- El egemendigine qol jetkizgenine jiyrma jylgha juyqtasa da, memlekettik til mәselesi osy kýnge deyin minberden týspey kele jatqany bәrimizge ayan. Agha, osy bizding tughan tilimizding túghyryna qonuyna ne kedergi bolyp otyr?

- Negizinen bizding qoghamda tildi býldirip jýrgen shala qazaqtar men ada qazaqtar. Búl jaghdaygha olar da kinәli emes. Tilding býgingi ahualyna sonau Kenes Ýkimeti túsyndaghy sayasat әli kýnge deyin óz salqynyn tiygizip kele jatyr. Qazaq tilin túghyryna qondyrudyng bir ghana joly bar. Ol - qazaq tilin bilmeytin qazaqtargha qyzmet bermeu. Tilge kelgende әueli biz qazaqtardy jónge salyp aluymyz kerek. «Ózin-ózi ayamaghan basqanyng betin shiyedey qylady» demekshi, ózimizdi-ózimiz ayamasaq, ózgeler bizden seskenetin bolady. Qazaqsha bilmeytin qazaqtar qyzmetke mýldem alynbasa, olardyng bәri bir jyldyng ishinde qazaqsha sóilep keteri anyq. Nege deseniz, olargha jan kerek. Búryn qazaqsha birauyz sóz aita almaytyn keybir sheneunikterding qazir búlbúlsha sayrap jýrgeni siyaqty. Osy uaqytqa deyin óz tilinen bezinip kelgen bezbýirekterge osy qatang talapty qongymyz kerek. Múny kórgen ózge últ ókilderi, qazaqtar ózdi-ózin ayamay jatyr, bizdi de ondyrmas dep, óz erikterimen qazaq tilin biluge talpynatyn bolady.

- El egemendigine qol jetkizgenine jiyrma jylgha juyqtasa da, memlekettik til mәselesi osy kýnge deyin minberden týspey kele jatqany bәrimizge ayan. Agha, osy bizding tughan tilimizding túghyryna qonuyna ne kedergi bolyp otyr?

- Negizinen bizding qoghamda tildi býldirip jýrgen shala qazaqtar men ada qazaqtar. Búl jaghdaygha olar da kinәli emes. Tilding býgingi ahualyna sonau Kenes Ýkimeti túsyndaghy sayasat әli kýnge deyin óz salqynyn tiygizip kele jatyr. Qazaq tilin túghyryna qondyrudyng bir ghana joly bar. Ol - qazaq tilin bilmeytin qazaqtargha qyzmet bermeu. Tilge kelgende әueli biz qazaqtardy jónge salyp aluymyz kerek. «Ózin-ózi ayamaghan basqanyng betin shiyedey qylady» demekshi, ózimizdi-ózimiz ayamasaq, ózgeler bizden seskenetin bolady. Qazaqsha bilmeytin qazaqtar qyzmetke mýldem alynbasa, olardyng bәri bir jyldyng ishinde qazaqsha sóilep keteri anyq. Nege deseniz, olargha jan kerek. Búryn qazaqsha birauyz sóz aita almaytyn keybir sheneunikterding qazir búlbúlsha sayrap jýrgeni siyaqty. Osy uaqytqa deyin óz tilinen bezinip kelgen bezbýirekterge osy qatang talapty qongymyz kerek. Múny kórgen ózge últ ókilderi, qazaqtar ózdi-ózin ayamay jatyr, bizdi de ondyrmas dep, óz erikterimen qazaq tilin biluge talpynatyn bolady.

Eger de, biylikting tizginin ústaghan azamattar sayasy erligi jetip, osy qadamgha barar bolsa, tilding tónireginde tuyndaghan bar mәselening týiini op-onay tarqatyla qoyar edi.

Qazaqtyng tili eng bay, eng kórkem, eng jasampaz til. Ókinishtisi sol - osynday qúdiretti tilding qadirin týsirip aldyq. Patsha ýkimetining bizge qarsy jýrgizgen orystandyru sayasatynyng saldarynan. Men búl mәselege «Qazaq qalay orystandyryldy?» atty enbegimde ghylymiy-teoriyalyq túrghydan terenirek ýnile týstim. Resey ne ýshin orystandyru sayasatyn jýrgizdi? Óitkeni bizding orystanghanymyz olargha kerek boldy.

