كيە
كيەسى ۇرادى دەگەندى ەستۋىڭىز بار ما؟
جالپى كيە دەگەن نە؟ قيالدان جاسالعان قاسيەت پە، الدە قۇندىلىق جاسىرىلعان تىلسىم با؟
كيەلى ءشوپ - ادىراسپان، كيەلى قۇس - اققۋ، كيەلى اڭ - اقبوكەن، كيەلى جانۋار - جىلقى، كيەلى اسپاپ - قوبىز... وسىلايشا كيەلى دۇنيەلەر تىزبەگى كەتە بەرەدى؟ سوندا قالاي؟ وسىناۋ دۇنيەلەردىڭ دارەجەسىن ۇلىقتايتىنداي نە كۇش، نە قۇدىرەت؟
ال تۋعان جەردى نەگە كيەلى دەپ بىلەمىز؟ راسىندا دا، قۇدىرەتتى كۇش پەن ايرىقشا قاسيەتكە تۇنىپ تۇرسا، نەگە ءباز بىرەۋ وتانىنان بەزىپ، شەتەل كەزىپ كەتەدى؟
ءاي، مەن بىلمەيتىن سىر بار-اۋ دەپ، “بىلگىم كەلەدى” كلۋبىنىڭ كەزەكتى تاقىرىبىن وقىعاندا وي شىرماۋىنا تاعى ءبىر تۇسكەنىم بار. حوش، سونىمەن، بۇل جولعى تاقىرىپ “كيەلى مەكەن” اتالعان ەكەن. تىزگىندى ايبەك ءنابي باۋىرىمىز قولىنا الدى. تەرەڭگە تارتقان دۇنيەلەردىڭ جۇگى دە اۋىر ءتۇستى بىلەم، قالام الىپ، جازا سالۋعا يمەندىم. سەبەبى، تاقىرىپ اۋقىمدى، مالىمەت كوپ. دەسە دە، وسىناۋ كيەلى مەكەن ۇعىمىن ءوز تۇسىنىگىمشە تاپسىرلەپ كورەيىن دەپ شەشتىم.
اڭگىمەنىڭ القيسساسىن وزىمنەن باستاعانىم ءجون-اۋ.
جالپى، ءوزىم الباننىڭ قىزىمىن، رايىمبەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەم.
بالا كۇنىمنەن انامنىڭ جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، داستارحانعا قۇران وقىتاتىنى ەسىمدە قالىپتى. جانە جادىمدا قالعان ءبىر نارسە بار، ول - اكەم الماتىعا جول جۇرگەن سايىن، بابامىز رايىمبەك باتىردىڭ باسىنا ءتاۋ ەتىپ بارىپ، قۇران وقىتىپ قايتاتىن ەدى. ءاميانىندا ۇنەمى رايىمبەك اتامىزدىڭ سۋرەتى جۇرەتىن. جانە اكەمنىڭ ىلعي جاتار الدىندا ەرتەگى وقىپ بەرەتىن ادەتى بولعان. اۋىق-اۋىق رايىمبەك باتىردىڭ ەرلىگى مەن اۋليەلىگى جايلى دا ءسوز قوزعاۋشى ەدى. مۇقاباسى قارا ءتۇستى رايىمبەك باتىر جايلى كىتاپ تا سورەدە تۇراتىن. رايىمبەك باتىر نايزاسىن جەرگە قاداعاندا سول جەردەن قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن جارىپ شىققان قاينار بۇلاق جايلى دا ەستىگەم. قايران قالعام. قالاي؟ نە ءۇشىن؟ شىنىندا دا، رايىمبەك باتىر اللانىڭ سۇيگەن قۇلى بولعان با؟
ال كەڭەس ءداۋىرى تۇسىندا بابامىزدىڭ مازارىن بۋلدوزەر تراكتورمەن قىرىپ تاستاماق بولعان عوي. سوندا تراكتورلار باتىردىڭ جاتقان جەرىنە بەتتەي الماي، اۋدارىلىپ كەتە بەرگەن ەكەن. ءتىپتى توعىز جولدىڭ تورابىنان ورىن الىپ، ۇرپاعىنىڭ كوز الدىندا زيراتى تۇرارىن باتىر كوزى تىرىسىندە ءبىلدى دەيدى. وسىنىڭ بارىنە تاڭعالدىم، ءسۇيسىندىم، ۇلگى تۇتتىم، قاسيەتىنە باس ءيدىم. زاتىم قىز بولسا دا، باتىردىڭ ەرلىگىنە ءتانتى بولىپ، الدەبىر جاۋىنگەرلىك رۋح مەنى دەمەيتىندەي، ءوزىمدى وجەت سەزىنەتىنمىن. جانە قايبىر كەيىپكەردىڭ قاسيەتىنە تابان تىرەگەندە، ۇنەمى قايسار مىنەزى مەن ەرلىگىن باعالايتىنمىن.
