كەشە الماتىدا «اتاجۇرت جاستارى» بىرلەستىگىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن جيىن وتكەنىن حابارلادىق. ۇزىن سانى 40-قا جۋىق ادام جينالعان باس قوسۋعا  قىتاي تۇرمەسى مەن ساياسي وقىتۋ لاگەرلەرىنە تۇسكەن ازاماتتاردىڭ تۋىستارى مەن قىتايدا ساياسي وقىتۋ لاگەرلەرىندە قاماۋدا بولىپ، بوساپ كەلگەن ازاماتتار قاتىستى.

جيىلىستىڭ جالپى ماقساتى – قىتايدا قاماۋدا بولىپ، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارالاسۋىمەن، امان-ەسەن ەلگە ورالعان ازاماتتارمەن كەزدەسۋ، ولاردىڭ باستان وتكەرگەن قيىندىقتارى جايلى پىكىر الماسۋ بولدى. جيىن بارىسىندا ەلگە ورالعان ازاماتتار قازاقستان ۇكىمەتى مەن وسىنداعى اعايىنعا العىستارىن ايتتى.

اتالعان جيىن جايلى كۇنى كەشە «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا «قىتاي تۇرمەسىنەن شىققان قازاقتاردىڭ زارى. 1. قايرات سامارحان» اتتى ماقالا جاريا بولدى. وندا قىتايدىڭ ساياسي وقىتۋ لاگەرىندە قاماۋدا بولىپ، بوساپ شىققان، قىتايداعى ءۇي-جايى مەن 1 ميلليون تەڭگە كولەمىندە اقى تولەپ، قازاقستانعا كەلگەن قايرات سامارحاننىڭ باستان كەشكەن وقيعاسى تولىق باياندالعان ەدى.

بۇگىن تاياۋدا قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارالاسۋىمەن قىتايداعى ساياسي ۇيرەنۋ ورتالىعىنان بوساپ شىعىپ، ەلگە ورالعان قازاقستان ازاماتى امان جانسەيىتتىڭ وقيعاسىن باياندايمىز.

امان جانسەيىت، قىتايدا 2 اي قاماۋدا بولعان. قر ازاماتى:

- 2018 جىلدىڭ 18-اقپانى كۇنى الماتى قالاسىنان بەيجىڭگە ۇشاقپەن باردىم. بارعان كەزدە-اق، پوليتسيا مەنى ۇستاپ، شاۋەشەككە قايتاردى. قاراسام، مەنى قول-اياعىمدى كىسەندەپ اپاراتىن ءتۇرى بار. مەن "بيلەت ساتىپ الىپ، ءوزىم بارامىن" دەدىم. سودان ۇرىمجىگە بارعان كەزدە، اۋەجايدان 3 قىتاي ساقشىسى كۇتىپ الدى. ولار مەنى ماشينەگە وتىرعىزىپ، شاۋەشەككە اپاردى. سول جەردە 4 كۇن تەرگەدى. تەرگەپ بولعان سوڭ، ساياسي وقىتۋ لاگەرىنە اپاردى. سول بارعاننان مول باردىم. وسى جاقتا ەل-جۇرتىمنىڭ، مەملەكەتىمنىڭ ىزدەۋ سالۋىنىڭ ارقاسىندا 2 اي دەگەندە الگى لاگەردەن بوساپ شىقتىم.

ول جاقتا قالاي؟ ول جاقتا سىرتقا شىعارمايدى. تاڭعى، تۇسكى، كەشكى استى ىشەردە مىندەتتى تۇردە قىتايدىڭ ءانۇرانىن ايتامىز. ەڭ قيىنى، بىزگە ۋاقىت بەلگىسىز بولدى. وسىنداي كۇنى، وسىنداي ايدا شىعاسىڭ دەگەن مەرزىم جوق. ءبىز ول جەردە 1 جىل ما، جوق 2 جىل ما، قانشا جاتارىمىز بەلگىسىز بولدى..

2 اپتادا ءبىر رەت بىزگە ارنايى سويلەسۋ گرۋپپاسى كەلىپ، سويلەسىپ كەتەدى. مەن تالاي رەت جاعدايىمدى ايتتىم. قازاقستاندا 4 بالام بار ەكەنىن، ايەلىم وسى جاقتا قالعانىن، مەن اكە-شەشەم، ايەل-بالا-شاعامنىڭ جالعىز اسىراۋشىسى ەكەنىمدi ايتتىم. ساقشىلار: «Oلار سەنسىز دە ءومىر سۇرە بەرەدى. سەن وسى جاقتا تىنىش ءجۇر» دەدى.

ول جاقتا اياق-قولىمىز كىسەندەۋلى بولدى. 2 اپتادا ءبىر بولاتىن سويلەسۋ كەزىندە 1 ساعات وتىرىپ ءوز جاعدايىمىزدى ايتامىز. ولارعا ءماجبۇرلى تۇردە «جاعدايىمىز جاقسى» دەپ ايتقىزدى. ءار سوزگە «ماقۇل» دەپ قانا جاۋاپ بەرەمىز. باسقاسىن ايتساڭ، ءبىتتى جالعىز اپارىپ قاماپ قويادى. ول جەر ەندى ادام توزگىسىز جەر. قاپ-قاراڭعى، سۋىق. زىندان عوي. سوندىقتان، امالسىز ماقۇلباي بولىپ جۇردىك.

