Qúrmetti Abai.kz aqparattyq portalyng oqyrmandary! Portalymyzda Shәriphan Qaysar esimdi jurnalistin  "Baqauov El men Elbasynyng senimin aqtay aldy ma?" atty maqalasy 8-aqpan kýni jariya bolghan edi. Maqala әjeptәuir oqyldy, ondaghy jazylghan materialdyng mazmúny qyzu talqylandy.

Sóitip, Pavlodar oblysynyn  әkimi Bolat Júmabekúly Baqauovtyng baspasóz qyzmeti atalghan maqalagha teristeme bergen bolatyn. Biz Baqauov myrzanyng baspasózi úsynghan teristemeni portalymyzda jariyaladyq. Teristeme talqysy da qyzu boldy.

Býgin redaksiyamyzgha Til janashyry, qogham belsendisi, Kerekudegi Ruza Beysenbaytegi habarlasyp, atalghan dauly maqalagha ýn qosudy jón kórgenin aitty. Aytary bar eken. Bolat Baqauov myrzanyng baspasózi taratqan ózi jayly aqparattyng shyndyqqa say kelmeytinin aitty.

Qúrmetti Abai.kz portaly, oqyrman qauym! Pavlodar oblysy әkimining baspasóz qyzmeti maqalasy boyynsha pikirim mynau:

«Stalindik qughyn-sýrgin jәne asharshylyq qúrbandaryn eske alugha arnalghan jiynda aimaq basshysy qazaq jәne orys tilderinde sóiledi».  Byltyr, tastardyng janyndaghy alghysóz, jәne gýl qong rәsiminde bolghanymda, B.Bokauovtyng 1 minut qazaq tilinde, 4 minut orys tilinde sóilegeni sebepti , «nelikten sóittiniz, barlyghy osydan bastalady ghoy» dep aitqan sózderimdi jәne onyng qay pighylmen aitqany belgisiz, «rahmet» dep aitqanyn da ózimning feysbuktegi paraqshama jazghan bolatynmyn.

Al jiyngha keler bolsaq, onday jiyngha men siyaqtylar shaqyrylmaydy. Sondyqtan, onyng qalay ótkenin bilmeymin. Biraq, telearnalarda beriletin orys tildi baghdarlamalarda әkimning ózining sóilep otyrghanyn, al qazaqtildi janalyqtarda kóbine jornalshylardyng sózimen aitylatyndyghyn kórgen son, «belgili ghoy» dedik.

«Qazaq tili dep auyzdaryndy ashushy bolmandar»

«Bolat Júmabekúly Stalindik qughyn-sýrgin qúrbandaryna qúran baghyshtaugha rúqsat bergen joq degenine aitarymyz»: B.Bakauov qala әkimi bolyp túrghan kezde, qúran baghyshtaugha rúqsat bermey, janynda túrghan menin: «Qanday sebepten, búl zirat basy da emes pe» degenime, janyndaghy Nәilә degen kelinshekke (sol kezde ishki sayasat basshasy, qala), «týsindirip berinizshi» dep siltey salghan. Ol da «bolmaydy» dedi. Sonda jaghamyzdy ústaghan edik. Basqa adamdar da qasymyzda túrghan. Aty esimde joq, sol jiynda bolghan jerlesimizding búl turaly maqalasy Respublikalyq BAQ-ta jaryq kórgen. Izdegen adam ghalamtordan tabady. Bәlkim sol kezdegi maqala men mening әulemettik jelide jәne basqa jerlerde aitqan pikirimning de septigi tiygen boluy kerek, qazir qúran baghyshtaugha rúqsat bar. Sondyqtan, әkimder syn aitqandarmen ústaspay, osylay týzelip otyrsa, onyng nesi jaman? Mәseleni kótergen jornalshylargha, qoghamgha, kerisinshe rahmet aitu kerek qoy? Búl, oilaghan adamgha, әkimning bedeline núsqau keltiretin bir kórinisten bolsa da arylugha sep qoy? Osy orayda aita keteyin,  kezinde B.Saghyntaev әkim bolyp túrghan kezde, «Tәuelsizdikting 20 jyldyghyndaghy Kerekudegi tildik jaghday» degen maqala shyqqan, әkimning portretimen. Kóp salalar qamtylghan bolatyn. Bas kinәli oblys әkimi degen maghynada boldy-au deymin. 25 adamnyng qoly da boldy. Qol jinaudyng sebebi, (janadan kelgen, Saghyntaevtyng qatysy joq ekenin naqtyly aita alamyn), kóp jyldar sheginde Rysty Magauiyanovna Jumabekovanyn: «Qazaq tili dep auyzdaryndy ashushy bolmandar» degen sózi shegedey qaghylyp qalghan. Onyng ýstine orys tildi keybir mәngýrt dengeyindegi әkimderden kóz asha almaghan әkimshilikting basshy qyzmetkerlerining isi dep oilaymyn. Maghan bir janashyrymnyn: «Ruza, syny birdene jazar bolsan, qoldardy al, әitpese seni jyndy dep kórsetkisi keletin adamdar barshylyq» degeni sep bolghan.

