Kiyesi úrady degendi estuiniz bar ma?

Jalpy kie degen ne? Qiyaldan jasalghan qasiyet pe, әlde qúndylyq jasyrylghan tylsym ba?

Kiyeli shóp - adyraspan, kiyeli qús - aqqu, kiyeli ang - aqbóken, kiyeli januar - jylqy, kiyeli aspap - qobyz... Osylaysha kiyeli dýniyeler tizbegi kete beredi? Sonda qalay? Osynau dýniyelerding dәrejesin úlyqtaytynday ne kýsh, ne qúdiret?

Al tughan jerdi nege kiyeli dep bilemiz? Rasynda da, qúdiretti kýsh pen airyqsha qasiyetke túnyp túrsa, nege bәz bireu otanynan bezip, shetel kezip ketedi?

Áy, men bilmeytin syr bar-au dep, “Bilgim keledi” klubynyng kezekti taqyrybyn oqyghanda oy shyrmauyna taghy bir týskenim bar. Hosh, sonymen, búl jolghy taqyryp “Kiyeli meken” atalghan eken. Tizgindi Aybek Nәby bauyrymyz qolyna aldy. Terenge tartqan dýniyelerding jýgi de auyr týsti bilem, qalam alyp, jaza salugha iymendim. Sebebi, taqyryp auqymdy, mәlimet kóp. Dese de, osynau kiyeli meken úghymyn óz týsinigimshe tәpsirlep kóreyin dep sheshtim.

Ángimening әlqissasyn ózimnen bastaghanym jón-au.

Jalpy, ózim Albannyng qyzymyn, Rayymbek audanynda dýniyege kelgem.
Bala kýnimnen anamnyng jeti shelpek pisirip, dastarhangha qúran oqytatyny esimde qalypty. Jәne jadymda qalghan bir nәrse bar, ol - әkem Almatygha jol jýrgen sayyn, babamyz Rayymbek batyrdyng basyna tәu etip baryp, qúran oqytyp qaytatyn edi. Ámiyanynda ýnemi Rayymbek atamyzdyng sureti jýretin. Jәne әkemning ylghy jatar aldynda ertegi oqyp beretin әdeti bolghan. Auyq-auyq Rayymbek batyrdyng erligi men әuliyeligi jayly da sóz qozghaushy edi. Múqabasy qara týsti Rayymbek batyr jayly kitap ta sórede túratyn. Rayymbek batyr nayzasyn jerge qadaghanda sol jerden Qúdaydyng qúdiretimen jaryp shyqqan qaynar búlaq jayly da estigem. Qayran qalgham. Qalay? Ne ýshin? Shynynda da, Rayymbek batyr allanyng sýigen qúly bolghan ba?

Al Kenes dәuiri túsynda babamyzdyng mazaryn bulidozer traktormen qyryp tastamaq bolghan ghoy. Sonda traktorlar batyrdyng jatqan jerine bettey almay, audarylyp kete bergen eken. Tipti toghyz joldyng torabynan oryn alyp, úrpaghynyng kóz aldynda ziraty túraryn batyr kózi tirisinde bildi deydi. Osynyng bәrine tanghaldym, sýisindim, ýlgi túttym, qasiyetine bas iydim. Zatym qyz bolsa da, batyrdyng erligine tәnti bolyp, әldebir jauyngerlik ruh meni demeytindey, ózimdi ójet sezinetinmin. Jәne qaybir keyipkerding qasiyetine taban tiregende, ýnemi qaysar minezi men erligin baghalaytynmyn.

Rayymbek batyr mening jebeushi úly babam bolyp keldi.

Áli esimde, batyrdyng basyna alghash ziyarat etip barghan kezim. Mektepti oidaghyday ýzdik tәmamdadym. Joghary oqu ornyna týsuge dayyndalyp jýrmin. Júma kýni әkem: “Qyzym, kiyin, jýr, ekeuimiz babannyng basyna baryp qaytayyq. Qazaqta “óli razy bolmay, tiri bayymaydy” degen bar. Rayymbek atamyzdyng batasyn alyp qaytayyq” dedi. Quanyshym qoynyma syisashy. Jýregim lýpildep, әldebir tylsym sezimning jetegimen Rayymbek atanyng basyna keldim. Ákem qúran oqydy. Kýmbezine kóz salyp, ishtey tebirenip otyrghanmyn. Kenet... Kózimnen ystyq jas tógile jóneldi. Aghyl-tegil jyladym. Ne ýshin ekenin ózim de bilmeymin. Áyteuir solqylymdy basa almay, úzaq egildim. Ákem: “Qyzym-au, ne boldy, qoy, entigindi bas. Kóz jasyndy tókkening ne?” dep, mening tosyn minezime tanyrqap qaldy. Men de ne ýshin jylaghanymdy týsine almadym. Búl - menen tys kýsh bolatyn. Biraq, әldebir jenildikpen keri qaytqanym esimde.