رايىمبەك باتىر مەنىڭ جەبەۋشى ۇلى بابام بولىپ كەلدى.
ءالى ەسىمدە، باتىردىڭ باسىنا العاش زيارات ەتىپ بارعان كەزىم. مەكتەپتى ويداعىداي ۇزدىك ءتامامدادىم. جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە دايىندالىپ ءجۇرمىن. جۇما كۇنى اكەم: “قىزىم، كيىن، ءجۇر، ەكەۋىمىز باباڭنىڭ باسىنا بارىپ قايتايىق. قازاقتا ء“ولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى” دەگەن بار. رايىمبەك اتامىزدىڭ باتاسىن الىپ قايتايىق” دەدى. قۋانىشىم قوينىما سىيساشى. جۇرەگىم لۇپىلدەپ، الدەبىر تىلسىم سەزىمنىڭ جەتەگىمەن رايىمبەك اتانىڭ باسىنا كەلدىم. اكەم قۇران وقىدى. كۇمبەزىنە كوز سالىپ، ىشتەي تەبىرەنىپ وتىرعانمىن. كەنەت... كوزىمنەن ىستىق جاس توگىلە جونەلدى. اعىل-تەگىل جىلادىم. نە ءۇشىن ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. ايتەۋىر سولقىلىمدى باسا الماي، ۇزاق ەگىلدىم. اكەم: “قىزىم-اۋ، نە بولدى، قوي، ەنتىگىڭدى باس. كوز جاسىڭدى توككەنىڭ نە؟” دەپ، مەنىڭ توسىن مىنەزىمە تاڭىرقاپ قالدى. مەن دە نە ءۇشىن جىلاعانىمدى تۇسىنە المادىم. بۇل - مەنەن تىس كۇش بولاتىن. بىراق، الدەبىر جەڭىلدىكپەن كەرى قايتقانىم ەسىمدە.
سودان نە كەرەك، وقۋعا ءتۇستىم، ءوز باسىم، بابامنىڭ باتاسىنا سەندىم. سودان ستۋدەنت كەزىمدە قالت ەتسە، رايىمبەك اتامنىڭ باسىنا بارىپ، قۇران وقىتىپ قايتۋدى ادەتكە اينالدىرعام. ول كەزدە ناماز، مەشىت دەگەننەن ءتىپتى بەيحابارمىز عوي. ءبىر كۇنى كۋرستاس قىزىم راديوعا سۇحبات العىسى كەلەتىنىن ايتتى. “نە جونىندە؟” دەپ سۇراپ قويامىن. “سول، سەن رايىمبەك اتانىڭ باسىنا زيارات ەتىپ بارىپ ءجۇرسىڭ عوي، سول تۋرالى” دەپ قىسقا قايىردى. ريزامىن. بىردەن كەلىسىم بەردىم. سودان ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ ءوزىم جايلى حاباردى قۇلاعىم شالىپ قالدى. ەستىدىم دە، جاعامدى ۇستادىم.
“قازىر قۇدايدى قويىپ، اۋراققا تابىناتىندار شىقتى. شيرك قوسىپ ءجۇر. توزاقتىق. ولگەن قۋ سۇيەك قالاي كومەك بەرەدى؟ ال ولار ءوزىن ءوزى قۇتقارا المايتىن ارۋاقتارعا سىيىناتىندى شىعارىپتى. اداسقان، استاپىراللا، كۇناھار بايان” دەگەن ءتۇيىن شىعارعان ەكەن. وزىممەن بىرگە ءبىر بولمەدە جاتىپ، ءبىر تاباقتان اس ىشكەن دوسىمنىڭ جاساعان حابارى. اداسىپ جۇرگەن بايانعا جانى اشىعان ءتۇرى عوي، كۇللى جۇرتشىلىققا حابار جازىپ، تاراتىپ جىبەرىپتى.
ال مەن سول ساتتەن باستاپ بابامنىڭ باسىنا بارۋىمنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن اجىراتا الماي، ءدۇدامال كۇيگە تۇسكەنىم بار. كۇناھارمىن با نە؟ سوندا بابالار كيەسى دەگەن جوق پا نە؟
حوش، سونىمەن مەن دە جايلاپ مەشىتكە بەت بۇرىپ، بابالاردان الىستاپ كەتكەن ەكەنمىن.
ال سول ساتتەن باستاپ كيەلى باتادان، بابابالار رۋحىنىڭ تۋىستىعىنان دا اجىراعانىمدى ەندى عانا ءتۇسىنىپ وتىرمىن.
بىلەسىز بە، مەن نە ءتۇسىندىم؟
وسى كۇنگى ءدارىس نەنى ۇقتىردى؟
سونىمەن، كيە دەگەن نە دەپ ويلايسىز؟
رايىمبەك اتانىڭ مازارى ما؟ الدە مەشىت پە؟ قايسىسى كيەلى؟ مەشىت؟
مەشىت تە، جاي عانا عيمارات قوي، ول نەمەنەگە كيەلى بولا قالادى؟ مەشىت كىرگەن ادامدى تازارتىپ جىبەرەتىندەي كىرپىشتەرى بەيىشتەن اكەلىنگەن اسىل تاس پا سوندا؟
قۇدايعا بەت بۇرىپ، قۇلشىلىق قىلعاندىقتان كيەلى دەيمىسىز؟
اراجىگىن اجىراتايىقشى. دەمەك، مەشىت ەمەس، ادامنىڭ جۇرەگى كيەلى عوي. ىقىلاسى، دۇعاسى، تىلەگى، قاسيەتى مەن بويىندا جاسىرىلعان قۇندىلىعى كيەلى عوي. ال مەشىت - ول جاي عانا قۇندىلىقتى اقتاراتىن ورىن. سولاي ما؟
توقتاڭىز، مىنە، گاپ قايدا جاتىر.
ءبىز ءاۋ باستا وسى جەردەن قاتەلەسكەن ەكەنبىز.
دەمەك، كيە - زاتتا ەمەس، كوكىرەكتە، دەيدى - لوگوتەراپيا.
دەمەك، مەنىڭ كوكىرەگىم بابامنىڭ قۇندىلىعىنا باس ءيىپ، سودان ۇلگى الىپ، نۇرلانىپ تۇر ەمەس پە؟
بابامدى كيەلى قىلعان - سول كىسىنىڭ بويىنداعى قۇندىلىعىنا ءتانتى قىلعان مەنىڭ كوكىرەگىم. تۇسىنەسىز بە، مەنىڭ جانىم سول كىسىنىڭ نۇرلى قۇندىلىقتارىن قالايدى. سول كىسىنىڭ باسىنا بارعان سايىن كەۋدەم سىرعا، نۇرعا تولادى.
ال ورىس نە كارىس سىندى ۇلتى مەن تانىمى جات بوتەنگە رايىمبەك اتام كيەلى ادام ەمەس. ويتكەنى ونىڭ كوكىرەگى تۇكتى دە سەزبەيدى. ارابقا دا مەنىڭ اتاما دەگەن قۇرمەتىم مەن قۇندىلىعىنا دەگەن قۇشتارلىعىم جات ءارى كۇلكىلى.
ال كوكىرەگىمدەگى قۇشتارلىق وزىمە عانا ايان.
انانىڭ جاۋلىعىن كيەلى دەيمىز. ول دا قاراپايىم جاۋلىق قوي. ءبىر جاپىراق ورامالدى ۇلىقتاتىپ تۇرعان انانىڭ بەرگەن ماحابباتى ەمەس پە؟ اناڭ كوز جۇمىپ، توپىراق جاستانسا، ء“بىتتى، ول قۋ سۇيەك، ول ماعان ەمەس، وزىنە كومەكتەسىپ السىن، كەرەك بولسا” دەپ، جۇرەگىڭنەن قيىپ تاستاساڭ، ادامدىعىڭنان نە قۇن؟
انانىڭ بويىنداعى قۇندىلىققا قۇشتارلىق، ماحابباتىنا باس يۋ - ول تەك سەنىڭ جۇرەگىڭنەن شىققان سەزىم. سەن عوي، سول اناڭ ءتىرى بولسا دا، باقيلىق بولسا دا، كيە تۇتاتىن.
دەمەك، كيە - ادامنىڭ جۇرەگىندە. جانە سول جۇرەككە ۇلىق قاسيەتىمەن ەنگەن الگى اناڭدا.
اتاڭ دا، باباڭ دا، ءدال سولاي، جۇرەگىڭدە ۇلىق قاسيەتىمەن قالدى.
سەن مازارىنا باقىت تىلەپ بارمايسىڭ! قۇدايدان بەزىپ، ارۋاقتان پانا تىلەپ بارمايسىڭ.
ساعىنىشىڭ، قۇشتارلىعىڭ جەتەلەيدى، قۇندىلىعىن ونە بويىڭنان وتكىزىپ، الدەبىر كۇش الۋ ءۇشىن باراسىڭ. ادامدى اداممەن جالعايتىن وسى قۇندىلىق. مەيلى، ول ادام ءولى بولسىن، ءتىرى بولسىن.
ەستيسىڭ بە، كيە - سەنىڭ كوكىرەگىڭدەگى ىزگىلىككە قۇشتارلىق.