Maqalagha oralsaq, oblystyq Ishki sayasat, orys tilinen bir taymaytyn Kopenovtyng (dúrys atamasam, keshirim súraymyn) orynbasary, shaqyryp alyp: «Búl ne degen súmdyq, әkimdi qaralaghanynyz ne?» degenine, menin: «Mynda barlyghy qamtylmaghan, Saghyntaev әli menen tayaq jeydi» degen jauabymdy, Saghyntaevqa jetkizgen boluy kerek, ol kisi meni qudalamady, kerisinshe barsha basqarma basshylaryn jinap alyp, tilding mәselesin kótergeninen bilemin. Biraq, birazdan keyin Astanagha ketti. Áriyne, qazir Ýkimet otyrystaryn oryssha ótkizip jýrgenine qatty narazymyn. Jәne últyn saqtaghysy kelgen әr qazaq narazy dep oilaymyn. Óitkeni tilsiz-últtyng joqtyghy aksioma.

«Ruza Zәikenqyzy Beysenbaytegimen bolghan jaghdaygha keletin bolsaq, ol apayymyz tramvayda memlekettik tilde habarlandyru jasalmady dep dau shygharghanyna qatysty oqighany týsindirip óteyik. Oblys ortalyghyndaghy, Ekibastúz, Aqsu monoqalalarynadghy qoghamdyq kólikterding bәrinde, tramvay nemese avtobus bolsyn, ayaldamalardyng ataulary men týrli habarlandyrular avtomatty týrde ek tilde habarlanady.

Ruza Zәikenqyzy últy orys konduktorgha ana tilimizde súraq qoyyp, oghan jauap almaghan song tramvaydyng aldyna shyghyp túryp alghan. Jol keptelisin jasap, tramvay jolaushylarynyng ashu-yzasyn tudyrghan Ruza Beysenbaytegin oqigha ornyna tramvay jýrgizushisi qonyrau shalghannan keyin kelgen qalalyq jergilikti polisiya ókilderi eki taraptan týsinikteme alyp, Ruza Zәikenqyzynyng isinde qúqyq búzushylyq qúramy joq dep tauyp, ony bosatyp jiberedi.»

Oy, oi, oi, keshirinizder, mýlde basqasha bolghan. Birinshiden, dau 80 payyz jaghdayda qazaq tiline qarsy taraptan shyghady. 20 payyzy tym óreskel jaghdayda emosiyany qosatyndyghymnan. Ne tilge qatysty zanbúzushylyqtargha aldynda Konstitutsiyadan bastap, qoldanystaghy zannamalyqtardy algha tartyp, birneshe ret aitylyp ketken. Biraq týzetilmegen jaghdaylarda: «Nege, qalay?» dep bastaymyn.

Oylanyzdarshy, qay ózbek, fransuz, eston óz memleketinde búlay jasaydy? Orys tilining ýstemdigine kónedi?

