Tәuelsizdik alghanymyzgha jiyrma jyl­­gha juyq uaqyt ótkenine qaramastan, qazaq halqynyng shyghu jәne qalyptasu tarihy әli kýnge deyin әrtýrli etnogenetikalyq jәne etno-sayasy mәseleler tónireginde aitys-tartystar tughyzyp, ghylymy negizi berik emes, birjaqty tarihy boljamdargha jol ashuda. Múnyn, әriyne, ózindik sebepteri bar. Olardyng bәrine toqtalyp jatpay, eng bastylarynyng birine nazar audarar bolsaq, qazaq halqynyng etnikalyq tarihyna qatysty pikir bildirushiler naq­ty jәne әmbebap, әr týrli ghylymdar sa­lasyndaghy mamandardyng ghylymy izdenis­terining negizinde tarihiy-salystyrmaly zert­teuler jýrgizu qajettigin eskere bermeydi. Qazaq tarihy osynday jolmen ja­zylghanda ghana bir izge týsip, jýieli sipat alatynyn úmytpauymyz kerek edi. Óki­nish­ke oray, әsirese ejelgi jәne orta gha­syr­lardaghy tarihy kezenderdi zertteudegi múnday baghyttaghy izdenisterimiz әli de mardymsyz.

Tәuelsizdik alghanymyzgha jiyrma jyl­­gha juyq uaqyt ótkenine qaramastan, qazaq halqynyng shyghu jәne qalyptasu tarihy әli kýnge deyin әrtýrli etnogenetikalyq jәne etno-sayasy mәseleler tónireginde aitys-tartystar tughyzyp, ghylymy negizi berik emes, birjaqty tarihy boljamdargha jol ashuda. Múnyn, әriyne, ózindik sebepteri bar. Olardyng bәrine toqtalyp jatpay, eng bastylarynyng birine nazar audarar bolsaq, qazaq halqynyng etnikalyq tarihyna qatysty pikir bildirushiler naq­ty jәne әmbebap, әr týrli ghylymdar sa­lasyndaghy mamandardyng ghylymy izdenis­terining negizinde tarihiy-salystyrmaly zert­teuler jýrgizu qajettigin eskere bermeydi. Qazaq tarihy osynday jolmen ja­zylghanda ghana bir izge týsip, jýieli sipat alatynyn úmytpauymyz kerek edi. Óki­nish­ke oray, әsirese ejelgi jәne orta gha­syr­lardaghy tarihy kezenderdi zertteudegi múnday baghyttaghy izdenisterimiz әli de mardymsyz.

Býgingi kýni jazylyp jatqan tarih birinshiden, úzaq uaqyt qalyptasqan eurosentristik qate tújyrymdardan әli kýnge deyin bas tarta almay otyrsa, ekinshiden, ejel­gi jәne orta ghasyrlardaghy tarihy­myz­gha qatysty derekterding jetkiliksizdi­gi­nen, әsirese, ózi­miz­ding kóshpeli babala­ry­myz qal­­dyrghan naqty jazba jylnamalar­dyng joqtyghynan ótkenimizdi bayandau tә­rizdi asa jauapty mәselede әr týrli ýstirt, publisistikalyq sipattaghy boljamdar men tújyrymdargha mýmkindik berildi. IYә, býginde tarihymyz turaly әrkim oiy­na ne kelse sony aitatyn, aq pen qa­ra­ny eshkim ajyrata almaytyn kezenge ayaq bastyq. Onyng ýstine qazirgi ba­sy­lymda jaryq kóretin ghylymy pikirler ghalymdardyng birin-biri birynghay maq­tau­men jәne olar­dyng ja­ryq kórgen júmystaryn kóter­me­lep kórsetumen shekteletin bolyp aldy.

Tarihty jazushylar eskere bermeytin taghy bir manyzdy mәsele, qazaq degen ken­peyil de jomart halyqtyng tarihyn jazu­gha bet búrghan adam, eng aldymen, ózining jý­regin pendeshilik jәne basqalargha degen óshpendilik pighyldan tazalap aluy kerek. Últymyzdyng birtútas tarihyn belgili bir jýzdi nemese naqty qazaq taypasyn bas­qalarynan aspandata asyra dәripteu jәne ózine únamaytyndardy kemsitu nemese múqatu túrghysynan jazugha eshkimning qa­qy­sy joq. Ótkenimizdi shúqshiya zertteu, V.Bar­tolid tәrizdi naymandardy, kerey­ler­di, dulattardy «olar týrkiler emes, mongholdar bolatyn» dep mәselege ýstirt qaraudan da saqtanghanymyz jón.

