Keshe Almatyda «Atajúrt jastary» birlestigining úiytqy boluymen jiyn ótkenin habarladyq. Úzyn sany 40-qa juyq adam jinalghan bas qosugha  Qytay týrmesi men sayasy oqytu lagerilerine týsken azamattardyng tuystary men Qytayda sayasy oqytu lagerilerinde qamauda bolyp, bosap kelgen azamattar qatysty.

Jiylystyng jalpy maqsaty – Qytayda qamauda bolyp, Qazaqstannyng Syrtqy ister ministrligining aralasuymen, aman-esen elge oralghan azamattarmen kezdesu, olardyng bastan ótkergen qiyndyqtary jayly pikir almasu boldy. Jiyn barysynda elge oralghan azamattar Qazaqstan Ýkimeti men osyndaghy aghayyngha alghystaryn aitty.

Atalghan jiyn jayly kýni keshe «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qytay týrmesinen shyqqan qazaqtardyng zary. 1. Qayrat Samarhan» atty maqala jariya boldy. Onda Qytaydyng sayasy oqytu lageriinde qamauda bolyp, bosap shyqqan, Qytaydaghy ýi-jayy men 1 million tenge kóleminde aqy tólep, Qazaqstangha kelgen Qayrat Samarhannyng bastan keshken oqighasy tolyq bayandalghan edi.

Býgin Tayauda Qazaqstan syrtqy ister ministrligining aralasuymen Qytaydaghy sayasy ýirenu ortalyghynan bosap shyghyp, elge oralghan Qazaqstan azamaty Aman Janseyitting oqighasyn bayandaymyz.

Aman Janseyit, Qytayda 2 ay qamauda bolghan. QR Azamaty:

- 2018 jyldyng 18-aqpany kýni Almaty qalasynan Beyjinge úshaqpen bardym. Barghan kezde-aq, polisiya meni ústap, Shәueshekke qaytardy. Qarasam, meni qol-ayaghymdy kisendep aparatyn týri bar. Men "biylet satyp alyp, ózim baramyn" dedim. Sodan Ýrimjige barghan kezde, әuejaydan 3 qytay saqshysy kýtip aldy. Olar meni mәshiynege otyrghyzyp, Shәueshekke apardy. Sol jerde 4 kýn tergedi. Tergep bolghan son, sayasy oqytu lageriine apardy. Sol barghannan mol bardym. Osy jaqta el-júrtymnyn, memleketimning izdeu saluynyng arqasynda 2 ay degende әlgi lageriden bosap shyqtym.

Ol jaqta qalay? Ol jaqta syrtqa shygharmaydy. Tanghy, týski, keshki asty isherde mindetti týrde Qytaydyng әnúranyn aitamyz. Eng qiyny, bizge uaqyt belgisiz boldy. Osynday kýni, osynday aida shyghasyng degen merzim joq. Biz ol jerde 1 jyl ma, joq 2 jyl ma, qansha jatarymyz belgisiz boldy..

2 aptada bir ret bizge arnayy sóilesu gruppasy kelip, sóilesip ketedi. Men talay ret jaghdayymdy aittym. Qazaqstanda 4 balam bar ekenin, әielim osy jaqta qalghanyn, men әke-sheshem, әiel-bala-shaghamnyng jalghyz asyraushysy ekenimdi aittym. Saqshylar: «Olar sensiz de ómir sýre beredi. Sen osy jaqta tynysh jýr» dedi.

Ol jaqta ayaq-qolymyz kisendeuli boldy. 2 aptada bir bolatyn sóilesu kezinde 1 saghat otyryp óz jaghdayymyzdy aitamyz. Olargha mәjbýrli týrde «jaghdayymyz jaqsy» dep aitqyzdy. Ár sózge «maqúl» dep qana jauap beremiz. Basqasyn aitsan, bitti jalghyz aparyp qamap qoyady. Ol jer endi adam tózgisiz jer. Qap-qaranghy, suyq. Zyndan ghoy. Sondyqtan, amalsyz maqúlbay bolyp jýrdik.

Olar maghan әr sóilesken sayyn, «sen eki memleketting azamattyghyn qatar alyp jýrdin» dep kinә taqty. Men: «Joq men Qazaqstan azamatymyn. Osy jaqta tirkeuim óshirilmegendikten, kelgen edim. Kelgendegi maqsatym tirkeudi óshiru bolatyn» dep aittym. Olar qayta-qayta maghan sol kinәni tagha berdi.

Men: «Qytay azamay basqa elding azamattyghyna ótken kezde, Qytaydaghy azamattyghy avtomatty týrde joyylady degen zang Qytay Respublikasynyng zanynda bar emes pe?» dep súradym.

Eng sonynda, 53 kýn degende, mening zang búzbaghanym dәleldendi. Qytaydyng sayasaty solay bolyp jatqanyn aittyp ózderi moyyndady.

