasy pәtersiz jýr, ol óz kezeginde janúya kúraugha ýlken kedergi, әrbәr qazaq otbasy pәtermen qamtamasyz etilui ýshin qanday sharalar jasar ediniz elbasy bolsanyz(Allahtan tiyileymiz boluynyzdy)

- 1.Qazaq tili boyynsha jogharyda naqty jauap bergenmin.

2.Tabys halyqqa teng emes, enbegine qaray bólinu kerek. Ol ýshin zandarymyz el mýddesine layyqtaluy kerek. Bostandyq pen әdilettilik oqtyn-oqtyn qayshylyqqa týsip túrady. Kәsipkerler óz isterin ashyp, jýrgizui  ýshin belgili bir dengeyde bostandyq qajet. Biraq olar qaraqan basyn oilap keteui ýshin әdilettilikti qamatamasyz etu- memleketting isi. Osy eki qúndylyqtyn  tepe-tendigin saqtap túru- kez kelgen úkimetting qaghidaly sharuasy. Tayauda ghana әlemdi sharpyghan qarjy ekonomikalyq daghdarystyng da bir sebebi damyp ketken qarjy ekonomikalyq tәsil men qúraldargha say qoghamdyq qúndylyqtar tarapynan jauap bolmau. Sondyqtan da ekonomikalyq reformalar úzaq merzimdi bayandy bolu ýshin, Qazaqstan túraqty damityn memleketke ainalu ýshin ruhaniyat pen mәdeniyetke kónil bólinip, syaasy reformalar da qalys qalmauy kerek.

3.  ekonomikada әdil bәsekelestik qajet. Kadr sayasatynda tamyr-tanystyqpen emes, biliktilik basshylyqqa alynuy kerek. Ekonomikadaghy jalaqynyng ýlesi kóterilui qajet. Paraqorlyq pen jemqorlyq dengeyi azaysa, alpauyt kompaniyalargha beriletin jenildikter joyylsa, әleumettik mәselelerge bólinetin qarjy kóbeyer edi. Kezinde ýy qúrylysyna kóp bankiler nesie bergen kezinde men úsynghan edim. Ósip kele jatyrghan qalalardyng ortasynan qymbat ýy salugha jer alatyn kompaniyalargha shart qoyylu kerek. Osy ýilerden sen keremet payda tabasyn, endeshe osy jermen qosa qalanyng basqa jaghynan da jer beremiz, sodan arzandatylghan ýy salasyng dep. Yaghni, qalagha kelip jatqan jas mamandar men jas otbasygha jekeshelendiruge jatpaytyn, ayaghynan túryp  ketkenshe túra alatyn arzan әleumettik kommunaldyq ýiler salynu kerek. Jәne ýy salatyn jer bólgende jariyalylyq pen әdildikti qamtamasyz etu kerek. Birneshe balasy bar jas otbasylaryna túrghyn ýy salu baghdarlamasy ayasynda arnayy jenildikter qajet.Sonymen qatar qalagha kelgen auyl balalaryna arnalghan baghdarlama qajet.

-Predpolojiytelino Dannye roliky delaet SRU s pomoshiu sredstv elektronnoy razvedky - «Eshelon», Iznachalino Eshelon sozdavalsya dlya vedeniya radioelektronnogo shpionaja protiv SSSR y sosialisticheskih stran, vkluchaya perehvat telemetriy s sovetskih sputnikov y voennyh radiolokasionnyh stansiy. Schitaetsya, chto posle okonchaniya «holodnoy voyny» y raspada SSSR «Eshelon» ispolizuetsya dlya boriby s mejdunarodnym terrorizmom y narkotorgovley, pry etom prodoljaetsya ispolizovanie sistemy v selyah voenno-politicheskoy razvedky :

Alihan mirza, osy sheteldik tynshylargha Qazaqstan nege tosqauyl qoymaydy? Bizding basylarymyzdyng әngimelerin bilip otyrsa, olar bizdi 50 elding qataryna jolatpaydy emes pe, qalay oilaysyz?