Múnday ústanymdardyng negizsizdigin, tipten halqymyz orysqa basybayly otar bolyp otyrghan 1897 jyldyng ózinde-aq qa­zaq arasynda bolyp, halqymyzdyng qadir-qasiyetin oryndy baghalay bilgen orys gha­lymy N.Aristov әdildikpen aityp ketken edi. Ókinishke qaray, býginde elimiz tәuel­sizdik alghan zamanda ózimizding qandas­ta­ry­myzdyng keybireuleri V.Bartolidtyng tap­tau­ryn jolyna týsip, tarihymyzdy ja­uap­­syzdyqpen búrmalaugha bet búrghan­da­ryn anghara almay otyr. Al basqalargha keler bolsaq, N.Aristov tәrizdi qazaqtyng etnikalyq tarihyn qasterleytinder orys zertteushileri arasynda búryn da, qazir de sausaqpen sanarlyqtay az bolghany eshkimge qúpiya emes. Kezinde onyng enbegine syn kózben qaraghan V.Bartolid búdan taghy da birjaqty qorytyndy jasap, N.Aristov kóterip otyrghan qazaqtyng etnikalyq ta­riy­hynyng mәseleleri turaly aitqanda, «... popolnenie etogo probela vo vsemirno-istoricheskoy liyterature vozmojno toliko pry deyatelinom uchastiy russkih uche­nyh» (Bartolid V.V. Raboty po istoriy y filologiy turkskih y mongoliskih narodov. -M., 2002.) - dep jazghanyn jaqsy bilemiz.

Amal qansha orys ghalymdarynyng ait­qan­daryn ghana dúrys dep tanityn jәne ózderining zertteulerinde solardyng tújy­rym­daryna ghana jýginetin osynday bir­jaqty pighyldardan keybir qazaq tariyh­shy­lary әli de aryla almay otyr. Múnday ústanymdaghy kisiler әdette dәstýrli qazaq derekterin mensinbeydi, al kóne dәuirding birden-bir kuәgerleri bolyp tabylatyn qytay derekterin jәne Orhon eskertkish­terin orys tarihshylarynyng tújyrym­da­ry­nan keyingi qatargha ysyryp qoyady. Mún­day «zertteuler» barysynda tuynda­ghan pikirlerding tarihy shyndyqty qal­py­na keltiruge qyzmet etuding ornyna, ony odan әri bylyqtyra týsuge, әrtýrli búr­ma­laulargha alyp barary sózsiz. Ádette múnday zertteuler últtyq ruhtan júrday bolyp keledi. Búlardan tuyndaytyn tú­jyrym: qazaq halqynyng qalyptasuynyng et­nikalyq mәseleleri ruhany dәstýrli bol­mysty ashatyn, asa manyzdy baghyttar boyynsha ghylymy negizdi jәne naqty derekterge sýiengen basalqaly da, bayypty tújyrymdargha, qorytyndylargha asa múq­taj bolyp otyrghany qúpiya emes.

Qazaq halqynyng shyghu tarihynyng naq­ty kezenderi

Osy kezge deyin jinaqtalghan tarihy zertteulerdi ghylymy jýiege týsiru jәne qazaq degen halyqtyng terende jatqan etnikalyq tamyrlaryn aiqyndap, ondaghy tarihy sabaqtastyq mәselelerin bir ar­nagha baghyttau ýshin, eng aldymen, basty-basty tarihy kezenderdi jiktep, olardy retimen qarastyrghan jón bolar edi. Bý­gingi kýni uniyversiytetterimizdegi ejelgi jәne orta ghasyrlardaghy qazaq tarihyn oqy­tudyng kenestik kezennen beri qalyp­tasyp, әli de sodan auytqymay kele jat­qan әdistemelik baghdarlamasy tәuelsiz el­ding ruhany súranystaryna jauap beruden qaldy.        Múndaghy basty kemshilik, bizding oiy­myzsha, qazaq degen halyqty qalyp­tas­tyrghan etnogenetikalyq negizderdi tarihy ýderistermen qatar, sabaqtastyq túrghyda qarastyrugha basa mәn bermeuimizde dep oilaymyz. Dәlirek aitar bolsaq, ejelgi ariyler, daylar, ýisinder, saqtar, sarmattar, ghúndar, qanlylar jәne keyingi tarihta olardyng tikeley tarihy múrager­leri bar ma? Búlardy tarih sahnasynda auystyrghan Yueban memleketi, Úly ioziler eli, Teleler odaghy, Sirenda birlestigi, Bayyrqu konfederasiyasy qay tilde sói­legen? Búlardan keyin tarih sahnasyna shyq­qan Qimaqtar men Qypshaqtar, Al­shyn­dar, On oq elin qúraghan Dulular men Nýshbeler, Oghyzdar (Segiz oghyzdar, Toghyz oghyzdar, Ýsh oghyzdar), tarihtyng kelesi tol­qynyna jatatyn әrtýrli qaghanattar qú­ra­myndaghy ru-taypalar birlestik­teri­ning jana etno-sayasy qúrylymdary (Batys týrik qaghanaty, Týrgesh qaghanaty, Qarlyq­tar eli, Oghyzdar qaghanaty, Qarahandar mem­leketi, Úighyr qaghanaty, Qaraqytay han­dyghy) qalay qalyptasty? Al endi Deshti qypshaqty mongholdar biylegen kezde osynda Alash qauymdastyghynyng qalypta­su ýderisining beleng alghanyn nege bayqa­may otyrmyz? Etnogeografiyalyq túrghy­dan әldeqayda auqymdy aimaqtardy qam­ty­sa da, Ontýstik Qazaqstan aimaghy Mon­ghol­stan atty basqa memleketting qol as­tyn­da qalsa da, Qazaq tarihynyng HIV-HV ghasyrlardaghy kezenin nelikten Altyn orda dәuiri dep atap jýrmiz? Osynday ma­nyz­dy saualdargha әrkim ózinshe, әrtýrli ja­uaptar izdestirude. Eger tarihy shyn­dyq bireu ghana bolsa, pikirler nege aluan týrli bolulary kerek?

Ejelgi jәne orta ghasyrlardaghy qazaq halqynyng qúralu tarihynan belgili bir jý­yelilik izdestirer bolsaq, jogharyda atal­ghan tarihy satylardy ainalyp óte al­may­myz. Al osy dәuirdegi etnikalyq tarihty jalpylama kezenderge bóler bolsaq, olar tómendegidey bolyp shyghar edi:

1-kezeng - arghytýrikter (prototýrikter) dәuiri. Búl b.z.d. II mynjyldyqtan VI ghasyrdyng ortasyna deyingi uaqyt;

2-kezeng - týrkilik kezeng (týrik Du­lu­lardyn, Teleler odaghynyn, Sirenda bir­les­tigining jәne qaghanattar qúrylymyn­daghy rulyq-taypalyq birlestikterding ómir sýrgen uaqyty). VI ghasyrdyng orta she­ninen IH ghasyrdyng ortalaryna deyin;

3-kezeng - arghy qazaqtar (protoqa­zaq­tar) kezeni. (Qypshaq, Nayman, Dulat, Al­shyn, Kerey, Qanly, Qonyrat, Jalayyr, Arghu jәne t.b. tarihy etnonimderding elge keninen tanyluy). IH ghasyrdyng orta sheninen HIII ghasyrdyng basyna deyin;

4-kezeng - Alash qauymdastyghynyng qa­lyptasu kezeni. (Týrgesh Alash shor úlysy - Ýsh san Alash myny - Alty san Alash - On san Alash). HIII ghasyrdyng orta­la­rynan HV ghasyrdyng sonyna deyin;

5-kezeng - Qazaq qauymdastyghynyng qa­lyp­tasuy (Qazaqty qúraghan qyryqtan astam taypanyng «On san Alash» tóniregine bas biriktirui). HV ghasyrdyng ortasynan HVIII ghasyrdyng basyna deyin.

Bizding oiymyzsha, ózara tarihy sabaq­tas­tyqpen jalghasqan osynday ýlken ke­zen­derding etnikalyq baylanysy týrki tildes taypalyq birlestikterdi halyq bolyp qalyptasugha alyp keldi. Áriyne, búl atal­ghan tarihy kezenderding әrqaysysynyng qalyptasqan sayasiy-әleumettik ýrdisterge baylanysty ózindik erekshelikteri jәne jan-jaqty taldaudy, terendete zertteudi qajet etetin jaqtary men tústary az emes. Qazirgi tarih ghylymy bizding oiy­myz­sha, osynday mәselege basa mәn berui kerek.