Sodan ne kerek, oqugha týstim, óz basym, babamnyng batasyna sendim. Sodan student kezimde qalt etse, Rayymbek atamnyng basyna baryp, qúran oqytyp qaytudy әdetke ainaldyrgham. Ol kezde namaz, meshit degennen tipti beyhabarmyz ghoy. Bir kýni kurstas qyzym radiogha súhbat alghysy keletinin aitty. “Ne jóninde?” dep súrap qoyamyn. “Sol, sen Rayymbek atanyng basyna ziyarat etip baryp jýrsing ghoy, sol turaly” dep qysqa qayyrdy. Rizamyn. Birden kelisim berdim. Sodan biraz uaqyt ótken song ózim jayly habardy qúlaghym shalyp qaldy. Estidim de, jaghamdy ústadym.

“Qazir qúdaydy qoyyp, әuraqqa tabynatyndar shyqty. Shirk qosyp jýr. Tozaqtyq. Ólgen qu sýiek qalay kómek beredi? Al olar ózin ózi qútqara almaytyn әruaqtargha syiynatyndy shygharypty. Adasqan, astapyralla, kýnәhar Bayan” degen týiin shygharghan eken. Ózimmen birge bir bólmede jatyp, bir tabaqtan as ishken dosymnyng jasaghan habary. Adasyp jýrgen Bayangha jany ashyghan týri ghoy, kýlli júrtshylyqqa habar jazyp, taratyp jiberipti.
Al men sol sәtten bastap babamnyng basyna baruymnyng dúrys-búrystyghyn ajyrata almay, dýdamal kýige týskenim bar. Kýnәharmyn ba ne? Sonda babalar kiyesi degen joq pa ne?

Hosh, sonymen men de jaylap meshitke bet búryp, babalardan alystap ketken ekenmin.

Al sol sәtten bastap kiyeli batadan, bababalar ruhynyng tuystyghynan da ajyraghanymdy endi ghana týsinip otyrmyn.

Bilesiz be, men ne týsindim?

Osy kýngi dәris neni úqtyrdy?

Sonymen, Kie degen ne dep oilaysyz?

Rayymbek atanyng mazary ma? Álde meshit pe? Qaysysy kiyeli? Meshit?
Meshit te, jay ghana ghimarat qoy, ol nemenege kiyeli bola qalady? Meshit kirgen adamdy tazartyp jiberetindey kirpishteri beyishten әkelingen asyl tas pa sonda?

Qúdaygha bet búryp, qúlshylyq qylghandyqtan kiyeli deymisiz?

Arajigin ajyratayyqshy. Demek, meshit emes, adamnyng jýregi kiyeli ghoy. Yqylasy, dúghasy, tilegi, qasiyeti men boyynda jasyrylghan qúndylyghy kiyeli ghoy. Al meshit - ol jay ghana qúndylyqty aqtaratyn oryn. Solay ma?

Toqtanyz, mine, gәp qayda jatyr.

Biz әu basta osy jerden qatelesken ekenbiz.

Demek, kie - zatta emes, kókirekte, deydi - LOGOTERAPIYa.

Demek, mening kókiregim babamnyng qúndylyghyna bas iyip, sodan ýlgi alyp, núrlanyp túr emes pe?

Babamdy kiyeli qylghan - sol kisining boyyndaghy qúndylyghyna tәnti qylghan mening KÓKIREGIM. Týsinesiz be, mening janym sol kisining núrly qúndylyqtaryn qalaydy. Sol kisining basyna barghan sayyn keudem syrgha, núrgha tolady.

Al orys ne kәris syndy últy men tanymy jat bótenge Rayymbek atam kiyeli adam emes. Óitkeni onyng kókiregi týkti de sezbeydi. Arabqa da mening atama degen qúrmetim men qúndylyghyna degen qúshtarlyghym jat әri kýlkili.
Al kókiregimdegi qúshtarlyq ózime ghana ayan.

Ananyng jaulyghyn kiyeli deymiz. Ol da qarapayym jaulyq qoy. Bir japyraq oramaldy úlyqtatyp túrghan ananyng bergen mahabbaty emes pe? Anang kóz júmyp, topyraq jastansa, “bitti, ol qu sýiek, ol maghan emes, ózine kómektesip alsyn, kerek bolsa” dep, jýreginnen qiyp tastasan, adamdyghynnan ne qún?
Ananyng boyyndaghy qúndylyqqa qúshtarlyq, mahabbatyna bas ii - ol tek sening jýreginnen shyqqan sezim. Sen ghoy, sol anang tiri bolsa da, baqilyq bolsa da, kie tútatyn.

