Asqar Múqanov, «Núr Astana» ortalyq meshitining Bas imamy

Halqymyzdyng ghasyrlar boyy jalghasqan ata tanymynda birlikting manyzy aiyryqsha. Dana halqymyz «Birlik bolmay tirlik bolmaydy», «Baylyq – baylyq emes, birlik – baylyq» dep birlikting aldynda baylyqtyng da qúnsyz ekenin sezingen.

Qúday Taghala Qúranda: «Áy, adam balasy! Shýbәsiz, senderdi bir er, bir әielden (Adam ata men Haua anadan) jarattyq. Sonday-aq, bir-birlerindi tanularyng ýshin últtar men úlystargha bóldik...[1]». Búl ayattan Alla adamdardy bir-birin «tanu ýshin» ghana últ pen úlysqa bólgenin aita kelip, bir ata, bir anadan taraghanymyzdy eske salu arqyly tatulyqta, berekede bolugha ýndegenin angharamyz.

Basqa halyqtarmen mәmilede «Kitap iyelerimen eng kórkem týrde, sypayylyq pen әdeptilik saqtap pikir talasyndar[2]», - dep keletin Qúran ayaty bar. Múny tereng týisingen qazaq halqy ózge din ókilderin de syilap, qúrmettep otyrghan. Tarihy sebeptermen elimizge kelgen ózge últ ókilderine qyryn qaramay, qúshaq jayghany osynyng aiqyn aighaghy. Búl ayattan qoghamdaghy dini basqa adamdarmen de kórkem qarym-qatynas jasau әrbir músylmannyng asyl qasiyeti, jaqsy sipattarynyng biri ekenin angharamyz. Qazaq halqy adamdardy nәsiline, dinine, kózqarasyna bólmey «aghayynnyng aty ozghansha, auyldastyng tayy ozsyn» dep kórshisi kim bolsa da, onymen syilasyp, dәm-túz aiqastyryp, joq-jitigine qaraylasyp, dostyq qatynasty joghary qoyghan.

Alayda, birlik tilde bolghanymen jýrekte bolmasa, qoghamda jemis bermeydi. Jýrek bizding dinimizde asa manyzgha iye. Jýrekting isi shynayy, naqty bolady әri nәtiyje beredi. Jýrekting shynayylyghy búl dýniyede ghana emes, aqyrette de asa manyzdy. Ol turaly Qúranda: «...Tek, kim Allanyng qúzyryna qalbun salimmen, yaghny sau jýrekpen kelse, sol adam ghana payda tabady[3]»,-degen sýiinshi ayat bar. Ghalymdar búl jýrekting «Allanyng әmirlerin oryndaghan, adasushylyqtan ada, kórkem minez-qúlyqpen bezengen» jýrek ekenin aitady.

Demek,  bizge birlikting auyz jýzinde ghana bolghanynan jýrekte bolghany asa manyzdy. Sonda ghana qoghamda shynayy birlikting kórinisi, nәtiyjesi bolady. Abay atamyz da «birlik aqylgha birlik, malgha birlik emes» degende osyny menzese kerek.

Birlikting bizding qoghamgha tiygizer paydasy

«Ruhany janghyru» ayasyndaghy bizding qogham ýshin birlik pen berekening mynaday paydalaryn tilge tiyek etuge bolady:

Áueli, bereke, birlikte bolu – Allanyng әmirin oryndau. Qasterli Qúran «Barlyqtaryng Allanyng jibine (dinine) jarmasyndar, sonday-aq ózara bólinbender[4]» dep nasihattaydy. Dinimizde kórinisi bar ghibadattarmen qatar, ruhany da qúlshylyqtar bar. Namaz oqu, oraza ústau, qajylyqqa baru, zeket beruding qúlshylyq bolghanynday, Allanyng kez-kelgen әmirin dúrys oryndau ghibadat retinde sanalady. Yaghni, jogharydaghy ayattyng negizinde aitsaq, bólinbeu, berekede bolu, halyqtyng birligin, tútastyghyn saqtau da Allanyng әmirin oryndau bolyp, dinimizde sauapty isterden sanalady.

Ekinshi, tәuelsizdigimizding túghyry berik bolady. Hadiys-shәripte «Jamaghatta (birlik pen yntymaqta) raqymdylyq bar, al bólinushilikte azap bar[5]»,-degen ósiyet bar. Shynynda da, berekeni saqtamaudyng sony auyr zardaptargha soqtyryp, halyqty azapqa úshyratady. Bir ghana mysal – «Arab kóktemi». Álde bir kýshterding aitqanyna ilesip, úrandardan jaqsylyq kýtken edi, býginde ol halyqtardyng janaghy ýmiti shyryn týske ainaldy. El ekonomikasy qúldyrap, halyq shyghyngha batty, ana men bala jazyqsyz óltirildi. Ghylym toqyrady, kýnder men týnder ýrey ishinde ótude. Búl osy dýniyening azaby emes pe?!

Ata-babalarymyz múnday kelensizdikke qatang tyiym salghan. Tәuke hannyng әigili «Jeti jarghysynda» kóterilis jasap, býlik shygharghan kisilerge ólim jazasy búiyrylghan. 1885 jyly Shar boyynda Abaydyng qatysuymen jasalghan «Qaramola erejesinde» de úrys-keris shygharghandar qatang aiyptalghan. Yaghni, at-shapannan bastap ýsh toghyzgha deyin aiyp tólegen. Mine, búl oqighalar bizding tarihymyzda Otan tynyshtyghy, el birligi, últ tútastyghy joghary baghalanghan.

Qúranda: «Allagha әri Elshisine boy úsynyndar, ózara janjaldaspandar (tartyspandar), onda útylasyndar da kýsh quattaryng ketedi, (әlsireysinder, jýrektering birikpeydi) sabyrly bolyndar. Rasynda, Alla sabyrlylarmen birge[6]» - degen tamasha ýndeu bar. Sondyqtan da, halqymyz «ayyrylghan azady, qosylghan ozady», «artta qalghandy ay jeydi, bólingendi bóri jeydi» dep aishyqty oy aitqan. Al, Elbasymyz bir sózinde «Birligi berekeli, tirligi merekeli, yntymaghy jarasqan elding ghana yrysy men tabysy mol bolmaq» dep tynyshtyqtyng qadirin eskertedi.

Qoryta aitsaq, Mәngilik El bolu múratyndaghy bizding qoghamgha tynyshtyq pen berekening tiygizer paydasy orasan.

Ýshinshi, el gýldenedi, qogham damidy, ghylym algha basady. Bereke-birlik bolghan jerde ghana el gýldenip, qúndylyqtar janghyryp, qoghamnyng ruhy janarady.  Payghambar (s.gh.s.) óz kezinde Arab jarym aralynyng tynyshtyghyn oilap bir qatar uaqytsha tiyimsiz, shyn mənisinde tiyimdi qadamdar jasaghan. Hudaybiyadaghy tensiz kelisimge qol qoydy. Tipti, Mekkening azat etilui syndy asa iri sayasy ózgerister kezinde de tynyshtyq ýshin tensiz sharttardyng barlyghyn mýltiksiz, sabyrmen, asa kórkem týrde oryndaghanyn bilemiz. Shynynda da, sol bir tynyshtyqtan keyin qogham damyp, ghylymy gýldendi. Ádep pen mәdeniyet jer jahangha taraghan edi. Islam ghylymnyng әserinen Europada birneshe ret ghylymiy-tehnikalyq tónkeris jýzege asyp, býgingi damyghan qoghamnyng payda boluyna danghyl jol ashyldy.

Qazaq halqynyng el retinde gýldenip, qoghamynyng damuy ýshin әrbir kezende handarymyz últty úiytatyn zandar shygharyp, el irgesin bekemdep otyrghan. «Esim hannyng eski joly», «Qasym hannyng qasqa joly», Tәuke hannyng «Jeti jarghysy» siyaqty zandardyng mazmúnynda bereke-birlikti saqtaugha baghyttalghan tarmaqtargha aiyryqsha kónil bólgen.

Tórtinshi, tynyshtyq bolghan jerde Allanyng jәrdemi, bereketi bolady. Allanyng jәrdemi bolmay, pendeni tastap qoyghanynan artyq qiynshylyq joq. Sol ýshin de babalarymyz әrbir isinde ýlkenning batasyn alyp, Alladan tilek tilep otyrghan. Sebebi, dinning mәiegin jaqsy týsingen halqymyz «Allanyng jәrdemi kópshilikpen birge» (Ábu Dәuid) degen hadis qúndylyqtaryn boyyna sinirgen. Al, bereket te Allanyng pendesine degen jәrdemi.

Bereket degenimiz az nәrsening kópke jetui. Kóbinde adamdar dýniye-mýlkinin, aqshasynyn, materialdyq baylyqtarynyng kóp bolghanyn qalaydy. Áriyne, Alla bergen nyghmetterding kóp bolghany jaqsy. Ókinishke oray, osy nyghmetterding berekettiligin oilaytyndardy az úshyratyp jatamyz.

Bereke bolghan jerde Qúday Taghala qoghamnyng jәne adamdardyng әrbir júmysyna molshylyq, tabys beredi. Sol bereket arqyly isting ónimdiligi jogharylaydy, óndiris órkendeydi, qoghamnyng damuy qarqyn alady.

Berekeni búzushyny Alla jek kóredi

Qúranda «Býlik shygharu adam óltiruden de beter[7]» ekeni dәriptelip,  «Jer beti týzetilgennen keyin býlikshilik jasamandar[8]» degen әmir bar. Búl býgingi qoghamda dәstýrli qúndylyqtardy joqqa shygharyp, halqymyzdyng airanday úiyghan berekesin búzghysy keletin jat pighyldy adamdargha oryn joq degen sóz. Onday jat niyetti adamdar jayynda  «Alla býlik shygharushylardy sýimeydi[9]» delingen Qúran ayaty bar.

Qúran taghylymy qoghamnyng tynyshtyghyn saqtaudyng alghy sharty retinde basshygha baghynudy[10], әrbir iste sabyrly boludy[11], qanday da bir jaqsy bastamany qoghamnan kýtip otyrmay, әrbir azamat ózinen bastauy kerek ekenin[12] úghyndyrady.

Endeshe, әrbirimiz tynyshtyqtyng baghasyn bilip, berekeli qoghamnyng uyghy bolyp qadalghanymyz abzal.

[1] «Hujurat» sýresi, 13-ayat

[2] «Ankabut» sýresi, 46 ayat

[3] «Shúghara» sýresi, 88-89 ayattar

[4] «Ál-Ghimran» sýresi, 103-ayat

[5] Tirmizi, «Fitan», 7

[6] «Ánfәl» sýresining 46-ayaty

[7] «Baqara» sýresi, 217-ayat

[8] «Aghraf» sýresi, 56-ayat

[9] «Maida» sýresi, 64-ayat

[10] «Nisa» sýresi, 59-ayat

[11] «Baqara» sýresi, 153-ayat

[12] «Raghd» sýresi, 11-ayat

Asqar Múqanov, QMDB-nyng Astana qalasy boyynsha ókili, «Núr Astana» ortalyq meshitining Bas imamy

Abai.kz