ال بىلە بىلسەڭ، قازاقتىڭ بابالارى قۇندىلىق پەن قاسيەتتىڭ قاينار بۇلاعىن تۇلا بويىنا سىڭىرگەندەر. سول ءۇشىن كيەلى. ايتپەسە، جاتقان جەرىن قوپارۋدان قورعاپ نەسى بار قۇدايدىڭ؟ تىلەگىن قابىل قىلىپ، قارا جەردى قاق جارىپ، بۇلاق شىعارىپ نە كەرەك؟
دەمەك، اللا رازى بولعان ادامداردى ءبىز كيە تۇتامىز. سول اللاعا سۇيىكتى بولعان قاسيەتى ءۇشىن. ويتكەنى، جاراتۋشى ءوزى پاناسىنا الىپ، كيە بەرگەن.
ءبىز دە، سول قاسيەتتىڭ شاراپاتىن كورگىمىز كەلەدى.
جاقسىدان شاراپات، جاماننان كەساپات دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟
مۇندا دا ءدال سولاي.
قازاق ەلى دە، قانى قازاق، جانى قازاق ءۇشىن كيەلى مەكەن.
مەككە مەن مەدينەدەن باسقا كيەلى جەر جوق دەيسىز بە؟
نە سەبەپتى مەدينە كيەلى؟ ول دا جاي عانا جەر، ارابتار مەكەن ەتكەن ەل.
پايعامبار كەلگەندىگى ءۇشىن بە؟ ىزگىلىك شامى سول ەلدە جاعىلعانى ءۇشىن بە؟
ەندەشە، قازاق جەرىنە دە، تالاي ساحابالار تابان تىرەگەن، تالاي اۋليەلەر ىزگىلىكتىڭ وتىن جاققان.
اتاپ ايتساق، تۇركىستان دا كيەلى. سەبەبى، ارىستان باب ساحابانىڭ سۇيەگى جاتىر. ول ول ما، كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ شامشىراعىنا اينالعان قۇل قوجا احمەت ياسسايۋ دە قازاق جەرىندە.
نە ءۇشىن ياسساۋي كيەلى دەيسىز بە؟
نەگىزى، بۇل سۇراق قازاقتان باسقاعا تاڭسىق ەمەس تە شىعار.
ويتكەنى، جىلىنا وسى ءبىر قاسيەتتى مەكەنگە، دالىرەك ايتساق تۇركى عۇلاماسىنىڭ باسىنا زيارات ەتىپ ءبىر ميلليوننان اسا ادام كەلەدى ەكەن. ال ءبىز مۇنى “شيرك” دەپ شىرىلداپ ءجۇرمىز.
ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، وسى كۇنگە دەيىن قۇدايدى قويىپ، ارۋاققا سىيىنعان اتام قازاقتى كورمەپپىن. كورسەم كوزىم شىقسىن.
اتا-باباعا دەگەن قۇرمەتتى جالىنىپ جالبارىنۋمەن شاتاستىرىپ، بىلىقتىرىپ جۇرگەن كىمدەر ەكەنىن دە تۇسىنبەدىم.
مەيلى، مەنىڭ اتام دا، اپام دا كوز جۇمدى دەلىك. الدەكىم ءۇشىن ولار قارا جەر قوينىندا جاتقان قۋ سۇيەك شىعار، ال مەن ءۇشىن ماڭگى باقي كيەلى ادامدار بولىپ قالا بەرەدى. مۇنى دا شيرك دەيسىز بە؟ كۇلكىلى.
ال ايبەك ءنابي باۋىرىمىز ەكى جىل احمەت ياسساۋي كەسەنەسىندە قىزمەت ەتكەن ەكەن. تالاي سىردىڭ بەتىن اشىپ، تالاي قۇندىلىقتاردى اقتاردى.
ال ايتىلعان دۇنيەلەر ءبىر ەمەس، تالاي جازبانىڭ ارقاۋىنا اينالاتىنداي كۇردەلى.
ونى ءسىرا، تولىق جەتكىزۋگە مەنىڭ ورەم دە، ءتىلىم دە جەتپەس.
ايتسە دە، از دا بولسا، كيە ۇعىمىنىڭ سىرىن تۇسىنگەندەي بولدىم. جانە ول جايلى سىزدەرگە قانشالىقتى جەتكىزە العانىمدى دا بىلمەيمىن، ايتەۋىر اسىل قۇندىلىعىمىزدان بولماي قالعىر اقىماقتىعىمىزدىڭ كەسىرىنەن اجىراپ قالماساق ەكەنبىز دەيمىن.
قازاق تا، قازاق جەرى دە، قازاق جەرىن مەكەندەگەن حالىق تا كيەلى. سەبەبى، وسى ەلدى مەكەن ەتكەن ايگىلى تۇلعالاردىڭ ىزگى قاسيەتىنە قۇدايدىڭ كوزى تۇسكەن.
جانە مەنىڭ كوكىرەگىم وسىلاي دەيدى.
بايان تالدىباەۆا
Facebook-تەگى پاراقشاسىنان