- Memleketter bolghannan song barlau júmystary bolyp túratyny sózsiz. Biraq memleketting túraqty damuy men órkendeui negizinen biylikting jariya júmysyna, jariya qabyldanatyn zandaryna jәne onyng oryndaluyna baylanysty.  Sondyqtan biz ózimizding ishki mәlelerimizdi masondardan da,basqa últtardan da, sheteldikterden de kórmey, sebebin, jauabyn óz ishimizden izdeuimiz kerek.

-  Álihan,it ure beredi keruen óz jolymen kete beredi. Jogharydaghy aitylghandargha kónil bólme,qara qazaq seni qoldaydy. Qasymhan

- Rahmet!

- Olardyng barlyghy da jalghan oppozisiya qúru ýshin arnayy "komandirovkagha" jiberilgen bolatyn.Al bir-birinen bólinu, qosylu-bәri halyqqa qoyylghan shou-serialdar ghoy!

Bireu shou-serialdardy kóredi, bireu tereng taldau habarlaryn kóredi. Siz óz tandauynyzdy jasaghan sekildisiz.

- Qúrmetti Álihan agha! Siz Qazaq elining 2020 jyly "Ziyaly últ" bolyp qalyptasatynyna senesiz be? Qazirgi kezde respublikamyzda osy baghytta oryn alyp jatqan is-sharalargha kóniliniz tola ma? Ne isteu kerek?

Qúrmetpen Maqsat

- Qay últtyng bolmasyn belgili bir bóligin ziyaly qauym dep aitugha bolady. Bizde Kenes dәuirinde oqymystyny da, kәsiby jazushy, ghalym, óner adamyn  da ziyaly dep atau qalyptasyp ketken. Ziyalylyq, meninshi, kәsiby qasiyet emes, túlghanyng boyyndaghy adamy jәne әleumettik qasiyet. Ol sózding tórkini shamshyraq, sәule, núr shashu degenge keledi. Bizde ziyalylyq jeke túlghalardyng boyynda bolghanymen qoghamnyng tútas bir bóligi retinde endi qalyptasyp keledi. Imandylyqqa bet búrghan jastardyng kóbengi búl prosessti tezdetetini sózsiz. Qoghamnyng әleumettenui de, qauymdasa bilu qabileti de biylik tarapynan qamqorlyqty qajet etedi. Al óz betimen azamattardyng qúrghan úiymdary kerisinshe qysym kóretin bolsa, búl baghyttaghy ister tejeledi. Sondyqtan, birinshi, biz әlemdik dýniyetanymdyq oi, filosofiya, ghylym, bilim kózderine qazaq tilinde tolyq qol jetkize alatyn jaghdaygha jetkizuimiz kerek. Ekinshi, әdebiyet pen ónerge memleket tarapynan qarjylyq kómek mol kórsetilui tiyis. Biraq onyng kimge beriletini, qansha mólsherde beriletini sheneunikter emes, óz pikiri bar osy salalardy týsinetin túlghalardan túratyn qoghamdyq keneste sheshilui kerek. Ýshinshi, «mәdeniyet jәne aghartu» degen qazaq tilinde arnayy telearnalar ashyluy qajet. Tórtinshi, aghartu baghytyndaghy «tariyh, «ensiklopediya», «zertteushi» dep atalatyn damyghan elderding arnalaryn qazaqsha sóiletu kerek. Besinshi, islam tarihyn zerttep ,islamnyng ghylym men bilim, enbekke dúrys qaraytyn din ekenin kóbirek nasihattauymyz qajet. Orta ghasyrlarda ghylym, bilimning eng ozyq ýlgileri islam әleminde bolghanyn aitynqyrap, kóbirek nasihattau qajet. Jogharyda aitqanday "islam jәne bilim"," islam jәne ghylym", "islam jәne enbek"degen kitapshalardy muftiat úiymdastyryp, dnbasylar, ziyaly qauym, ghalym, filosoftar birlese jasauy qajet. Altynshy, respublikalyq telearnalarda dýniyetanymdyq pikiralmasular qajet. Oghan balama pikiri bar túlghalardy shaqyrudan biylik qoryqpasyn. Osy sekildi naqty qadamdar jasalsa seng qozghalady. Jetinshi, qazaq tilindegi internetten ózinizge kerek aqparat pen bilim kóin tabu ýshin memleket óz qarjysyna әlemdik ozyq oily audartyp, arnayy sayttargha qoyy qajet.

- Alihan agha, qalay oilaysyz, janadan tolyqtyrular men ózgerister engizilgen "Saylau turaly" zang ayasynda әdil saylau ótkizu mýmkin be?

- Eng qajetti ózgerister engizilgen joq. әli de atqarushy biylikting aralasu mýmkindigi saqtalghan. Saylaugha aralasqan lauazym iyelerin qylmystyq jazamen jazalau qajet. Dauys úrlau aqsha úrlaudan da asqan qylmys ekenin qoghamdyq sanagha da sinirip, ol jazalanuy tiyis.

- 1. Bizdi túrmysymyz jaqsardy, ómirimiz jaqsara týsude dep sendirude. "Forbs" jurnaly qazaqstandyq milliarderlerd ng tizimin jariyalady. Biraq qaranyzshy, bizde kedeyshilik qanday? Qanshama adam kýn kórinisi ýshin qayyr - sadaqa súraydy? Biz osy qashan bay elde ómir sýrer ekenbiz?

2. Álihan Múhamediyaúly, "Aq jol" partiyasynyng ekige bólinui Preziydent saylauyna ortaq ýmitker shygharudan tuyndaghan joq pa?

S uvajeniyem,

press-slujba partiy "Ak jol"

- Bizding Almatydaghy ofisten jiberilgen súraq sekildi.

1.Bay men kedeyding arayndaghy alshaqtyq- Qazaqstannyng eng ózekti mәselesining biri. Tipti, memlekettik qyzmetting ózinde ministrler, deputattar jәne tómengi satydaghy qyzmetkerler arasyndaghy jalaqysynyng aiyrmashylyghy damyghan elderde qaraghanda óte joghary. Mysaly, AQShta ministr jobamen aiyna 15-18 myng dollarday alsa, eng tómengi auyldyq dengeydegi qyzmetkerler 2,5-3 myng alady. Ayyrmashylyghy alty, jeti ese. Al bizde ministr parlament deputatymen auyldyq dengeydegi qyzmetshilerding ayrshalyghy on bes, jiyrma ese.Múnyng bir sebebi 1999 jyly jana jalaqy jýiesi әzirlengende ýkimet apparaty agenttik sytrtynan óz koeffisiyentterin kótergen. Ekinshiden, milliardtaghan tabysy bar qazaqmysty alsaq, búryn kombinattyng basshysy qatardaghy júmysshydan bes, alty ese ailyq alatyn. Qazir elu, alpys ese shyghar kem degende. Sondyqtan búl jaghday jalghaspauy ýshin jalaqy sayasaty kәsipodaqtardyng ýnemi nazarynda boluy tiyis. Ol ýshin jana enbek kodeksinde tiyisti mýmkindik beretin baptar 2007 jyly Aqjoldyng úsynysymen qabyldanghan.  Ýshinshiden, Norvegiyany mysalgha keltirdik qoy jogharyda, әdilettilik úghymyn kenirek nasihattau qajet. Al qazba baylyqty iyegeretin alpauyttardyng isinde jariyalylyq qajet.

2.Óziniz de biletin siyaqtysyz ghoy. Aqjodyng yryqqa kónbeytinin 2004 te barlyghy týsingen.

- Til mәselesi qashan týkpilikti sheshiledi dep oilaysyz? Nege biz biren-saran basqa últtar ókilderi qazaqsha sóilese qaryq bolamyz? Súraghym týsinikti bolu ýshin ótken ghasyrdyng 60-shy jyldary bolghan jaghdaydy aita keteyin. Men qazaqsha 5-shi synypty bitirip, jana oqu jylynda 6-shy synypqa kelgenimde, qaytadan 5-shi orys synypyna otyrghyzghany әli esimde. Oryssha bir auyz sóz bilmegen men, mine orystyng tilin orystardan kem bilmeymin. Jaman ba? Sondyqtan tilding qoldanys mәrtebesin kýrt ózgertu kerek dep sanaymyn. Al siz she?