Ol lagerilerde kóp qazaq jatyr. Olardyng arasynda yqtiyarhaty bar nemese meshitterde ústalghan qazaqtar kóp. Eshkim shyghatyn merzimin bilmeydi. Ruhany jaghynan óte auyr jaghdayda, qysymda jýredi.

Mening qasymda jatqan bir qazaqtyng ózi de, әieli de lagerige qamalghan. Biraq kezdese almaydy. Sebebi, erler men әielder bólek-bólek ornalasqan.  Janaghynyng 2 balasyn 70-ten asqan әke-sheshesine tapsyrghan. Sheshesi auyryp bolinisagha týsken. Qazir sol eki bala anau qariyanyng qolynda. 

Sayasy oqytu lagerinde kýnine 3-4 saghat sabaq oqytady. Biraq meni oqugha jibermedi. Men Qytayda qytaysha oqyghanmyn. Songhy 1 aida ghana sabaqqa qatystym. Olardyng aitqanyna baghynbaghandardy qamaytyn zyndany bar. Shúnqyr qazyp qoyghan. Soghan tastap jiberedi. Biraq, men ony kórgen joqpyn.  Ol jerge týskenderdi týrli tәsilmen jazalap jatady. Ony biz bilmeymiz. Tek soghan jaqyn jaqtaghy bólmelerde jatatyndardyng sybyrlap aitqany esimde. Oghan qamaghalghandardyng shynghyrghan, baqyrghan dauystary estiledi eken. Men sәl shetkeri jaqta jattym. Ol dauystardy estigen joqpyn. Kishkentay ghana terezeden adamdardy alyp bara jatqanyn kórgenbiz.

Ol jaqta tipti bir-birimizben әngimelesuding ózi qiyn. Tek kitap oqu kezinde ghana aldymyzgha kitapty qoyyp qoyyp, bir-birimizben sybyrlasyp qana sóilese alamyz.  Eger qatty sóilesip qoysaq, kameradan qarap túrghandar úrsady.

Ara-arasynda dauystap «oryndarynnan túryp әreket qylugha bolady. 10 minut» dep aityp túrady. Biz 10 minut túryp, ayaq-qolymyzdy jazyp alamyz. Sosyn qaytadan kitap oqugha otyrghyzady.  

Aytpaqshy, keshegi jiyngha Qyrghyz astanasy Bishkekten arnayy kelgen Áselding de kýieui qazir Qytayda, sayasy oqytu lageriinde. Áselding kýieui - Qytaylyq qazaq. Ekeuining arasynda bir bala bar.

Ásel Alymqúlova, Qyrghyz azamatshasy. Kýieui qazaq. Qytayda lageride:

- Men Qyrghyzstan azamatymyn. Ózim qyrghyzbyn. Kýieuim Qytay azamaty. Últy - qazaq. Ekeuimiz Qyrghyzstanda jolyqtyq. Túrmys qúrdyq. Sonda túramyz.  Qyrghyzstanda Qytay kompaniyasynda júmys isteydi. Bәri zang shenberinde. Bir balamyz bar.

2016 jyly ózi júmys jasap jatqan kompaniyamen birge Qytaygha barghan. Sodan júmystaryn bitirip, qaytayyn dep jatqanda ayaq astynan baylanys ýzilip qaldy. Biz endi oiymyzda jaman eshtene joq, júmystarynan qoly bosamay jatqan bolar dedik. Sóitip jýrgende 10 kýndey hat-habar alyspay qaldyq.

10 kýn degende Qyrghyzstandaghy kompaniyadan habarlasyp, mening kýieuimdi izdey bastady. Sodan, men vichatpen emes, birden qonyrau shaldym. Telefony óship jatty.

20 kýn ótkende Qytaydan habarlasty. Ózi isteytin kompaniyadaghylar, kýieuimning qayda jýrgenin súrady.  Mine, sodan beri 8 ay boldy.

Bir kýni, keshke internetten aqparattardy qarap otyryp, myna Qazaqstandaghy Qytaydan kelgen qazaqtardyng bas kóterip, aghayyndaryna súrau salyp jatqanyn kórip, birden osy jaqqa keldim.

Kýieuimning iz-týssiz joghalyp ketkenine 8 ay boldy. Onyng qamalghan-qamalmaghany jayly esh habar joq.

Men Qytaydaghy kompaniyagha habarlasyp em, olar: «Bizde zang kýsheyip ketti. Oqugha kirip ketti» dedi. Men oqu dese, kompaniya ózi oqytyp jatqan eken ghoy dep oilappyn. Biliktilikti arttyratyn kurstar bar ghoy.

1 aidan keyin osy jaqtaghy kompaniyagha Qytaydan adamdar kele bastady. Solardan súrasam, ol sayasy ýirenu lagerileri eken. Ol jaqqa qansha uaqyt ústaytyny belgisiz ekenin aitty.

Kýieuimning aty Shayyrbek Dәulethan. 45 jasta. Balam 11 jasta.

(Jalghasy bar...)

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz