- Амансыз ба Әлихан мырза! 22 желтоқсан күні Атырау облысының әкіміне ҚР Тұңғыш президенті, Елбасы: "...Мұнай мен газ сенің шаруаң емес. Онымен айналысатындар бар» - деді. ҚРТП ЕБ-тің бұл сөзі Қазақстандағы саяси билік жүйесінің үлкен дағдарыста екенін білдірмей ме?!  Сонда, біздегі мұнай мен газ саласы мемлекеттің ішіндегі "жеке мемлекет" пе? Жергілікті билікке бағынбаса, "скважинаң болса - талтаңда..." деген принципті дәріптеу емес пе ҚРТП -ЕБтікі?!

Наурызбай.

- Біріншіден, мұнай мен газ саласына инвестициялар тарту көбіне Орталық Үкіметтің іс-қымилына байланысты екені белгілі. Ал жергілікті биліктің бизнеске қатысты негізгі жұмысы  - барлық әкімшілік кедергілерді азайтып, өз ісімен айналысам дегендерге жағдай жасау. Сондықтан шикізаты бар облыстардағы басшылардың жұмысы бюджетке түсетін қаржымен ғана өлшенбеуі тиіс. Себебі, олардың Шеврон, Аджип, Эни секілді алпауыттырдың келуіне де қатысы болған жоқ, қомақты инвестиция тартуға да қатысы болған жоқ. Екіншіден, әлемдік  мұнай,мыс,алюминий, мырыш  нарығына үкіметтің де әкімнің де ықпалы жоқ.  Сонымен қатар кез келген бизнес, ұсағы болсын, ірісі болсын ,билікке емес заңдарға бағынуы тиіс. Ал биліктің міндеті -сол заңдарда ел мүддесін қорғау.

- Амансыз ба Әлихан мырза! 22 желтоқсан күні Атырау облысының әкіміне ҚР Тұңғыш президенті, Елбасы: "...Мұнай мен газ сенің шаруаң емес. Онымен айналысатындар бар» - деді. ҚРТП ЕБ-тің бұл сөзі Қазақстандағы саяси билік жүйесінің үлкен дағдарыста екенін білдірмей ме?!  Сонда, біздегі мұнай мен газ саласы мемлекеттің ішіндегі "жеке мемлекет" пе? Жергілікті билікке бағынбаса, "скважинаң болса - талтаңда..." деген принципті дәріптеу емес пе ҚРТП -ЕБтікі?!

Наурызбай.

- Біріншіден, мұнай мен газ саласына инвестициялар тарту көбіне Орталық Үкіметтің іс-қымилына байланысты екені белгілі. Ал жергілікті биліктің бизнеске қатысты негізгі жұмысы  - барлық әкімшілік кедергілерді азайтып, өз ісімен айналысам дегендерге жағдай жасау. Сондықтан шикізаты бар облыстардағы басшылардың жұмысы бюджетке түсетін қаржымен ғана өлшенбеуі тиіс. Себебі, олардың Шеврон, Аджип, Эни секілді алпауыттырдың келуіне де қатысы болған жоқ, қомақты инвестиция тартуға да қатысы болған жоқ. Екіншіден, әлемдік  мұнай,мыс,алюминий, мырыш  нарығына үкіметтің де әкімнің де ықпалы жоқ.  Сонымен қатар кез келген бизнес, ұсағы болсын, ірісі болсын ,билікке емес заңдарға бағынуы тиіс. Ал биліктің міндеті -сол заңдарда ел мүддесін қорғау.

-Әлихан аға! Неге қазір барлық нәрседен қадір кеткен қоғам билікке сенбейді, телеарналарға сенбейді, зиялы қауымнан онда абырой кетті мұның бәрі кімге керек? Осы бассыздыққа қалай жауап берер едіңіз? Батыстың ыңғайына қарай жасалған осы режим қазақты түбі құртып тынбай ма?

-Ақапараттық дәуір басталағалы бері жалпы әлемде Френсис Фукуяма айтқандай: "Сенім радиусы" кішірейген. Жалпы білімділік деңгейі көбейген сайын құр сенімнен гөрі оймен талдаудың және мүдделерді түсінудің орны арта бермек. Дамыған елдерде кез келген билікті тәубасына келтіретін заңы мен халқы бар. Биліктің оқтын-оқтын алмасып тұруы да кімді болмасын ертең өзі де заңға бағынышты азаматтың бірі болатындығын ойландырады. Тағдыры халықтың пиғылына тәуелді болған соң лауазым иелері де, партиялар да жасампаздық жарысына түседі. Өйткені,  әлеуметтеніп үйренген халық ең шешуші сәт - сайлау кезінде бұрмалауға жол бергізбейді. Сайлауға бізде Кеңес дәіурінен бастап нәтижесі алдын ала белгілі науқан секілді көзқарас қалыптасқан. Түріктер сайлауды «сечим» дейді. Біз де  сайлауды келешекте «халық шешімі» деп ұғынсақ дұрыс болар еді. Батыстың үлгісімен жасалса жоғарыда айтылғандай  халыққа қызмет жасайтын жүйе қалыптасар еді. Біздің билік батыстан тек өзіне керегін ғана алып отыр. Ал, телеарналар мен зиялы қауымның кейбір өкілдерін өзара сенімсіздікті одан әрі үдетіп ,қоғамдық сананы бөлшектеуге   билік пайдаланып жүр. Оған қоса билік тікелей мемлекеттік тапсырыс арқылы немесе жанама алапауыттар арқылы барлық телеарналар мен басылымдарда орын беріп қойған он- он бес «саясаттанушы, қоғамтанушы, ғалым», т.б. пайдалануда. Оларға тіпті НұрОтанды сынауға да рұқсат беріліп қойған. Себебі оларға биліктің негізгі қойған мақсаты - халықтың миына мемлекеттік аппарат пен биліктен басқаның қолынан ештеңе келмейді деген ойды сіңіру. Басылымдарды талдап оқысаңыз ,оларды өзіңіз-ақ табасыз. Бірақ, тәуелсіздікке  құндылықтары шайылып , мәдени ,рухани дүбаралық ахуалында жеткен қазақ қоғамы ішінде қазір бұрқұлдаған қазан секілді қайнап, пісу жүріп жатыр. Жастардың ішінде имандылық жолын таңдап ,рухани темірқазығын іздеушілер көбейді. Сондықтан келер ұрпақтан күтетін үмітім көп. Ал біз қарап отырмай өз білгенімізді халыққа адал жеткізіп отыруымыз қажет. Ол үшін ышқынып та, айқайлап та сөйлеу, не көшеге шығу баршаға міндет емес, ақиқатты айқайламай да айтуға болады. Ақиқатты айту ерлік болып саналмайтын заманға тезірек жетуіміз қажет.

- Ассалаумағалейкум, Әлеке! Өткенде "Тәуелсіздік тағылымы" деген республикалық айтыста көрермендердің арасынан көріп қалдық. Айтыста біраз шындықтың бетін ашқан Балғынбек, Сырымбек, Серікзат, Ринат, Рүстем, Әлібек сияқты бірқатар ақындар жүлдегерлер арасынан көрінбеді. Осыған сіздің көзқарасыңызды білсем деп едім. Сәлеммен, Тұран ұлы

- Шынайы ақындық алтыннан жасалса да қап түбінде жатпайды. Екіншіден, мемлекет тарапынан алынатын сый-сияпаттың да, лауазым мен алқа, жүлденің де шынайы құны бәрімізге белгілі емес пе? Дегенмен, кеңес дәуірінің  ділдегі  мұрасы ретінде шен-шекпен, лауазым, атақты әсіре қадірлеу біздің қоғамда әлі де бар. Сондықтан болар, онсыз да есімі белгілі азаматтар мақала, хаттарының соңына «мемлекеттік сыйлық иегері» секілді атақтарын қосып жазады. Ал мемлекеттік сыйлықтың тағдырын шенеуніктер шешетіні белгілі емес пе? Сондықтан жаңағы сіз айтқан інілеріміз де, айтысқа қатыстырылмаған Айбек те мойымасын. Айтыстың да өнердің де шын бағасын халық береді. Шенеуніктер шешкен шешім арқылы мансап та, байлық та алуға болады, бірақ ақын әкімге баға бере алады, әкімдер ақындықты өлшей алмайды. Ұлы Шәмші де өмірінің соңына дейін композиторлар одағына мүше болған емес. Соңғы күндерінде ғана орденмен марапатталды. Сондықтан билік араласып ұйымдастырған өнер жарысы болсын, саяси бәсеке болсын, басқа да саланың  додаларында алынатын орын әзір шынайы көрсеткішке сай емес екені олардың көңіліне жұбату болар.

- Әлихан аға, сәлеметсіз бе? Сіз дәстүрді сақтайсызба? Темекіні көп тартасызба? Ішімдікке қалайсыз? Сіздің достарыңыз кім? Жақын адамдарыңыздың ішінде сатып кеткендері бар ма? Алматы қаласы, ініңіз Талғат

-  «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» деген Абай сөзін бәріміз басшылыққа алуымыз қажет. Қазақи рух пен болмысты сақтай отырып, дамуға тұсау болмайтын дәстүрлерді сақтауға тырысамын. Темекі шекпеймін. Ішімдіктен ептеп татқанымыз рас.Сөз орайы келген екен, Кеңес дәуірінде  әдебиет, өнер,ішімдік көптеген ойшыл адамдар үшін өмірдің ащы шындығынан қашу жолы да болғаны анық. Қазір оның бәрін тыйдық. Құдайға шүкір сонау мектептен бері келе жатқан достарым бар. Студент кезімде  басталған достықты да үзбей келеміз. Мәскеуде аспирантурада да біраз дос таптым. Мен қай лауазымда жүрсем де оларлың көпшілігімен байланысты үзген емеспін. Оларға бір риза болатыным ,сол жылдары менің лауазымымды пайдаланып, өз мәселелерін шешуге ұмтылған жоқ. Бір жағынан бұл достықтың шынайылылығын сақтап қалуға да өз әсерін тигізді. Достарымның арасында өнер адамдары да бар,  жұмысшы,дәрігер,мұғалім ғалым да бар, кәсіпкерлер мен лауазым иелері  де бар. Ал, биліктен кеткеннен соң сырт айналып кеткендері көбінесе сол билікте жүргенде танысқан «достар» еді. Олар сол кездері тіпті үйден де шықпай қоятын. Олардың да және кейін саяси бәсекелестікте ұта алмаған соң қаржылары мен ақпараттық құралдарын пайдаланып, идея мен партияға опасыздық жасап кеткен кейбір жігіттердің  де кейбір істерін өз қолынан талай шай құйып берген анамның көрмегені шүкір деп кейде ойлап қоямын. Жоғарыдағы айтқандай, мен оларды кешірдім,бірақ олардың  мен үшін бағасы белгілі болды.

- «Әкеге қарап ұл өсер, анасына қарап қыз өсер» деген мақал бекер айтылмаған. Кез-келген отбасында әке мен ананың ролі өте ерекше. Осы тұрғыда Сізден сұрайын дегенім, Әлихан аға, сіз сынды еліміздің тұлғасын қалыптастырған өз ата-анаңыз жайлы бірер сөз айтып кетсеңіз?

- Әкем Мұхамедия діни жоғары сауатты болды. Араб, парсы, шағатай тілдерін білетін. 1931 жылы 58 баппен жауапқа тартылған. 1950 жылы екінші рет қудалауға ұшыраса да дін ислам , имандылық жолындағы күресін өмір бойы тоқтатпай , ақыры кеңес кезінде ақ Жезқазғанда мешіт ашқызуға қол жеткізген қайраткер  кісі еді. Төрт жыл билікпен күресе жүріп 1982 жылы мешіт ашқыздыртып соның алғашқы имамы болды. Тазалықтың, әдеттіліктің, имандылықтың және білімпаздықтың үлгісі болды . Сол кісі тәуелсіздікті көрсе қалай болар еді деп іштей  кейде қиялдап қоям. Анам Хадиша қазақи салт-дәстүрді, қанатты сөздерді өте жақсы білетін. Ал жазба әдебиеттен Мұхтар Әуезовті қайта-қайта оқи беретін. Өте ұстамды да парасатты, ішкі қайрат, жігері мол кісі еді. Имандары жолдас болсын.

- Әлихан аға! Ғылыми жұмыспен айналысасызба? Еңбектеріңіз көп па?

Алматы қаласы

КазГУ - дың 3 курс студенті

- Мен 81-92 жылдар арасында ғылыммен айналыстым. 1988 жылы Мәскеу автомобиль- жол институтында техника ғылымы кандидаттығын қорғадым. Техникадағы сенімділік ,автомобиль  техника-экономикалық мәселелермен айналыстым.

92 жылы мемлекеттік қызметке ауыстым. Кез келген істі беріліп атқару менің әдетім. Сондықтан шынайы ғылымды мемлекеттік қызметпен ұштастыру мүмкін болмағандықтан кейбіреулер секілді басқалар жазған еңбекке автор болғым келмеді. 1999 жылы мемлекеттік қызмет реформасын басқарғанда сол салада бұрын Қазақстан мен КСРОда ғылыми зерттеу болмағандықтан, ғылыми ізденіспен де айналысуға тура келді. Оның нәтижелерін монографияда келтірдім. Сол жылдары докторлығыңды қорға деген кейбір академиктеріміздің ұсынысын қабылдамадым. Себебі, лауазымды пайдаланып доктор, кандидат болуды мен  ғалымдарды да ,ғылымды да қорлау деп түсінемін.

- Алеке, сен тураы айтканда маркұм Алтеке туралы айтпау мумкiн емес. Кiм-кiмдi сатқанын озiң жақсы бiлесiң. Алтынбектiң сен туралы жазған «Ақталгын келсе, ақ сойле - адаспайсың Әлихан, осыны еске тұтқайсың» деп аталатын көлемдi мақаласын оқыдың ғой. Оған күмән жоқ. 2005 жылы «Алтын орда» газетiнде жарияланған. Алтынбек саясаткер едi ғой, дәйектерi қолмен қойғандай. Ол сенiң «Алтынбек «басыма қауiп төнiп тұр» деп менен көмек сұрады» деген сөзiне былай деп жауап берген: «Әлеке, осы өтiрiктi айтып отырғанда сенiң өзiн қанша рет өзгерiп, қанша рет құбылғаныңды мен бiлемiн, жаңдайыңды түсiнемiн... Мен «жеке басыма қауiп төнiп тұр» деп сенен қорған сұраган емеспiн. Себебi, мен ол кезде ұмытпасаң Қауiпсiздiк кеңесiнiң хатшысы, Президенттiң қауiпсiздiк жөнiндегi көмекшiсi болатынмын. Ал сен зейнеткерлерге көмек көрсететiн әлеуметтiк сала министрi болатынсың. Сонда қауiпсiздiк кеңесiнiң хатшысы зейнеткерлердiң қорғаушысынан көмек сұраса онда бiздiң елiмiзде не болганы».

Бұдан басқа да айтатын мәселе жеткiлiктi. Ендi нақты сұракка көшейiн. Шамаң жетсе, жауап берерсiң...

1. «Ақ жол» не себеппен бөлiндi? Партияда Жуланова екеуiң ғана қалған соң «ұшарларыңды сай, қонарларыңды жел бiлетiн» сиякты көрiнедi. Әлихан, сен өзiңдi «саяси өлiкпiн» деп санайсың ба?

2. ДВК туралы әркiм әртурлi айтады. Әблязов «ДВК-ны құрған мен едiм» дегенге келтiрiптi. Әлеке, сен бiлесiң ғой, шыныңды айтшы, ДВК-ның негiзiн қалаушысы Алтынбек емес пе едi. Есiңде ме, баспахананың алқам-салқам, жөндеу жұмыстары жүрiп жатқан залында Алтынбек бастарыңды қосып, ДВК-ның мәселесiн талқылағандарың? Осыны мойындайсың ба?

3. «Ақ жолға» президенттiң «батасымен» келгенiңдi көпшiлiк бiледi. Осының ара-жiгiн ашып беруге дәрменiң жете ме?

4. Әлеке, «Әлихан - кожа» дегенге неге сонша шамданасың? Әлде қожа болғаныңызға арланасың ба?

5. Әлихан, сенi билiк табалдырығымен жетелеген кiм? Құдайшылығын айтшы.

6 Алтынбек досыңды кiм өлтiрттi деп есептейсiң? Оның өлiмiне өзiңдi кiнәлi санайсың ба?

7. Президент сайлауына түспек ойың бар ма?

Алдын-ала рахмет

- Бәріміз Алла алдында жауап береміз. Адами тұрғыда осы ауыр тақырыпқа бар сұраққа жауап беремін деген уәдемде тұру үшін ғана баруға мәжбүрмін. Кейбір жағдайдың  шынайы себептері мен ақиқатын таяу арада ешкім білмеуі мүмкін.  Бір Аллаға сеніп, сыйынған, бірақ әруақты  сыйлайтын қазақтың баласымын. Жоғарыда екі, үш рет сол кезеңдегі жағдайлар туралы айттым. Әбіләзовтың  ҚДТ құрғандағы оқиғалар туралы  естелік интервьюін оқысаңыз, өзіңіз де аңғарарсыз. Ал 2001 жылдың күзінде досымның басына қауіп төнгені жөнінде кейінгі соттарда оның туғандары да айтқан жоқ па? Ал, 18 желтоқсан күні бір жарым сағаттай сол кездегі қуғын сүргін құрбандарына арналған ескерткіштеріңің маңына жүріп, кейін марқұм Алтекенің үйінде үш адам отырғанымыз ақиқат. Сол үшінші адам қазір Астанада тұрады. Ал куәлер жоқтағы екеу ара болған әңгімелерге сілтеме жасасам,дұрыс болмас еді.Біздің жүйеде кімнің кімнен қорған сұрайтыны тек лауазымына байланысты емес екенін сөз саптасыңызға қарағанда өзіңіз де білетін боларсыз. Енді нақты жауапқа көшейік.

1. 2004 жылы Ақжол дербес, мықты саяси ұйымға айналғанына биліктің де, басқаның да көзі жетті. Және де идея маңында топтасқан қарапайым мүшелердің мүддесін  қорғайтын адамдардың партия басшылығында бар екені де белгілі болды. Оның үстіне Әкежан Қажыгелдин барлық демократтар партияларын тастап Ақжолға кірсін деген үндеу тастады. Осыны жүзеге асырмау үшін тез арада Ақжолдың сыртынан президиум, орталық кеңесте талқыламастан басқа бір ойындарға қосқысы келгендер пайда болды. Оған Ақжолды қаржыландырған алпауыттардың да билікпен ойнағысы келгені өз әсерін тигізді. Сөйтіп, соларға жақындар партиядан кетті. Оның бір дәлелі- олар кеткен соң партияның қаржысыз қалғаны. Басқасын жоғарыда айттым. Сіз мені саяси өлік деп еептесеңіз несіне маған  хат жазып отырсыз?

2. ДВКны құрудың ең басты ынталандырушы  Мұхтар мен Ғалымжан  деп ойлаймын. Мен шешімді 18күні күндіз олардан бөлек қабылдадым. Досым басына қатер төнді дегенде мен 89 жылы Ұлытау ұйымын ұйымдастырғанымды да, кейін басқа қоғамдық ұйымдарға да жақын болып, бұқарамен көбірек жұмыс жасағанымды да ескеріп, қорғау үшін қоғамдық ұйым құру қажет дедім.  Президентке баруға оқталып   едім , кешегі «күйеу баланың» теледидардағы сөзінен кейін сені ешкім жібермейді деді. Сол досымның үйінде отырғанда Оразды іздеп, бірнеше азамат телефон ашты. Мен неге іздеп жатыр деп сұрағанымда ғана сол күні Алматыда баспасөз мәслихаты өтетінін білдім. Және олардың бір, екі өкілі келе жатқанын айтты. Мен іштей шешім қабылдап қойғандықтан, оған дейін неге айтпадың деп сұрақ қою ойма келмепті. Тағы да айтайын сол әңгімеде үйінде отырған үшінші адам Астанада тұрады. Негізін қалаушылар басынан бастап ұйымға мүше болмайды ма?

3.Бірінші, екінші сұрақта жауабын алдыңыз. Жоғары жақта да осы сұрақтың сыры ашылған. Бәрін оқыңыз.

4.Шамданбаймын. Бірақ қазақтың ішкі бірлігіне жұмыс жасау тәуелсіз Қазақстан азаматтарының бәрінің парызы деп есептеймін. Менің ата-бабаларым мен арланатын іс жасаған емес. Ұстанғандары имандылық, ұстаздық жолы болған. Бірақ мен дос таңдағанда да, қызмет бабында да ешкімнің тегін негізге алмаймын. Мені білетін адам секілдісіз ғой. Оны өзіңіз де білетін боларсыз.

5. Мен 89 жылы Ұлытау қозғалысын және Невада -Cемейдің  облыстық ұйымын басқардым. Алғашқы әділ сайлау өткенде облыстық кеңеске депутат болы сайландым. Митингілік демократияның мектебін сол кезден өтіп қойғанмын. Тәуелсіздік болмаса мен мемлекеттік қызметте болмас едім. Себебі ол жүйеге сын айтуды студенттік кезден бастағанмын. 92 жылы  декан орынбасары болып жүргенімнен облыс әкімнің орынбасарлығына тағайындалдым. Ол кезде облысты Шәріпбек Шардарбеков, Григорий Юрченко басқаратын. Сол қызметте жүріп, Алматыдағы жас  мемлекеттік қызметкерлермен таныстым. Мен республикадағы ең жас облыс әкімінің орынбасары едім. Сондықтан да болар Иманғали мен Қырымбекпен де, Марат пен Алтынбекпен де жиі араласатынбыз. Тіпті, неге бір болмайсыңдар, азсыңдар ғой деп назымды да айтып қоятын. Мырзатай Жолдасбеков ағамыз бәрімізге де  ақылын айтып тұратын. 94 жылы Жоғары Кеңеске  Жезқазғаннан депутат болып сайландым . Жоғары Кеңес тарағанда көптеген азаматтар министрліктерге түрлі деңгейде тағайындалды. Бұл кезде жаңағы айтылған төрт  азаматтың бәрімен де ақылдасып тұрдық. Одан кейінгі лауазымдардың бәрінде президент өзі шақырып , ұсыныс жасайтын. 96 жылы  Ахметжан Есимов әкімшілікке өзіне орынбасарлыққа шақырғаннан кейін ешкім мен сені бәлен жерге қойсын деп президентке айттым деген емес

6.Бізден гөрі жариялылық пен ашықтықта көп ілгері еткен АҚШ-тың өзінде 1963 жылдың қарашасында  президенті Кэннэдиді өлтірткізген кім деген сауалға әлі жауап алынбай келеді.  Алтекеңді өлтірген де кім, өлтірткен де кім деген сұрақтың жауабы тезірек айқындалуға бәріміз мүдделіміз. Біз өкпеге қисақ та, өлімге қимайтын қарым-қатынаста болдық. Мен өз басым саяси бәсекелестікті жауластық деп есептемеймін. Ешкімді жау деп санаған да емеспін. Жақынынан айырылған сәтте кез келген адамның ойында түрлі, түрлі ой болатыны сөзсіз, оны мен түсінемін. Мен өзім саяси бәсекелестікте ойымды ашық жеткізгенімді қалаймын. Саясатта ғана емес, жалпы өмірде біреумен ерегесуді, өкпемен өмір сүруді қате деп санаймын. Ешкімнің сыртынан  жасырын жұмыс жүргізіп көрген емеспін. Билікте жүргеннен гөрі қазіргі жағдайымның бір артықшылығы, кіммен қатысқым келсе, сонымен қатысамын, кіммен жұмыс жасағым келсе, сонымен жұмыс жасаймын. Бірақ сіз секілді өзімнің кім екенімді жасырып, домалақ сұрақ та бермеймін. Кінәлілерді басқа жерден іздегеніңіз жөн болар. Сіздейлерге салса мектепте шексіп қалғандар да, студент кезінде сөзге келіп қалған да, мемлекеттік қызметте пікірлес болмағандар да, саясатта пікір таластырғандар да кінәлі деп шығарсыз.

7. Оны партия шешеді. Уақыт көрсетер.

Өзіңіз тегіңіз бен атыңыздан арланасыз ба? Неге жасырасыз? Менің телефоным: 87017112378

- Ассалаумағалейкум, Алеке. Біз студент, сіз оқытушы кезіңізде футбол, волейбол, баскетбол секілді спорт түрлерін жақсы ойнаушы едіңіз. Әлі де айналысасыз ба? Қазақ спортын дамытуға өз үлесіңізді қосқыңыз келмей ме.

Шымкенттен бұрынғы студентіңіз АТ-84 гр

- Уәғәлейкүм-үссалам! Кейінгі жылдары футбол, волейболдан гөрі жүзумен көбірек айналысқан қажет болды. Шахматты ұнатамын. Қазір республикалық және халықаралық тоғызқұмалақ федерациясының төрағасымын. Биыл тұңғыш әлем чемпионатын өткізуге қол жеткіздік.Тоғызқұмалақ дамуына көмекті қазақтық және азаматтық парызым деп есептеймін.

-Bolat Naukenuly

Неге "Козловтар" Шешенстанда өздерін президенттікке ұсынбайды? (Почему в Чечне "Козловы" не выдвигают себя в президентство?)

http://www.zonakz.net/blogs/user/qazaqtv/14708.html

- Шешенстандағы ахуалды Құдай басқа бермесін, Бөке. Ол Козлов Ресей емес, Қазақстан азаматы. Сондықтан Шешенстанда ұсынбайды.  Шешенстан халқының қазіргі заман бойынша өз президентін ұсыну құқығы жоқ, Ресей президенті ұсынады.

-  Ассалаумағаликім Алихан аға! Сіздің ойыңызша қазақ отбасының тәрбиесі қалай болу керек? Қазіргі өскелең ұрпақтың бағыты сана-сезімі жайлы не айтар едіңіз?

Мысалға менің бір шетелдік досым бұдан 5-6 жыл бұрынғы Қазақтың бейнесімен қазіргі уақыттағы қазақтың айырмашылығы жермен-көктей дейді. Батыстың мәдениетімен, араб мәдениетінің экспанциясы өте қатты жүргізіліп жатыр екен дейді.

Осы шамада шетелде оқып келген маған да осылай көрінеді.

Сіз өзіңіз балдарыңыздың бұйыртса болашақта қандай болып өскенін қалар едіңіз? Өз балдарыңызға қандай тәрбие беріп жатырсыз?

Аман жүріңіз!

- Жоғарыда айтқандай өзін қажет деп санайтын дәстүрлерді сақтап, болашақ өмірге қажет білім мен білікті, мемлекеті бар халыққа сай азаматтық пен мемлекетшілдікті сіңіре алсақ, ата-аналық парызымыздың  өтелуінің бір бағыты болар еді деп есептеймін. Кез келген ұлт заман өткен сайын өзгеріп тұрады. Екі жүз жыл бұрынғы неміспен қазіргі немістің де айырмашылығы бар. Кейбір күшті мәдениеттер, әрине, көп салада ұлттың өзіндік ерекшелігін сақтауды қамтамасыз етеді. Біздің көшпелі кезеңімізде қалыптасқан бір ерекшелігіміз- жаңа ортаға тез бейімделу. Кей істе бұл артықшылық, ал кей жағдайда қиындық туғызады. Сондықтан қазақтың да мәдениет ретінде бейнесі өзгеріп тұруы, жаңа мазмұнмен толығып тұруы заңды да табиғи құбылыс, даму қажеттілігі. Балаларым болашақта иманды, еңбекқор, білімпаз қазақ болып өскенін қалаймын. Тәрбиеде нақыл сөздерден гөрі, өзінің күнделікті жүріс- тұрысың, үлгің көп әсер ететін заман бүгін. Тілегіңізге рахмет!

-Қазақстандағы оппозиция, оппозиция емес қуыршақ театры ғой. Соған келісесіз бе?