Dәstýrli qazaq derekterining qadirine jete aldyq pa?

Qazaq etnogenezi býginde edәuir damugha qol jetkizgen әmbebap ghylymdardyng birikken kómegimen ghana shynayy qory­tyn­dylar jasaugha qol jetkize alady. Búl jerde biz geneologiya, arheologiya, týrko­lo­giya, etnolo­giya, filologiya, antropologiya, mәdeniyet­tanu tәrizdi kóptegen ghylym salalarynyng jetistikterin tarihy salys­tyrmaly týrde ainalymgha qosu qajettigin aityp otyrmyz. Búl atalghan ghylym sa­la­larynyng nәtiy­je­leri әli kýnge deyin kýr­deli mәselelerdi sheshude tarihiy-salys­tyr­maly týrde qarasty­rylmay, mәselege bir ghana ghylym salasy kózimen, birjaq­ty­lyqpen qarap kelemiz. Ásirese, totaliy­tar­lyq jýie túsynda damy­may kenje qalghan geneologiya tәrizdi sala­nyng qazaq et­no­ge­nezi mәselelerin anyqtau­da­ghy orny men róli zor ekenin týsinetin ua­qyt jetti dep oilaymyz. Geneologiyany au­yzgha alghanda, qazaq ereksheligine baylanys­ty birinshi kezekte shejire derekteri nazar audarta­ty­nyn aita ketken jón. Qazaq ru-taypa­la­rynyng tarihyna baylanysty kóp tomdyq enbekter jazghan kezimizde qazaq shejiresimen tikeley júmys isteuge tura keldi. Son­da angharghanymyz, qazaq shejiresinde keltirilgen derekterding 90 payyzdan asta­my tarihy shyndyqpen ýndesip jatyr. Múnyng bas­ty sebebi, ózining ata tegin búrmalaugha baba­la­rymyz eshqashan da jol bermeuge tyrysqan.

Áriyne, әsirese, tarihy túlghalardy jә­ne olardyng esimderin tiyanaqtauda shejirelik derekterding manyzy óte zor. Qazaq handyghy ornyghyp, dәstýrli shejire jý­ye­si janasha reformalanghangha deyingi tarihy shejireler ejelgi jәne orta ghasyrlarda ómir sýrgen tarihy túlghalar turaly ai­tarlyqtay shynayy mәlimetter beretinin eurosentristik kózqa­ras­tardan aryla qoy­maghan zertteushilerimiz әli de týsine alghan joq. Sondyqtan da kýni býginge deyin osy kezenderding shejirelik derekterin jazba jәne t.b. derektermen sa­lystyra qarap, olardan shyndyqty izdestiruge degen talpynys kәsiby tarihshylar ara­synda siyrek kórinis berude.

Qazirgi bizding paydalanyp jýrgen shejirelerimiz Qazaq handyghynyng alghashqy keze­ninde, dәlirek aitar bolsaq, HVI gha­syrda «Qasymhannyng qasqa joly» ata­latyn qú­qyqtyq-mәdeny әmbebap refor­ma­ny jýzege asyru barysynda qosymsha ózgerister engizilip naqtylanghan jәne jan­ghyrtylghan qazaq shejiresi dep oi­lay­myz. Búl shejirelerdi ejelgi qytay jyl­namalarymen salystyra qarastyru tariy­hymyz ýshin asa manyzdy, keybir tarihy túlghalardy anyqtaugha mým­kindik beredi. Mysaly, HÝI ghasyrda ómir sýrgen Matay babanyng shejiresi arqyly kezinde esimi býkil Úly jýz taypalaryna úran bolghan Baqtiardyng onynshy úrpaghy bolyp taby­latyn, b.z.d. 177-104 jyldar shama­syn­da ejelgi ýisinderge biylik jasaghan shejire derekterinde Elsau dep beriletin Eljau biyding (Kýnbiydin) úrpaqtary Nulyny, Du­ly­ny jәne qytay derekteri boyynsha b.z.d. 104-93 jyldar shamasynda Elsaudan keyin el biylegen Jónshi biydi (qazaq shejiresinde Jóngshenar) qazaq shejiresinen de kezdestiremiz (Qytay derekterindegi mәli­met­terdi qaranyz: Nyghmet Mynjan. Qa­zaq­tyng qys­qa­sha tarihy. A., 1994). Eger berirek keler bol­saq, Týrgesh (Saryýisin) qaghanaty tú­syn­da Sary týrgeshterden (Sa­ryýisinder­den) shy­ghyp el biylegen Sa­qal qaghan (qytay jazba­la­rynda Soge), Qa­ra­sha by (ol qytay jazba­la­rynda da osy­lay atalady) jәne t.b. tarihy túlghalar shejire mәlimetterinde de kezdesedi. Olar­dyng qa­zaq shejiresi boyyn­sha ómir sýr­gen ke­zen­deri de qytay jyl­na­ma­la­ryn­da­ghy uaqyt merzimderimen sәikes kelip jatady.

Sonymen qatar aitpaghymyz, tipten Qa­zaq handyghy túsynda qojalar tara­py­nan edәuir reformalanghan keyingi qazaq shejiresin taldap oqyghan adam odan jazba tarihy derekterdi aiqynday týsetin jәne tolyq­ty­ra alatyn tarihymyzgha asa kerekti jәne qúndy mәlimetterdi kezdestire alady. Tek ony zertteuge degen yqylas bol­syn deniz. Osynday dúrys pighyl biz bas shúlghyp moy­yndaytyn kóptegen euro­palyq ghalymdarda bolghan joq. V.V.Bar­tolid tә­rizdi súnghyla gha­lymdardyng ózderi de qazaq tilin bilmegendikten shejire tәrizdi qúndy derekting ól­sheusiz manyzyn dúrys týsine alghan joq. Ol sondyqtan da kezinde Diy­qanbay batyrdan jazyp alghan qazaq shejiresin basqa jazba derektermen tarihiy-salystyrmaly týrde ózining enbeginde ke­ninen paydalanghan N.A.Ariys­tovtyng zertteuine jazghan kólemdi ghylymy syn-piki­rinde búl turaly bir auyz sóz de aitugha jaraghan joq bolatyn (qa­ranyz: Bartolid V.V. Resenziya na knigu: N.A.Aristov. Zametky ob etnicheskom sostave turkskih ple­men y narodnostey y svedeniya ob ih chislennostiy.(1997). // Raboty po istoriy y filologiy turkskih y mongoliskih narodov. - M., 2002. S.266-277.). Óki­nish­ke oray, qazaq halqynyng jәne ony qú­raghan ru-taypalyq birlestikterding shyghu tariy­hyna qalam tartyp jýrgen keybir qazaq zertteushilerining ózderi de shejire derekterin әli kýnge deyin mensinbey, bir ghasyr búryn ómir sýrgen osy V.V.Bartolidtyng qateligin qaytalap, eurosentristik oilau auqymynan shygha almay jýrgenin jogharyda da aittyq.

Áriyne, biz búl jerde qazaq shejiresin birjaqty asyra marapattaudan aulaqpyz. Bar­lyq derekter tәrizdi shejire derek­te­rining de ózine tәn obiektivti jәne subiektivti sebepterden tuyndaytyn kemshilikteri barshylyq, olardy sanamalap aitar bolsaq, birinshiden, shejirelik derekter HVI-HVII ghasyrlarda jazylghandyqtan olar­da monghol jaulap aluynan búrynghy týrkilik kezendegi shejirelik mәlimet­ter­ding birazy este saq­talmaghan; ekinshiden, shejireni jazudy qol­gha alghan qazaq qogha­myn­daghy sauattylar to­by qojalar bol­ghan­dyqtan rulyq-taypalyq shejireler bas­taularyn qojalardan taratu әdetke ainalghan; ýshinshiden, monghol jau­lauyna baylanysty rular men taypalar qúry­ly­myn­da oryn alghan ózgerister HIÝ ghasyr­dan bastap qazaq etnogenezin taratu isinde shejirening tolyqtyrylghan jana ýlgisin qalyptastyrdy. Búl boyynsha keyinirektegi tarihy túlghalar orta ghasyrlardaghy ta­rihy túlghalarmen auystyryldy. My­saly, HIV-HV ghasyrlar toghysynda ómir sýrgen jәne jeti taypagha (Saryýisin, Sha­pyrashty, Ys­ty, Oshaqty, Dulat, Alban, Suan) biylik ja­saghan Bәidibek by VII ghasyrda Týrgesh (Sa­ryýisin) memleketinde Ashyna әuletining eng songhy qaghanyn Qúlan qalasynda óltirip, «On oq eline» «qaradan (qara týrgeshterden, yaghny Dulular jәne Nýshbe taypalyq birlestikterine kiretin rular men taypalardan) shyghyp han bolghan» Bay bagha qaghanmen auysty­ryldy; tórtinshiden, shejireni qú­ras­tyr­­ghan shejireshi tarapynan subiektivti qatelikterge jol berilgen. Ádette keybir shejireshiler ru tarmaqtaryn taratqanda qatar tarmaqtardyng oryndaryn nemese atalyqtar taraytyn esimderdi әrtýrli sebeptermen, ózderi de bayqamay, auys­ty­ryp alady. Búl sonshalyqty kýrdeli nәr­se emes: shejirelerding balama núsqa­la­ryn ózara salystyru jәne olardaghy kisi esimderin bas­qa derektermen tarihiy-salys­tyr­maly týr­de qarastyru jolymen tarihy shyn­dyq­ty aiqyndaugha mýmkindikter bar.

Alayda, shejire mәlimetteri osynday ol­qylyqtaryna qaramastan, ózindik dәs­týr­li erekshelikteri bar tól tarihy­myz­dyng úmy­tyl­ghan nemese búrmalanghan keybir tústa­ryn qalpyna keltiruge kóp kó­megin tiygizedi. Múny, әsirese, HÝI gha­syr­dan búryn, yaghny shejire derekteri Qazaq handyghy túsynda reformalanardan bú­ryn jazylghan shejirelerge baghyshtar edik. Olardyng qatarynda, әriyne, Qytay­da­ghy qandas bauyrlarymyz ejelgi Qytay tilinen tikeley audarghan «Qy­tay jylna­ma­laryndaghy qazaq tarihynyng derekteri» (Ýsh kitap), «Ejelgi Ýisin eli», «Úly Týrik qaghanaty» atty enbekter, Mah­mút Qashqariyding oghyzdargha qatysty, «Mon­ghol­dyng qúpiya jylnamasyndaghy» týrik-mon­ghol ataularynyng payda bolularyna qa­tysty, Rashid ad-dinning týrikterding jәne mongholdardyn, sonday-aq oghyzdardyng shy­ghu tegi, Óteyboydaqtyng Alban tay­pa­syna bay­lanysty «Tektelgisi», Múhamed Haydardyng Dulat taypasy әmirlerining shy­ghu tegine ar­nalghan shejire derekteri, Ábilghazynyng «Tý­rik shejiresi», Ótemis qa­jynyng «Chiyn­giyz­­namesindegi» tarihy túl­ghalardyng shyghu tegi, Qadyrghaly Jalayyr­dyng shejireleri lay­yqty oryn alady. Bú­lardaghy jәne t.b. jazba shejirelik derekterdegi mәlimetterdi HÝI ghasyrda jәne odan song janasha jýielengen qazaqtyng dәs­týrli auyzsha shejiresimen (Ma­taydyn, Qazbek bektin, Diqanbay batyr­dyn, Shә­kә­rimnin, Mәshhýr Jýsiptin, N.Naushabaev­tyn, M.Tynyshbaevtyn, H.Ar­ghyn­baevtyn, M.Múqanovtyn, V.Vostrov­tyn, S.Toly­be­kovtin, H.Madanovtyn, Z.Sә­dibekúlynyng jәne t.b.) tyghyz baylanysta ghylymy ai­nalymgha qosyp qarastyrudyng tariy­hy­myzdy zerdeleudegi manyzy orasan zor. Múnday zertteu әdisterining tarihymyz­daghy sheshushi orny men manyzyn alghash týsingen Sh.Uәlihanov, M.Tynyshbaev, Sh.Qú­dayberdiúly, Á.Marghúlan, N.Myn­jan, Q.Haliyd, M.Joldasbekov, A.Seydimbek, J.Artyqbaev tәrizdi qazaq degen ha­lyqtyng qalyptasu tarihyna shynayy ja­na­shyr tarihy túlghalar men azamattar ús­tan­ghan zertteu baghyty. Alda da últ ta­rihyn kór­key­te­miz desek osy joldan tay­mauymyz kerek.

Talas OMARBEKOV, Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining Qazaq halqynyng ejelgi jәne orta ghasyrlar tarihy kafedrasynyng mengerushisi, tarih ghylymdarynyng doktory, professor.

«Egemen Qazaqstan» gazeti