Demek, kie - adamnyng jýreginde. Jәne sol jýrekke úlyq qasiyetimen engen әlgi ananda.

Atang da, babang da, dәl solay, jýreginde úlyq qasiyetimen qaldy.

Sen mazaryna baqyt tilep barmaysyn! Qúdaydan bezip, әruaqtan pana tilep barmaysyn.

Saghynyshyn, qúshtarlyghyng jeteleydi, qúndylyghyn óne boyynnan ótkizip, әldebir kýsh alu ýshin barasyn. Adamdy adammen jalghaytyn osy qúndylyq. Meyli, ol adam óli bolsyn, tiri bolsyn.

Estiysing be, kie - sening kókiregindegi izgilikke qúshtarlyq.

Al bile bilsen, qazaqtyng babalary qúndylyq pen qasiyetting qaynar búlaghyn túla boyyna sinirgender. Sol ýshin kiyeli. Áytpese, jatqan jerin qoparudan qorghap nesi bar Qúdaydyn? Tilegin qabyl qylyp, qara jerdi qaq jaryp, búlaq shygharyp ne kerek?
Demek, alla razy bolghan adamdardy biz kie tútamyz. Sol allagha sýiikti bolghan qasiyeti ýshin. Óitkeni, Jaratushy ózi panasyna alyp, kie bergen.
Biz de, sol qasiyetting sharapatyn kórgimiz keledi.

Jaqsydan sharapat, jamannan kesapat degen sóz bar emes pe?

Múnda da dәl solay.

Qazaq eli de, qany qazaq, jany qazaq ýshin kiyeli meken.

Mekke men Mediyneden basqa kiyeli jer joq deysiz be?

Ne sebepti Mediyne kiyeli? Ol da jay ghana jer, arabtar meken etken el.

Payghambar kelgendigi ýshin be? Izgilik shamy sol elde jaghylghany ýshin be?
Endeshe, qazaq jerine de, talay sahabalar taban tiregen, talay әuliyeler izgilikting otyn jaqqan.

Atap aitsaq, Týrkistan da kiyeli. Sebebi, Arystan bab sahabanyng sýiegi jatyr. Ol ol ma, kýlli týrki júrtynyng shamshyraghyna ainalghan Qúl Qoja Ahmet Yassaiu de qazaq jerinde.

Ne ýshin Yassauy kiyeli deysiz be?

Negizi, búl súraq qazaqtan basqagha tansyq emes te shyghar.

Óitkeni, jylyna osy bir qasiyetti mekenge, dәlirek aitsaq týrki ghúlamasynyng basyna ziyarat etip bir millionnan asa adam keledi eken. Al biz múny “ShIRK” dep shyryldap jýrmiz.

Sózding shyny kerek, osy kýnge deyin qúdaydy qoyyp, әruaqqa syiynghan atam qazaqty kórmeppin. Kórsem kózim shyqsyn.

Ata-babagha degen qúrmetti jalynyp jalbarynumen shatastyryp, bylyqtyryp jýrgen kimder ekenin de týsinbedim.

Meyli, mening atam da, apam da kóz júmdy delik. Áldekim ýshin olar qara jer qoynynda jatqan qu sýiek shyghar, al men ýshin mәngi baqy kiyeli adamdar bolyp qala beredi. Múny da shirk deysiz be? Kýlkili.

Al Aybek Nәby bauyrymyz eki jyl Ahmet Yassauy kesenesinde qyzmet etken eken. Talay syrdyng betin ashyp, talay qúndylyqtardy aqtardy.
Al aitylghan dýniyeler bir emes, talay jazbanyng arqauyna ainalatynday kýrdeli.

Ony sirә, tolyq jetkizuge mening órem de, tilim de jetpes.
Áytse de, az da bolsa, kie úghymynyng syryn týsingendey boldym. Jәne ol jayly sizderge qanshalyqty jetkize alghanymdy da bilmeymin, әiteuir asyl qúndylyghymyzdan bolmay qalghyr aqymaqtyghymyzdyng kesirinen ajyrap qalmasaq ekenbiz deymin.

Qazaq ta, qazaq jeri de, qazaq jerin mekendegen halyq ta kiyeli. Sebebi, osy eldi meken etken әigili túlghalardyng izgi qasiyetine qúdaydyng kózi týsken.
Jәne mening kókiregim osylay deydi.

Bayan Taldybaeva

Facebook-tegi paraqshasynan