Kezinde Brejnev «edinyy sovetskiy narod» degende, birtildilikti kózdegen bolatyn. Reseyding últ mәselesi túrghysynda ústanyp otyrghan sayasaty kim-kimdi bolsyn seskendireri anyq. Mәselen olar ózderine qarasty týrik halyqtarynyng bәrining atyn atalmastay etip, guberniyalargha bóludi qolgha alyp jatyr. Maqsat sol - osy tәsilmen ózge últtardyng atyn da, tilin de joghaltu. Ózge últ ókilderine óz sayasatyn jýrgizu otarshyl elderding bәrinde kezdesedi. Biraq otarshyl elderding ishinde eng onbaghany - Resey. Reseyge týrik halqynyng jendeti bolghandyghyn ashyq aitatyn kez keldi. Nege deseniz, 49 halyqtyng 27-ning tili Reseyding qol astyna kirgennen keyin «óli tilge» ainaldy. Aman qalghandarynyng ózine osy ailasyn әli kýnge deyin qoldanyp keledi. Býginde orystyng mysy baspaghan týrki halyqtarynyng bar-joghy 6 memleket ghana qaldy. Qalghan halyqtyng bәri Resey men Qytaydyng qol astynda. Resey orystandyru, Qytay qytaylandyru sayasatyn jýrgizuden tanbay keledi. Men múny otarshyldyq iydeyadan aryla almaghan memleketting әreketi dep baghalaymyn. Basqa dәnene de emes. Qazaq tili hali osynday sayasy jaghdaylargha baylanysty keri ketip túr. Bolashaqta tilding jaghdayy týzeletinine senemin. Tek asyghystyqpen shala tirlik jasamauymyz kerek.

Áueli, arghy-bergi jaghdaydy saralay otyryp, ana tilimizdi ózining tabighy qalpyna keltiruimiz kerek. Jas úrpaq uyzynan qanbasa, ol jaqsy úrpaq bolmaydy. Tek ghana jas úrpaq emes, biylik basynda otyrghandardyng deni uyzynan jarymaghandar. Olarda mansap bolghanmen, ruhany qúndylyq degennen júrday. Olar qansha jerden talpynghanymen, bilimdi bolghanymen uyzynan jarymaghannan keyin ong nәtiyje shyqpaytyny da belgili.

- Jaqynda ghana Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy jasaldy. Osynday baghdarlamalardyng bizge bereri bar ma?

- Shynyn aitu kerek, qaghazdan, qaulydan bir qayyr bolatyn bolsa, әldeqashan bolar edi. Tildi damytamyz dep baghdarlama jasaghannan eshnәrse shyqpaydy. Jasalatyn isti tek tәjiriybe jýzinde tikeley iske asyruymyz kerek. Bizding memleketimizge tilge qatysty qay jaqtan qanday qysym bolyp jatqanyn kim biledi? Mýmkin bizge beymәlim qanday da bir kedergiler bar shyghar. Óitkeni bir jaqtan aqyryp ai túrsa, ekinshi jaqtan jalynyn shashyp aidahar túr. Alyp eki imperiyanyng ortasynda túrghandyqtan, búl jerde memleket basshysy Abylayhan syndy sarabdal sayasat ústanuy qajet. Búl túrghyda Elbasymyzdyng jýrgizip otyrghan sayasaty da osal emes dep bilem. Negizinen búl jolda tózimdilik tanyta bilgen de dúrys. Tilding týitkilin asyqpay, әbden pisirip baryp, týbegeyli sheshetin tóte joldy tabuymyz kerek. Retine qaray qazaqqa qazaq mektebin, orysqa orys mektebin berip, ornalastyrsa, is retine keleri anyq nәrse.

- Aralas mektepting tiygizip jatqan zardabyn óziniz az aityp kele jatqan joqsyz. Qarap otyrsaq aralas mektep qazaq tilining tazalyghyna qarsy qoldanylyp otyrghan bir tәsil siyaqty. Sonda biz ózimizge ózimiz qastandyq jasap otyrmyz ba?

- Solay bolyp túr ghoy. Jas úrpaq tilining shúbarlanuyna aralas mektepterding yqpal etip otyrghany aitpasa da týsinikti. Ókinishitisi - aralas mektepting osy uaqytqa deyin azaymay kele jatqany. Al, ózge memleketter aralas mektep sanyn kýnnen-kýnge azaytugha tyrysyp kele jatyr. Osy jolda jýieli júmys ta jýrgizip jatyr. Bizding elimizde bolsa, bәri kerisinshe. Byltyrghy jyly elimizde aralas mektepting sany 2068 bolsa, biyl 2089-gha jetip otyr. Ne degen keri ketken tirlik ekeni týsiniksiz. Bilim beru salasyndaghy barlyq iske bilim ministrligi tikeley jauapty bolghandyqtan, olar qol qusyryp qarap otyrmay, qanday da bir shara qoldanuy kerek.

Bilim salasyna jana basshy keldi. Jana basshydan býkil el jandy ister kýtude. Búl ýmitimiz aqtalady degen oidamyn. Eger býgingi bilim ministri últtyq ruhy myqty azamat bolsa, búl mәselege bey-jay qarap otyra almas.

Ataqty Dulat aqynnyng «Shyghystan aqqan yzghyryq, boran bopty soqty batystan», - dep menzegenindey búl qauip týrli jaghdaygha qaray ózgerip otyratyny bar.

Bizding memleketimiz - ózge últ ókilderining yntymaghy men birligin jarastyryp, tatu-tәtti ghúmyr keship jatqan kóp diasporaly memleket. Búghan dauymyz joq. Búl jerde orystardyng ókpesi qara qazanday bolar jóni de joq. Biz olargha mýldem mektep berme dep otyrghanymyz joq. Tek orysqa da, qazaqqa da jәne qajet bolsa, basqa últ ókilderine de jeke-jeke mektep beruimiz qajet. Búl eshqanday da qiyn sharua emes.

Eger biz tәuelsizdik alghan kýnnen bastap, osy mәseleni qolgha alghanymyzda qazir úrpaqtarymyz týgelimen qazaqsha sayrap túrar edi. Aralas mektepke bir tosqauyl qoyylmasa, bizding úrpaghymyz әli 10-20 jyl boyy orys tilinde shýldirleuge mәjbýr bolatyny anyq nәrse.

Aralas mektep degen býgin ghana payda bolghan joq qoy. Nege biz osynyng shyghu tarihyna ýnilmeymiz? Búl әu basta patsha ýkimetining bógde últtargha qarsy oilap tapqan sayasaty ghoy. Aralas mektep - keshegi Iliminskiy bastaghan, general gubernator Kaufman qoshtaghan bizdi orystandyrudyng ontayly tәsili ghoy. Nege biz tariyhqa syn kózben qaramaymyz? Soqyrgha tayaq ústatqanday kórinip túrghan nәrseni kórmeytin biz netken sorly adamdarmyz ózi?! Aralas mektep qazaq tiline qarsy jymysqy sayasatyn jýrgizip túrghanda, tughan tilimizding kósegesin kógertemiz dep jasaghan júmysymyz jýz payyz jýzege asady degenge men senbeymin.

Memlekettik til ózining shynayy mәrtebesine ie bolu ýshin әli qyruar júmystar atqaryluy kerek. Tek biylik basyndaghylar aitylghan úsynystargha moyynsúnyp, jýieli júmys jýrgize bilse bolghany.

- Qazir «Ýsh túghyrly til» sayasatyn myqtap qolgha alyp jatyrmyz ghoy. Óz tilimizdi túghyryna qondyra almay jatyp, osy bizge ne joryq degen oy keledi keyde...

- «Ýsh túghyrly til» degende búl jerde qazaq, orys, aghylshyn tilin aityp otyr ghoy. Mening búghan esh qarsylyghym joq. Atalghan tilderdi týbinde bilu kerek.

Biraq «Ýsh túghyrly til» sayasatyn jýzege asyramyz dep, balabaqshadan bastap baybalam saludyng qajeti joq. Mәselen, shetelderde bastauysh synypty bitirgenshe, eshqanday ózge tildi qospay, tek ózderining ana tilinde ghana oqytady. Al biz elden erekshe bolyp, dúrys-búrysyn baghamdamay jatyp, ózge tildi tyqpalaymyz kelip. Biz búl jerde ýlken ghylymy qatelik jiberip otyrmyz. Býkil әlem moyyndaghan tәjiriybeden biz nege qashuymyz kerek? Aldy-artyna qaramay, betaldy jýgire berudi qoy kerek. Jan-jaghymyzgha qarap, bәrin saralap is qylatyn bolsaq, eshnәrseden útylmaymyz. Jas úrpaqty eng әueli ana tilimizding uyzyna jarytpay jatyp, basqa tildi ýiretip basyn qatyrugha bolmaydy.

Ýsh til bilu degen әriyne, jaqsy nәrse. Aghylshyn tili әlemdik til bolghandyqtan, ony mindetti týrde bilu kerek. Biraq ony qalay, qashan ýiretu kerek, mәsele osyda. Eng birinshi, jas úrpaqty ózining ana tilining uayzyna jaqsylap qandyruymyz kerek. Yaghny bastauysh synypty bitirgenshe, eshqanday         tildi qospay, taza qazaq tilinde bilim beruimiz kerek. Sonda ghana bizding sanamyzda birtildilik mehanizmi qalyptasady. Óz tilin jetik bilip, on-solyn tanyghannan keyin, ýsh tildi, tipti odan da kóp tildi mengeruine jol ashuymyz kerek. Sonda biz eshnәrseden útylmaymyz.

- Agha, óziniz Bauyrjan Momyshúlyn terenirek zerttegen ghalymnyng biri jәne biregeyisiz. Bauken Kenes Ýkimetining qylyshynan qan tamyp túrghan kezinde qazaq tilin memlekettik til etu mәselesin kóterdi. Sonday-aq, tilge qatysty oilaryn ashyq jәne ashyna aitty. Batyr atamyz aitqan ósiyetke býgingi úrpaq qanshalyqty qúlaq asyp keledi...

- Qazaq tilining taghdyryna alandap, janyn auyrtqan jannyng biri - Baukeng ekeni sózsiz. Óz zamanynda ol kisi kóp nәrseni aityp ta ketti. «Ana tilin bilmegen hayuannyng nadany» deydi Bauken. Adamnyng jamany boluy mýmkin, al hayuannyng nadanyn estigeniniz bar ma? Joq. Demek búl ana tilin bilmegen adam eng tómengi satydaghy tirshilik iyesi degen úghymnan tusa kerek. Ana tilin bilmegen adam ol baryp túrghan namyssyz adam. Ana tilin bilmegen, óz últyn maqtan etpegen jannyng januardan aiyrmashylyghy joq.

Baukeng soghystan kelgennen keyin el ishinde jýrip bar jaghdaydy kórdi. Tilding ahualyna da qanyqty. Sóitip qazaq tilining mәselesin kóterip, kólemdi hatyn jazdy. Til salasynyng mamandary tipti, aty darday ghalymdardyng ózi aitudan jasqanghan til mәselesin kóteruge sol kezde batyr Baukenning ghana batyly jetken edi. Baukenning maqalasyn Ortalyq Partiya Komiyteti basynda jaqsy qabyldady. Ýlken sharalar qoldanyp, qauly qabyldayyn dep túrghanda bir saq qazaghynynastyrtyn әreketimen jýzege asqaly túrghan is sol jerden ýzilip qaldy. Sol kezde Ortalyq Partiya Komiyteti Baukenning úsynysyn qabyldaghan kezde, biz qazir til turaly mәsele qozghap otyrmaghan bolar edik. Ol kisining sol uaqytta atap kórsetken kemshiligining bәri qazir aina-qatesiz aldymyzdan shyghyp otyr. Onyng bәri Bauyrjan Momyshúlynyng ýlken patriottyqpen, tereng tanymmen aitqan oilary edi.

1956 jyly Almaty qalasynda últ tilderi turaly Býkilodaqtyq jinalys ótti. Sonda sahalardy tilding tabighy zandylyghyn saqtap otyrghandyghy ýshin qatty syngha alyndy.

Sol jiynda oryssha qalay jazylsa, solay aityluy kerek degen úsynys aityldy. Bizding qazaqtar sol úsynysty qos qoldap túryp qoldady. Osydan keyin bizdi maqtady. Ne ýshin? Olardyng aitqanyna bas shúlghyp, kóngenimiz ýshin.

Bizding tilimizdegi singarmonizmnyng býginge deyin bir izge týspeui sol kezding yqpalynan qalghan dýniye. Múny kóp adam úgha bermeui mýmkin. Men tek osy salany zerttep, zerdelegennen keyin osynday oy týiip otyrmyn. Qazir biz qay emlemen jýrerimizdi bilmey shatasyp jýrmiz. Eng dúrysy, óz aldyna egemen el bolghannan keyin, emlemizdi últtyq túrghydan qaytadan jasaghanymyz jón.

- Ózining últttyq әdet-ghúrpy men salt-dәstýrin saqtay bilgen últ ghana jahandanu dәuirinde jútylyp ketpey, ózindik bolmysyn saqtap qalatyny anyq. Al biz osy talapqa qanshalyqty jauap bere alamyz?

- Biz ózimizding últtyq salt-dәstýrimizdi saqtaugha talpynyp-aq kelemiz. Biraq biletinimizben qatar, bilmeytinimiz de bar. Úmyt qalghan salt-dәstýrimizding týrleri jeterlik. Úly Abay bir óleninde: «Qynamende, jar-jar men betashar bar» deydi. Shyn mәninde býginde qynamendening ne ekenin bar qazaq bile bermeydi. Qyzgha qúda týsip, qúdalar kelgende, qanyna singen qonaqjaylyqpen olardy dastarhan jayyp kýtedi. «Qyzy bardyng nazy bar» demekshi, qyz bergen tarap kelgen qonaqtarmen týrli oiyndar ótkizgen. Solardyng biri - qúdalar jaqtan kelgen er kisilerding eng ýlkenining basyna oramal jauyp taqtyryp, ógizge teris mingizip, auyldy ainaldyra qughan. Sonda jaulyghy jalpyldap, saqaly jelpildep bara jatqanda elding bәri ishek-silesi qatyp kýlgen. Qúdalar arasynda ótetin oiyndardyng osynday týrlerin qynamende dep ataghan. Al, biz osyny úmyta bastaghan ekenbiz. Qynamende Ybyray Altynsarinnyng Orynbor qazaqtarynyng qyz-úzatu, qúda týsu, ólim-jitimdi atqaruy turaly әngimesinde birshama aitylypty. Úmyt bola bastaghan osynday dәstýrlerimizdi qayta janghyrta bilsek, jahandanu dәuirinde jútyla qoymaspyz.

Shyn mәninde biz qanday halyqpyz? Biz janshylghan, ruhy taptalghan mәngýrttengen halyqpyz. Mәngýrttikten arylyp, tabighy qalpymyzgha keletin kez jetti. Mýmkin bireuler mening búlay aitqanymmen kelispeytin shyghar. Biraq shyndyq osy.

Bizding mәngýrttengen halyq ekenimiz ras. Múny moyyndauymyz kerek. Biz qoldan mәngýrttendirilgenbiz. Kezinde Goloshekin Stalinge jazghan hatynda: «Qazaqtyng intelegensiyasyn joi ýshin olardy bir-birine aidap salyp, kózin týgel qúrtu kerek. Olardyng óskeleng úrpaghyn agha buynnyng múrasynan qúr qaldyru ýshin jazuyn eki ret ózgertu qajet» degen. Sóitip, biz arabshadan latynshagha, latynshadan orysshagha óttik. Nәtiyjesinde ata-babalarymyz jazghan múrany oqu mýmkindiginen airyldyq. Mәngýrt boldyq pa, boldyq. Endi sol mәngýrttikten arylatyn joldy izdeuimiz kerek. Ol ýshin otarshylardyng bizge qoldanghan aila-tәsilin biluimiz kerek.

Men ózimning «Qazaq qalay orystandyryldy?» atty kitabymda bizge qarsy jýrgizilgen orystandyru sayasatyn tórt salagha jiktep, taldadym. Búl enbek ótkenimizdi tanugha septigin tiygizedi degen oimen qayta óndep, kólemin molaytyp baspagha tapsyrdym. Tayau arada basylyp shyghady.

Tarihy jadynan airylghan halyqtyng qúl bolatyny beseneden belgili. Sol ýshin biz uaqyt ozdyrmay, tarihy jadymyzdy qayta janghyrtyp qaytaruymyz kerek.

- Sonda mәngýrttikten aryludyng joly qaysy?

- Biz qazir tughan tilimizden bezinip mәngýrt bolyp otyrmyz ghoy. Ol ýshin bar qazaqtyng qazaq tilin biluine qajettilik tudyru kerek. Qalay deysiz ghoy... Qazaq tilin bilmegen qazaqtargha qyzmet bermeu. Osy talapty qoyar bolsaq, qazaqtar týgelimen tez arada qazaqtanatyny anyq. Óitkeni olargha kýn kóru kerek, jan baghu kerek.

- Qazirgi bilim salasyn­daghy testileu jýiesine kózqarasynyz qalay? Búl jýie jastardyng óz tilinde oilanyp, bilgenin jetkizuge qoyylghan shekteu siyaqty emes pe?

- Testileu jýiesin keybir pәnderge qoldanugha bolady. Biraq, barlyq pәnge biringhay test jýiesin engizu tiyimsiz. Mәselen, әnshilerge, әrtisterge, әdebiyetshilerge, jurnalisterge filosofiya men tarihtan testileu jýiesin qoldanugha kelmeydi.

Mysaly ýshin, tarihshylar test jattaymyz dep, soghystyng qay jerde, qay jyly bolghanyn ghana biledi. Biraq sebep-saldaryna terenirek ýnile bermeydi. Bizding bir kemshiligimiz - eliktegishtigimiz. Elikteu - búl әlsizdikting belgisi. Dúrysy eshkimge eliktemey, taldau jasaghan jón. Odan keyin baryp qaysybir jýieni bolmasyn, qabyldaugha bolady. Býgingi zamanda kórseqyzar boludyng qajeti joq. Kórseqyzarlyq qasiyet tek túrmystyq jaghdayda ghana emes, keybir memlekettik jaghdaylarda da beleng alyp barady. Negizinen Qazaqstanda qoghamdyq ghylym eskirgen. Sebebi biz әli kýnge deyin otarlanghan elding aitqanymen jýrip kelemiz. Mәselen pedogogika ghylymyn alatyn bolsaq, pedogogikasy men psihologiyasy myqty damyghan memleket bolsaq, europalyq minez-qúlyqqa boy aldyrmas edik. Nege bizge últtyq shyghystyq pedogogikany ózimizge engizbeske? Aynalyp kelip bizge janaspaytyn aidaladaghy jat elding pedogogikasyn ózimizge tyqpalaymyz. Qazaqstannyng qoghamdyq ghylymy ózining jýrip kele jatqan relisin ózgertui kerek. Búl relis túiyqqa tireldi. Endi últtyq, shyghystyq reliske qaray bet búru kerek. Búl jolgha baratyn shygharmyz. Biraq qashan ekeni belgisiz. Ayqaylap jýrgen qogham qayratkerlerining oi-tanymy әli europalyq modeliden shygha alghan joq. Europadan alatyn bizge ekonomika men tehnologiyadan basqa ruhany eshnәrse qalghan joq. Olardan ózimizge alatyn eshqanday ruhany qúndylyq joq. Endi Europa ruhany qúndylyqta bizden alatyn bolady. Ol ýshin zamannyng aghymyna qaray kememizding baghytyn ózgertuimiz kerek.

- Latyn әlipbiyine kóshu - zaman talaby deymiz. Biraq búl mәselege kelgende el aghalarynyng pikiri ekige jaryluda. Siz ne der ediniz?