Til mәselesi qashan týkpilikti sheshiledi dep oilaysyz? Nege biz biren-saran basqa últtar ókilderi qazaqsha sóilese qaryq bolamyz? Súraghym týsinikti blu ýshin ótken ghasyrdyng 60-shy jyldary bolghan jaghdaydy aita keteyin.Men qazaqsha 5-shi synypty bitirip,jana oqu jylynda 6-shy synypqa kelgenimde,qaytadan 5-shi orys synypyna otyrghyzghany әli esimde.Oryssha bir auyz sóz bilmegen men,mine orystyng tilin orystardan kem bilmeymin.Jaman ba? Sondyqtan tilding qoldanys mәrtebesin kýrt ózgertu kerek dep sanaymyn.Al siz she? Aq jol partiyasynyng mýshesi Tólnughazy Núrmuhambetov Taraz qalasy.

- Tóke, til mәselesine jogharyda eki, ýsh ret jauap berdim. Qazaq tilining qoldanu ayasyn keneytudi biz ózimizding azamattyng parzymyz dep týsinu qajet. Al biylik memlekettik mindette dep týsinu qajet. Tayauda qabyldanghan Aqjoldyng últtyq sayasat tújyrymdamasynda naqty úsynystar bar eknin bilesiz.  Basqa oqyrmandar www.akzhol.kz saytynda oquylaryna bolady. Qazir ómirde jana qúbylystar kóp. Jana orta men qúbylystargha ana tilinde atauy men anyqtama berip otyru qabiletimizden aiyrylynqyrap qalghanbyz. Terminkomdy kýtpey, әrkim óz salasynda jana sózderdi terminderding qazaqsha ataluyn shyghara berui qajet. Onyng birazy qoldanysqa enedi. Al terminkomda mindetti týrde arab, parsy, týrik, әzirbayjan, tatar, ózbek,týrkimen, aghylshyn, fransuz, nemis tilderin qazaq tilimen qatar biletin mamanar boluy tiyis. Keybir sózding balamasyn tuysqan halyqtardan aluymyzgha bolady. Biraq ,taghy da qaytalayyn ,sózerding negizgi avtorlary әr salada júmys jasap jatqan qarapayym halyq . Keshe әri tang qalyp, әri qyzyghyp oqydym. HH ghasyrdyng basyna aghylshyn tilining sózdik qory bes jýz mynnan astam bolghan eken. Jýz jylda sol eki eselenip qazir bir millionnan asypty. Ony terminkom oilap tauyp jatqan joq. Osy este bolu kerek. Al aqparat jәne jarnama sayasatynda memleket mәjbýrleushi mýmkindigin tolyq paydalanuy tiyis.

-  Marapattau jәne jazalau әdilettikke jetpese,basqa isting bәri bos sóz dep sanaymyn.Mysaly: Qyrat Rysqúlbekov - halyq qaharmany týrmede ólse, ony óltirgender qylmyskerler emespe? Olar qayda? Qalay jazalandy? Osy súraqqa qanday jauap beresiz? Kópbergen Ayaulym student.

-          Memlekettik marapttau sayasaty turaly pikirimdi jogharyda aittym. Jeltoqsan kóterilisi turaly aitqanmyn. Jalpy bizde, әli de bolsa, komsomol men KPSS tәrbiyesinde óskender yqpaldy. Biz әli de bolsa Kenes jýiesine keshendi sayasy bagha bergen joqpyz. Siz kótergen mәsele sonyng bir saldary. Biraq biz biylikke qarap otyrmay, aghartu isin jýrgize berumiz kerek. Men basqaratyn Zerde qory biyl Mәmbet Qoygeldiyevting avtorlyghymen stalinizm men repressiyanyng jana qyrlaryn ashatyn kitap shyghardy. Osynday júmystardy jalghastyra beremiz.

- Álihan agha, qalay oilaysyz, halyqymyzdyng túrmysy, enbek jaghdayy men júmys oryndaryndaghy әleumettik qorghaluynda kәsipodaqtardyng ýlesi qanshalyqty jәne Qazaqstannyng sayasy damuyna kәsipodaqtar qalay әser ete alady nemese әser ete alady ma?