- Оппозиция да, биліктегілер де осы қоғамның, қоғамдық тәжірибенің төлдері. Барлық адамның бірдей ойлауы адамзат табиғатына жат. Саяси алуандылық - қоғамның даму шарты. Оппозициясы жоқ қоғамдар тығырыққа тіреледі. Алла тағала адамзатқа үлгі-өнеге болсын дегендей екі Германия болды, бүгін екі Корея бар. Басқа халықтарды бір бірімен салыстыруға болмайды. Оппозициясы жоқ солтүстік Корея оңтүстік Кореядан азық-түлік сұрайды, өздері қоқан лоққы жасай отырып. Қырық жыл ғана  бөлек тұрғаннан соң Германия бірігіп еді, жиырма жыл болды Шығыс Германия әлі де Батыс Германияға жете алмай келеді. Жылына миллиардтаған дотация алса да. Соғыстан кейінгі батыс Германияның Конституциясы бойынша оппозицияға қолдау көрсетілген. Оппозиция теледидарға қол жеткізсе, ашық пікірталас болса,  Қазақстанға пайда болар еді. Таңдау болмай, талғам болмайды. Оппозициясын қуыршақ театры қылып ұстағысы келген билік ел болашағына балта шабады. Оппозициядағылардың оны сынайтын көп адамнан артықшылығы - өз ойын өз атынан жасырмай айтып жүр. Билікті мадақтау үшін көп ақылдың да жүректің де қажеті жоқ. Менің ұстанымым «жетістікті көрмеу- соқырлық, ал кемшілікті көрмеу -жаны ашымағандық». Мемлекетке жаны ашымайтын қоғам тәрбиелегісі келсе, билік оппозицияны қуыршаққа да айналдырғысы келер, тіпті жоқ қылып жіберуге талпынар. Бұл биліктегілердің азаматтығына сын.

- Сізге біз қазақтың адал ұлы ретінде сенеміз!

Мына қаралағыштарға мән бермеңіз, бұлардың осы жапқан жаласы мен көзбен көргендей өтірік қаралауларының жазасын Алла беретіні мәлім. Сіз не істесеңіз де, не айтсаңызсда бұл қисықтарға жақпайды, өйткені олар санасыздыққа ұрынған. Мен сіздің жеке басты, белгілі бір тұлганы жамандағаныңызды, қаралағаныңызды көрген емеспін, мұның өзі сіздің қаншалықты парасатты да саналы азамат екенініздің дәлелі. Саяси жүйемен ғана күресу керек деп есептейсіз, біз қосыламыз.

Сұрағым:

1. Қазақ тілінің дамуы үшін кандай ұсыныңыз бар?

2. Елдегі табыстын халыққа тең болінуі үшін не істеу керек?

3. Қаншама қазақ баласы пәтерсіз жүр, ол өз кезегінде жанұя кұрауға үлкен кедергі, әрбәр қазақ отбасы пәтермен қамтамасыз етілуі үшін қандай шаралар жасар едіңіз елбасы болсаңыз(Аллахтан тиілейміз болуыңызды)

- 1.Қазақ тілі бойынша жоғарыда нақты жауап бергенмін.

2.Табыс халыққа тең емес, еңбегіне қарай бөліну керек. Ол үшін заңдарымыз ел мүддесіне лайықталуы керек. Бостандық пен әділеттілік оқтын-оқтын қайшылыққа түсіп тұрады. Кәсіпкерлер өз істерін ашып, жүргізуі  үшін белгілі бір деңгейде бостандық қажет. Бірақ олар қарақан басын ойлап кетеуі үшін әділеттілікті қаматамасыз ету- мемлекеттің ісі. Осы екі құндылықтың  тепе-теңдігін сақтап тұру- кез келген ұкіметтің қағидалы шаруасы. Таяуда ғана әлемді шарпыған қаржы экономикалық дағдарыстың да бір себебі дамып кеткен қаржы экономикалық тәсіл мен құралдарға сай қоғамдық құндылықтар тарапынан жауап болмау. Сондықтан да экономикалық реформалар ұзақ мерзімді баянды болу үшін, Қазақстан тұрақты дамитын мемлекетке айналу үшін руханият пен мәдениетке көңіл бөлініп, сяаси реформалар да қалыс қалмауы керек.

3.  экономикада әділ бәсекелестік қажет. Кадр саясатында тамыр-таныстықпен емес, біліктілік басшылыққа алынуы керек. Экономикадағы жалақының үлесі көтерілуі қажет. Парақорлық пен жемқорлық деңгейі азайса, алпауыт компанияларға берілетін жеңілдіктер жойылса, әлеуметтік мәселелерге бөлінетін қаржы көбейер еді. Кезінде үй құрылысына көп банкілер несие берген кезінде мен ұсынған едім. Өсіп келе жатырған қалалардың ортасынан қымбат үй салуға жер алатын компанияларға шарт қойылу керек. Осы үйлерден сен керемет пайда табасың, ендеше осы жермен қоса қаланың басқа жағынан да жер береміз, содан арзандатылған үй саласың деп. Яғни, қалаға келіп жатқан жас мамандар мен жас отбасыға жекешелендіруге жатпайтын, аяғынан тұрып  кеткенше тұра алатын арзан әлеуметтік коммуналдық үйлер салыну керек. Және үй салатын жер бөлгенде жариялылық пен әділдікті қамтамасыз ету керек. Бірнеше баласы бар жас отбасыларына тұрғын үй салу бағдарламасы аясында арнайы жеңілдіктер қажет.Сонымен қатар қалаға келген ауыл балаларына арналған бағдарлама қажет.

-Предположительно Данные ролики делает ЦРУ с помощью средств электронной разведки - «Эшелон», Изначально Эшелон создавался для ведения радиоэлектронного шпионажа против СССР и социалистических стран, включая перехват телеметрии с советских спутников и военных радиолокационных станций. Считается, что после окончания «холодной войны» и распада СССР «Эшелон» используется для борьбы с международным терроризмом и наркоторговлей, при этом продолжается использование системы в целях военно-политической разведки :

Алихан мирза, осы шетелдік тыңшыларға Қазақстан неге тосқауыл қоймайды? Біздің басыларымыздың әңгімелерін біліп отырса, олар бізді 50 елдің қатарына жолатпайды емес пе, қалай ойлайсыз?

- Мемлекеттер болғаннан соң барлау жұмыстары болып тұратыны сөзсіз. Бірақ мемлекеттің тұрақты дамуы мен өркендеуі негізінен биліктің жария жұмысына, жария қабылданатын заңдарына және оның орындалуына байланысты.  Сондықтан біз өзіміздің ішкі мәлелерімізді масондардан да,басқа ұлттардан да, шетелдіктерден де көрмей, себебін, жауабын өз ішімізден іздеуіміз керек.

-  Әлихан,ит уре береді керуен өз жолымен кете береді. Жоғарыдағы айтылғандарға көңіл бөлме,қара қазақ сені қолдайды. Қасымхан

- Рахмет!

- Олардың барлығы да жалған оппозиция құру үшін арнайы "командировкаға" жіберілген болатын.Ал бір-бірінен бөліну, қосылу-бәрі халыққа қойылған шоу-сериалдар ғой!

Біреу шоу-сериалдарды көреді, біреу терең талдау хабарларын көреді. Сіз өз таңдауыңызды жасаған секілдісіз.

- Құрметті Әлихан аға! Сіз Қазақ елінің 2020 жылы "Зиялы ұлт" болып қалыптасатынына сенесіз бе? Қазіргі кезде республикамызда осы бағытта орын алып жатқан іс-шараларға көңіліңіз тола ма? Не істеу керек?

Құрметпен Мақсат

- Қай ұлттың болмасын белгілі бір бөлігін зиялы қауым деп айтуға болады. Бізде Кеңес дәуірінде оқымыстыны да, кәсіби жазушы, ғалым, өнер адамын  да зиялы деп атау қалыптасып кеткен. Зиялылық, меніңші, кәсіби қасиет емес, тұлғаның бойындағы адами және әлеуметтік қасиет. Ол сөздің төркіні шамшырақ, сәуле, нұр шашу дегенге келеді. Бізде зиялылық жеке тұлғалардың бойында болғанымен қоғамның тұтас бір бөлігі ретінде енді қалыптасып келеді. Имандылыққа бет бұрған жастардың көбеюі бұл процессті тездететіні сөзсіз. Қоғамның әлеуметтенуі де, қауымдаса білу қабілеті де билік тарапынан қамқорлықты қажет етеді. Ал өз бетімен азаматтардың құрған ұйымдары керісінше қысым көретін болса, бұл бағыттағы істер тежеледі. Сондықтан, бірінші, біз әлемдік дүниетанымдық ой, философия, ғылым, білім көздеріне қазақ тілінде толық қол жеткізе алатын жағдайға жеткізуіміз керек. Екінші, әдебиет пен өнерге мемлекет тарапынан қаржылық көмек мол көрсетілуі тиіс. Бірақ оның кімге берілетіні, қанша мөлшерде берілетіні шенеуніктер емес, өз пікірі бар осы салаларды түсінетін тұлғалардан тұратын қоғамдық кеңесте шешілуі керек. Үшінші, «мәдениет және ағарту» деген қазақ тілінде арнайы телеарналар ашылуы қажет. Төртінші, ағарту бағытындағы «тарих, «энциклопедия», «зерттеуші» деп аталатын дамыған елдердің арналарын қазақша сөйлету керек. Бесінші, ислам тарихын зерттеп ,исламның ғылым мен білім, еңбекке дұрыс қарайтын дін екенін көбірек насихаттауымыз қажет. Орта ғасырларда ғылым, білімнің ең озық үлгілері ислам әлемінде болғанын айтыңқырап, көбірек насихаттау қажет. Жоғарыда айтқандай "ислам және білім"," ислам және ғылым", "ислам және еңбек"деген кітапшаларды муфтиат ұйымдастырып, днбасылар, зиялы қауым, ғалым, философтар бірлесе жасауы қажет. Алтыншы, республикалық телеарналарда дүниетанымдық пікіралмасулар қажет. Оған балама пікірі бар тұлғаларды шақырудан билік қорықпасын. Осы секілді нақты қадамдар жасалса сең қозғалады. Жетінші, қазақ тіліндегі интернеттен өзіңізге керек ақпарат пен білім көін табу үшін мемлекет өз қаржысына әлемдік озық ойлы аудартып, арнайы сайттарға қоюы қажет.

- Алихан аға, қалай ойлайсыз, жаңадан толықтырулар мен өзгерістер енгізілген "Сайлау туралы" заң аясында әділ сайлау өткізу мүмкін бе?

- Ең қажетті өзгерістер енгізілген жоқ. әлі де атқарушы биліктің араласу мүмкіндігі сақталған. Сайлауға араласқан лауазым иелерін қылмыстық жазамен жазалау қажет. Дауыс ұрлау ақша ұрлаудан да асқан қылмыс екенін қоғамдық санаға да сіңіріп, ол жазалануы тиіс.

- 1. Бiздi тұрмысымыз жақсарды, өмiрiмiз жақсара түсуде деп сендiруде. "Форбс" журналы қазақстандық миллиардерлерд ң тiзiмiн жариялады. Бiрақ қараңызшы, бiзде кедейшiлiк қандай? Қаншама адам күн көрiнiсi үшiн қайыр - садақа сұрайды? Бiз осы қашан бай елде өмiр сүрер екенбiз?

2. Әлихан Мұхамедияұлы, "Ақ жол" партиясының екiге бөлiнуi Президент сайлауына ортақ үмiткер шығарудан туындаған жоқ па?

С уважением,

пресс-служба партии "Ак жол"

- Біздің Алматыдағы офистен жіберілген сұрақ секілді.

1.Бай мен кедейдің араындағы алшақтық- Қазақстанның ең өзекті мәселесінің бірі. Тіпті, мемлекеттік қызметтің өзінде министрлер, депутаттар және төменгі сатыдағы қызметкерлер арасындағы жалақысының айырмашылығы дамыған елдерде қарағанда өте жоғары. Мысалы, АҚШта министр жобамен айына 15-18 мың доллардай алса, ең төменгі ауылдық деңгейдегі қызметкерлер 2,5-3 мың алады. Айырмашылығы алты, жеті есе. Ал бізде министр парламент депутатымен ауылдық деңгейдегі қызметшілердің аыршалығы он бес, жиырма есе.Мұның бір себебі 1999 жылы жаңа жалақы жүйесі әзірленгенде үкімет аппараты агенттік сытртынан өз коэффициенттерін көтерген. Екіншіден, миллиардтаған табысы бар қазақмысты алсақ, бұрын комбинаттың басшысы қатардағы жұмысшыдан бес, алты есе айлық алатын. Қазір елу, алпыс есе шығар кем дегенде. Сондықтан бұл жағдай жалғаспауы үшін жалақы саясаты кәсіподақтардың үнемі назарында болуы тиіс. Ол үшін жаңа еңбек кодексінде тиісті мүмкіндік беретін баптар 2007 жылы Ақжолдың ұсынысымен қабылданған.  Үшіншіден, Норвегияны мысалға келтірдік қой жоғарыда, әділеттілік ұғымын кеңірек насихаттау қажет. Ал қазба байлықты иегеретін алпауыттардың ісінде жариялылық қажет.

2.Өзіңіз де білетін сияқтысыз ғой. Ақжодың ырыққа көнбейтінін 2004 те барлығы түсінген.

- Тіл мәселесі қашан түкпілікті шешіледі деп ойлайсыз? Неге біз бірен-саран басқа ұлттар өкілдері қазақша сөйлесе қарық боламыз? Сұрағым түсінікті болу үшін өткен ғасырдың 60-шы жылдары болған жағдайды айта кетейін. Мен қазақша 5-ші сыныпты бітіріп, жаңа оқу жылында 6-шы сыныпқа келгенімде, қайтадан 5-ші орыс сыныпына отырғызғаны әлі есімде. Орысша бір ауыз сөз білмеген мен, міне орыстың тілін орыстардан кем білмеймін. Жаман ба? Сондықтан тілдің қолданыс мәртебесін күрт өзгерту керек деп санаймын. Ал сіз ше?

Тіл мәселесі қашан түкпілікті шешіледі деп ойлайсыз? Неге біз бірен-саран басқа ұлттар өкілдері қазақша сөйлесе қарық боламыз? Сұрағым түсінікті блу үшін өткен ғасырдың 60-шы жылдары болған жағдайды айта кетейін.Мен қазақша 5-ші сыныпты бітіріп,жаңа оқу жылында 6-шы сыныпқа келгенімде,қайтадан 5-ші орыс сыныпына отырғызғаны әлі есімде.Орысша бір ауыз сөз білмеген мен,міне орыстың тілін орыстардан кем білмеймін.Жаман ба? Сондықтан тілдің қолданыс мәртебесін күрт өзгерту керек деп санаймын.Ал сіз ше? Ақ жол партиясының мүшесі Төлнуғазы Нұрмухамбетов Тараз қаласы.

- Төке, тіл мәселесіне жоғарыда екі, үш рет жауап бердім. Қазақ тілінің қолдану аясын кеңейтуді біз өзіміздің азаматтың парзымыз деп түсіну қажет. Ал билік мемлекеттік міндетте деп түсіну қажет. Таяуда қабылданған Ақжолдың ұлттық саясат тұжырымдамасында нақты ұсыныстар бар екнін білесіз.  Басқа оқырмандар www.akzhol.kz сайтында оқуыларына болады. Қазір өмірде жаңа құбылыстар көп. Жаңа орта мен құбылыстарға ана тілінде атауы мен анықтама беріп отыру қабілетімізден айырылыңқырап қалғанбыз. Терминкомды күтпей, әркім өз саласында жаңа сөздерді терминдердің қазақша аталуын шығара беруі қажет. Оның біразы қолданысқа енеді. Ал терминкомда міндетті түрде араб, парсы, түрік, әзірбайжан, татар, өзбек,түркімен, ағылшын, француз, неміс тілдерін қазақ тілімен қатар білетін маманар болуы тиіс. Кейбір сөздің баламасын туысқан халықтардан алуымызға болады. Бірақ ,тағы да қайталайын ,сөзердің негізгі авторлары әр салада жұмыс жасап жатқан қарапайым халық . Кеше әрі таң қалып, әрі қызығып оқыдым. ХХ ғасырдың басына ағылшын тілінің сөздік қоры бес жүз мыңнан астам болған екен. Жүз жылда сол екі еселеніп қазір бір миллионнан асыпты. Оны терминком ойлап тауып жатқан жоқ. Осы есте болу керек. Ал ақпарат және жарнама саясатында мемлекет мәжбүрлеуші мүмкіндігін толық пайдалануы тиіс.

-  Марапаттау және жазалау әділеттікке жетпесе,басқа істің бәрі бос сөз деп санаймын.Мысалы: Қйрат Рысқұлбеков - халық қаһарманы түрмеде өлсе, оны өлтіргендер қылмыскерлер емеспе? Олар қайда? Қалай жазаланды? Осы сұраққа қандай жауап бересіз? Көпберген Аяулым студент.

-          Мемлекеттік марапттау саясаты туралы пікірімді жоғарыда айттым. Желтоқсан көтерілісі туралы айтқанмын. Жалпы бізде, әлі де болса, комсомол мен КПСС тәрбиесінде өскендер ықпалды. Біз әлі де болса Кеңес жүйесіне кешенді саяси баға берген жоқпыз. Сіз көтерген мәселе соның бір салдары. Бірақ біз билікке қарап отырмай, ағарту ісін жүргізе беруміз керек. Мен басқаратын Зерде қоры биыл Мәмбет Қойгелдиевтің авторлығымен сталинизм мен репрессияның жаңа қырларын ашатын кітап шығарды. Осындай жұмыстарды жалғастыра береміз.

- Әлихан аға, қалай ойлайсыз, халықымыздың тұрмысы, еңбек жағдайы мен жұмыс орындарындағы әлеуметтік қорғалуында кәсіподақтардың үлесі қаншалықты және Қазақстанның саяси дамуына кәсіподақтар қалай әсер ете алады немесе әсер ете алады ма?