- Latyn әlipbiyine kósh­kennen útpasaq, útylmaymyz. Dayyn emespiz deytin dәnene de joq. Qazir balalardyng barlyghy latynsha oqyp jatqandyqtan, jas óskin az ghana uaqytta-aq mengerip alady. Latyn әrpi býkil әlemning qatynas belgisine ainalyp ketti. Týrik halyqtarynyng bәri latyngha kóship ketti. Qarap otyrghan qyrghyz ben biz ghana. Elbasymyz da latyn әlipbiyine kóshu ýshin osy mәseleni jan-jaqty talqylaudy tapsyrghan joq pa?! Qarap otyratyn eshnәrse joq. Uaqyt ótkizbey kóshu kerek. Ary tartyp, beri tartudyng qajeti joq. Keybir aqyn-jazushylar osy uaqytqa deyin jazghan dýniyelerining oqylmay qalatyndyghyn algha taruda. Eger naghyz qúndy dýnie bolatyn bolsa, eshqashan ólmeydi.

- Qazaqy bitim-bolmysy qalyptasqan úrpaqty tәrbiyeleu ýshin qanday qadamdar jasauymyz kerek?

- Agha úrpaqtyng ókili sanalatyn bizding ózimiz, shynyn aitqanda, shalamyz. Sebebi biz keshe mәngýrt edik. Endi-endi esimizdi jiyp jatyrmyz. Al bizden tughan úrpaq, mәngýrtten tughan mәngýrtter. Qazir bizding qoghamdyq oi-sanamyz qazaqtyng qyryq qúrau kórpesi siyaqty. Osy qalpymyzben, qyryq qúrau bolyp kete beretin bolsaq, bir kýni ydyrap tynamyz. Sol ýshin qyryq qúrau týsti bir týske endiruimiz kerek. Oidyng ydyrauy - memleketting ydyrauyna alyp keletin qúbylys. Ári búl óte qauipti qúbylys. Osyny bir jónge saluymyz kerek. Últtyn, memleketting mýddesi ýshin. Jastardyng boyyna últtyq tәrbiyeni siniru - basty maqsatymyz. Biraq eng әueli qaptap ketken dinderden aryludyng jolyn qarastyru kerek. Jastarymyzdyng deni ózge dinning jeteginde adasyp jýr. Búlardyng bәri kitaby dinder emes, jolbiyke dinder. Ýlkeni de kishisi de ne ýshin ózge dinning jolynda janyn salyp jýr deysiz. Bәrine sebepshi - astyrtyn kelip jatqan tegin aqsha. Jastarymyzdyng kópshiligi adasyp ghana qoymay, syrtqy alpauyttardyng sayasy mýddesi ýshin qyzmet etip jýrgenderin bilmeydi. Jolbiyke dinderding jolynda jýrgenderge ózimizben-ózimiz qyryqpyshaq bolyp jatqanymyz kerek. Eger biz ózimizdi-ózimiz tastay qylyp ústaytyn bolsaq, bizdi alatyn jau joq. Bolashaghymyz bayandy bolsyn desek, ruhany dýniyemizdi qúldyratpauymyz kerek!

Jolbiyke dinderding jeteginde jýrgen jastardy jónge salu ýshin, memleketimiz oilanuy kerek. Qanday da bir yqpaldy shara qoldanu qajettilikke ainalyp túr.

Jastargha últtyq tәrbie bere bilsek, olardyng últtyq bitim-bolmysy qalyptasary anyq. Mәselen, qazir Abay atyndaghy Qazaq Últtyq Uniyversiytetinen Últtyq tәrbie kafedrasy ashyldy. Eger osyny tabighy jónge týsire alsaq, últtyq ruhy myqty jastardy tәrbiyeley alamyz. Býgingi jas óskinning kókiregi oyau, kózi ashyq. Olar ózderining últtyq qúndylyqtaryn moyyndaydy, әri qabyldaydy. Tek biz osyghan jol ashuymyz kerek. Búl jolda bir ghana uniyversiytetting júmys jasaghanynan kóp is ónbesi anyq. Jastargha últtyq tәrbie beruge ministrlik tikeley atsalysuy kerek. Óitkeni bolashaqtyng qojasy - býgingi jastar!

- Túshymdy әngimeniz ýshin rahmet!

Súhbattasqan Gýlmira Sadyqova

«Jas qazaq ýni» gazeti