Búlardyng memleketteri kerisinshe, bayaghyda-aq, óz tilinde tolyqandy ómir sýru jaghdayyn jasap qoyghan! Tilge qatysty jaghdaylardyng 40 payyzyna deyingisi әulemettik jelige de, BAQ-targha da jete bermeydi.. Kóbinese salym sugha ketip otyrghandyqtan, ózimdi keyde alpauyt ajdahanyng aldynda qúrttay, ústaghan qylyshymda qúrttay ekenin sezingendikten shyghar, bәlkim. Biraq, ensemdi kóterip taghy «shulaymyn» (jariyalaymyn, aitamyn) shyday almaghandyghymnan... Mening barshamen qazaqsha sóilesetindegi maqsatym – qazaq tilining orys tildi ortadan oiyp oryn aluy. Kóp jylghy tәjiriybemnen kórgenim: qazaq tilin esty bergender (jalghyz óz tarabymnan bolsada), alghashynda shapshyghandarymen, basym kópshilikting birte qúlaq eti ýirenip seni «terrorshy» retinde qabyldaudyn beri yghysatyndyghy ras. «...qoghamdyq kólikterding bәrinde, tramvay nemese avtobus bolsyn, ayaldamalardyng ataulary men týrli habarlandyrular avtomatty týrde eki tilde habarlanady.» Búny ne sol kólikterde jýrmeytin, ne әkimdi aqtap aluda, jartylay shyndyq ta jaraydy degening tirshiligi, renjisenizder de sol.

Óitkeni qansha avtobusta, tramvayda avtoinformatorlardyng joq ekenin, barlyghy isten shyqqanda ne bolatynyn nege mysalgha keltirmeysizder? Marshrutkalarda mýlde joq ekenin jәne 27 jyl Tәuelsizdik ishinde birde bir konduktordyng qazaqsha eki sózding basyn qosyp, «Jol aqysyn tólenizder» dep jattap almauyn nege astpaysyzdar?!

Osy jóninde, oblystyq Núr Otan, oblystyq Prokuratura, oblystyq Ishki sayasat, Tilder bólimi, polisiyagha deyin shaqyryp, 2016 j. TÝKSh-te jiyn ótkizdim. Oblystyq Prokuratura, qalalyq ishki sayasat, oblystyq Núr Otan kelmedi. Tilden bólek, osy otyrysta: oblystyq Ishki sayasattan: «Nege keybir qala kólikterinde georgy lentalarymen bezendirilgen, nege bizding kógildip lentany nasihattalmaydy», degen súraghyma, sonda otyrghan barsha avtopark basshylaryna: «2015j. sәuirde 9 mamyrgha qatysty simvol retinde QR kógildir lenta bekitildi. Al georgy lentasy jeke simvol retinde 2006j. RF qoldanysqa engizildi. Onyng QR-gha esh qatysy joq, sol kezdegi lentalar da qyzyl bolatyn» dep aitudyng ornyna, «men basshymyzgha aitayyn» degenin ne qylarsyzdar? Shekten asqan beysharalyqpen, әkimshilik óz tarabynan qoghamdy eki, qarama-qayshy pikirde bolugha qalyptastyryp otyrghanday? Ár kózi ashyq, ruhy myqty qazaq, ata-babalarynyng aruaghyn qorlaytyn lentagha narazy boluy kerek.  4 jylday bolghan shyghar, : «Otarshylyqta qazaq (jalghyz qazaq emes) jerlerin jaulap aludaghy marapattar «Za vzyatie g.Chimkenta», «Za pohody v sentralinui Azii», t.t. georgy lentalaryna taghylghanyn, qazirgi Ukrainagha baylanysty jaghdayda: әr memleketting ózi lentasy, payda boldy degen jәne aruaqty qorlatpaytyn qazaqtyng narazylyghynan, saldarynan boluy mýmkin últaralyq synadan saqtanu kerek degen aqparat taratqanmyn. Onymdy ÚQK, Ishki sayasattan bastap barlyghyna jiberdim.

Tilge oralsaq: Maghan jazghan jauap hattarynda da, mynda da: «Ákimshilik júmys jasap otyr, tegin kurstar» degennen taymaysyzdar! Sol jiynda men: «jyldar boyy jazghan hattaryma, kurstar ótkizilip keledi degen sayqymazaq hattardy alamyn. Nәtiyjesi 0! Jiynda otyrghandargha: 2 sózdi jattatayyqshy konduktorlargha, jattay almasa, qaltasyna salyp berinizder, oqyp aitsyn» degen em. Kóbi kelisken. Úyat qayda?! Býkil әkimshilik bolyp 2 sóz jattata almaydy degen beysharalyqqa kim senedi? Búl naghyz, qazaq tilining ónirde qanat jaymauyna istep otyrghan qastandyq!

Dәlelderding beynejazbasy jetip artylady. Ony qalalyq әkimshiliktegi әkimge jazylu bóliminen de, TÝKSh-ten de, bastysy beynejazbalarymnan da kóre alasyzdar. Birneshe jyl aityp ta, jazyp ta kelemin. Jyl sayynghy tenderlerding tehspesifikasiyalaryna, meyli kólik, meyli medisina (onda da, my obslujivaem toliko na russkom yazyke degen «bombalar» barshylyq), taghy qaysy, qyzmet kórsetu mindetti týrde memlekettik tilde degen jazylmaydy?.. Ákimshiliktegiler, ózderinizge de aitqanmyn (qala әkimshiligindegi, әkimning qatysuymen otyrysta barshagha, aldynda da TÝKSh-ge, birneshe ret), qazir de aitamyn: paragha sattynyzdar ma, qazaq tilindegi qyzmetti?

«Ukrainu ustroiti chto-liy»

«Ruza Zәikenqyzy últy orys konduktorgha ana tilimizde súraq qoyyp, oghan jauap almaghan song tramvaydyng aldyna shyghyp túryp alghan». Sayyp bolghanda, orystyng qazaqsha týsinbegeni kinәli emes, Ruza kinәli dep otyrghandarynyz týsinikti. Birinshiden, olardyng barshasy deuge bolady, mening týrimdi de jatqa biledi. Vatsap arqyly taratqan bir-birine, kerek desenizder. Ekinshi, qazaqsha degen sózden belgili ghoy, neni talap etip túrghanym? Aytqanym: «Qazaqshasy qayda?». Aldynda, dәl osynday talabymnan keyin tramvay jýrgizushisinin, tramvaydy toqtatyp, «Znakomitesi, eta glavnaya nasionalistka g.Pavlodar, ee zovut Ruza» degende salondaghy býkil shovinister qalay jabylghanyn kóru kerek edi... «Vy nasionalistka, vy provokator, vseh dostaly uje so svoim kazahskiym», «My postroily etot gorod, eshe doljny na vashem yazyke govoriti»-ten bastap, «Ukrainu zahotely chto-liy»-ge deyin aitylatyndyghyn? Qay memlekette, memleket tilinde qyzmet talap etkening ýshin osyndaygha jol beriledi?!

Áyteuir «toqtatqanymnan» 3 apta búryn tramvay basqarmasyna da, әkimshilikke de, taghy osynday óreskeldik qaytalansa, tramvay jolynda túrghannan basqa sharanyng qalmaghanyn aitqanmyn. Ákimshilik qyzmetkerining jauaby, «sottalasyz» bolghan. Al mening ýndemey qalmaytynymdy olar bes sausaqtay biledi. Birshama jerde jazghan bolatynmyn, osyghan qatysty 50-den astam tramvay basqarmasy men hattar bar. Ákimshilikting jauaptary jyl boyy esh nәtiyje bermegen son, basqa amalym qalmady. Jәne búl joly da tramvay ózi toqtady. Ayaldamanyng ortasynda.

«Ukrainu ustroiti chto-liy» degen son, viydeogha týsiririp bastaghanymdy, býkil salon, ondaghy jolaushylar, sózderi, mening sózderim, barlyghy túr mende. Sol jolaushylar tramvay toqtap, polisiya shaqyrghanda esik ashylysymen salonnan túra qashty. Óitkeni birshama sózderi jazylyp qaldy ghoy... Sondyqtan, tramvaydy toqtatqanda jolaushylar shokta boldy degen sóz 100 payyz ótirik! Sony telearnadan aitqyzyp qoydynyzdar. Múnda ózderiniz de jazyp otyrsyzdar! Shokta, kezekti ret men boldym.

«Búl huligandyq is, sizdi sottaymyz»

Endi songhy, «Ruza Zәikenqyzynyng isinde qúqyq búzushylyq qúramy joq dep tauyp, ony bosatyp jiberedi» turaly.

Jәidan-jәy solay bola qoyghan joq. Basyn aityp kettim, jalghasy: aldynda til jóninde: «qayda barsa qorqyttyng kóri». Mýmkin, barlyghyn jiyp-terip olb. әkimin sotqa beretin kez bolama degen maghynada basylghan sózimnen keyin shyghar, jyldar boyy qalypty istep túrghan telefonym, 8701-182-52-65, jóndi estilmey, 5-7 minut sayyn óship qalatyn boldy. Ekinshi, әu bastan, obl. әulemettik polisiya basshysy Kayyrov degen: «Búl huligandyq is, sizdi sottaymyz» dedi. Osy turaly birneshe jerde jazghan bolatynmyn. Jәne әdettegidey, memlekettik mýddede qarap qalmaytyn, qazaq tildi, ór respublikalyq BAQ-tar da jazdy búl turaly. Tipti anau-mynaugha búrylmaytyn Qazaqstan telearnasy da ýndemey qalmady. «Til ýshin tramvaydyng aldynda túrghan Ruza Beysenbaytegin kórshi Kerekude sottamaq» dep jazdy. Polisiyanyng sottaugha toltyrghan hattamasyn ózim qolymmen ústap, oqyghanymdy A.Qaptaev, jәne qol astyndaghy Rahat degen uchaskovyilary da ótirikke shyghara almaytyn shyghar. Tipti Bas prokuratura tarabynan da tosqauyl boldy.

Eng sonynda keng baytaq elimizding týkpir-týkpirinen qoldaushy azamattar da kelmek boldy. Astanadan B.Azanov degen advokat (esh shaqyruymsyz) keldi sot bolayyn dep jatyr-dyng barysynda. Allagha shýkir, qarapayym adamdardan, jornalshylardan basqa, memleket basyndaghy adamdardyng da qany súiylyp qalmaghany kónilge medet! Osy jerde taghy barshalarynyzdyng aldynda basymdy iyip rahmetimdi aitamyn! Qorghap qalghan jalghyz men emes, «óz tili ýshin sottap jatyr» degen masqara ataqtan qútqaru, naghyz memleketshildikterighoy, kesek, tekti adamdardyn! Sondyqtan, bildey respublikalyq portalgha jazu ýshin de jauapkershilk kerek. Ámbe emes, әkimning baspasóz qyzmeti! Aytpaqshy, birneshe jyl búryn, Beysenbay tegi Ruzanyng taratqan aqparatyna senbenizder degen úranmen de shyghyp edinizder ghoy... Shataspasam, Baydaladaghy jalghyz qazaq mektebine arasha týskenim bolatyn. Sol jyly arashalap alsaqtaghy, kelesi jyly jauyp tastadynyzdar... Taghy aitpaghym, búrynghy baspasózdermenmen biraz bolsa da, til tabysyp jýrushi edik. Al sizderding әreketteriniz osydan bastaldy... Átten, Tәuelsizdigimizdegi Kerekuding 26, 27 jyldyqtaryndaghy degen maqala jazugha qúnttamadym... Kóp nәrseni qamtugha bolushy edi...

Industriya salasyna kelsek. «Maqala avtory jazyp otyrghan oblys basshylarynyng reytingine keletin bolsaq, «Sayasat.org» aqparattyq portaly jasaghan reyting qorytyndysy boyynsha oblys әkimining júmysyna qatysty syn pikirlermen qatar, ong ózgeristerdi de keltiriledi. Mәselen, búghan deyingi basshylar sheshe almay kelgen auyl-aymaqtardy sumen qamtu mәselesi ong sheshimin tapty. Yaghni, respublikalyq budjetten qomaqty qarajat bólinip, aldaghy ýsh jyl ishinde oblystaghy auyl-aymaqtardyng 50 payyzy sapaly auyz sumen qamtylatyn bolady»: Estuimshe, oblys әkimi sumen qamtamasyz etilmegen auyldardyng 300-den astam túrghyny baryn, qaperge almaghan. Sondyqtan 50 payyz degen shyghyp otyr. Aqparat boyynsha, sumen qamtu jaghynan respublika boyynsha eng tómegi qatardamyz. Búnyng naqtysy qanshama ekenin óz kózimmen kórmegendigimnen aita almay otyrmyn. Qajet dep tapqandargha búnyng da anyq qanyghyn biluge bolady ghoy. Qalghan keltirilgen mәlimetter turaly eshtene aita almaymyn. Aytpasang sóz óledi. Onymen birge biraz shyndyqtar... Úzyn sonarymdy keshirinizdershi, oqyghandarynyz.

Ruza Beysenbaytegi

Arnayy «Abai.kz» ýshin

Kereku

Abai.kz