ولار ماعان ءار سويلەسكەن سايىن، «سەن ەكى مەملەكەتتىڭ ازاماتتىعىن قاتار الىپ ءجۇردىڭ» دەپ كىنا تاقتى. مەن: «جوق مەن قازاقستان ازاماتىمىن. وسى جاقتا تىركەۋىم وشىرىلمەگەندىكتەن، كەلگەن ەدىم. كەلگەندەگى ماقساتىم تىركەۋدى ءوشىرۋ بولاتىن» دەپ ايتتىم. ولار قايتا-قايتا ماعان سول كىنانى تاعا بەردى.

مەن: «قىتاي ازاماى باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىنا وتكەن كەزدە، قىتايداعى ازاماتتىعى اۆتوماتتى تۇردە جويىلادى دەگەن زاڭ قىتاي رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىندا بار ەمەس پە؟» دەپ سۇرادىم.

ەڭ سوڭىندا، 53 كۇن دەگەندە، مەنىڭ زاڭ بۇزباعانىم دالەلدەندى. قىتايدىڭ ساياساتى سولاي بولىپ جاتقانىن ايتتىپ وزدەرى مويىندادى.

ول لاگەرلەردە كوپ قازاق جاتىر. ولاردىڭ اراسىندا ىقتيارحاتى بار نەمەسە مەشىتتەردە ۇستالعان قازاقتار كوپ. ەشكىم شىعاتىن مەرزىمىن بىلمەيدى. رۋحاني جاعىنان وتە اۋىر جاعدايدا، قىسىمدا جۇرەدى.

مەنىڭ قاسىمدا جاتقان ءبىر قازاقتىڭ ءوزى دە، ايەلى دە لاگەرگە قامالعان. بىراق كەزدەسە المايدى. سەبەبى، ەرلەر مەن ايەلدەر بولەك-بولەك ورنالاسقان.  جاڭاعىنىڭ 2 بالاسىن 70-تەن اسقان اكە-شەشەسىنە تاپسىرعان. شەشەسى اۋىرىپ بولنيتساعا تۇسكەن. قازىر سول ەكى بالا اناۋ قاريانىڭ قولىندا. 

ساياسي وقىتۋ لاگەرىندە كۇنىنە 3-4 ساعات ساباق وقىتادى. بىراق مەنى وقۋعا جىبەرمەدى. مەن قىتايدا قىتايشا وقىعانمىن. سوڭعى 1 ايدا عانا ساباققا قاتىستىم. ولاردىڭ ايتقانىنا باعىنباعانداردى قامايتىن زىندانى بار. شۇڭقىر قازىپ قويعان. سوعان تاستاپ جىبەرەدى. بىراق، مەن ونى كورگەن جوقپىن.  ول جەرگە تۇسكەندەردى ءتۇرلى تاسىلمەن جازالاپ جاتادى. ونى ءبىز بىلمەيمىز. تەك سوعان جاقىن جاقتاعى بولمەلەردە جاتاتىنداردىڭ سىبىرلاپ ايتقانى ەسىمدە. وعان قاماعالعانداردىڭ شىڭعىرعان، باقىرعان داۋىستارى ەستىلەدى ەكەن. مەن ءسال شەتكەرى جاقتا جاتتىم. ول داۋىستاردى ەستىگەن جوقپىن. كىشكەنتاي عانا تەرەزەدەن ادامداردى الىپ بارا جاتقانىن كورگەنبىز.

ول جاقتا ءتىپتى ءبىر-بىرىمىزبەن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءوزى قيىن. تەك كىتاپ وقۋ كەزىندە عانا الدىمىزعا كىتاپتى قويىپ قويىپ، ءبىر-بىرىمىزبەن سىبىرلاسىپ قانا سويلەسە الامىز.  ەگەر قاتتى سويلەسىپ قويساق، كامەرادان قاراپ تۇرعاندار ۇرسادى.

ارا-اراسىندا داۋىستاپ «ورىندارىڭنان تۇرىپ ارەكەت قىلۋعا بولادى. 10 مينۋت» دەپ ايتىپ تۇرادى. ءبىز 10 مينۋت تۇرىپ، اياق-قولىمىزدى جازىپ الامىز. سوسىن قايتادان كىتاپ وقۋعا وتىرعىزادى.  

ايتپاقشى، كەشەگى جيىنعا قىرعىز استاناسى بىشكەكتەن ارنايى كەلگەن اسەلدىڭ دە كۇيەۋى قازىر قىتايدا، ساياسي وقىتۋ لاگەرىندە. اسەلدىڭ كۇيەۋى - قىتايلىق قازاق. ەكەۋىنىڭ اراسىندا ءبىر بالا بار.

اسەل الىمقۇلوۆا، قىرعىز ازاماتشاسى. كۇيەۋى قازاق. قىتايدا لاگەردە:

- مەن قىرعىزستان ازاماتىمىن. ءوزىم قىرعىزبىن. كۇيەۋىم قىتاي ازاماتى. ۇلتى - قازاق. ەكەۋىمىز قىرعىزستاندا جولىقتىق. تۇرمىس قۇردىق. سوندا تۇرامىز.  قىرعىزستاندا قىتاي كومپانياسىندا جۇمىس ىستەيدى. ءبارى زاڭ شەڭبەرىندە. ءبىر بالامىز بار.

2016 جىلى ءوزى جۇمىس جاساپ جاتقان كومپانيامەن بىرگە قىتايعا بارعان. سودان جۇمىستارىن ءبىتىرىپ، قايتايىن دەپ جاتقاندا اياق استىنان بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى. ءبىز ەندى ويىمىزدا جامان ەشتەڭە جوق، جۇمىستارىنان قولى بوساماي جاتقان بولار دەدىك. ءسويتىپ جۇرگەندە 10 كۇندەي حات-حابار الىسپاي قالدىق.

10 كۇن دەگەندە قىرعىزستانداعى كومپانيادان حابارلاسىپ، مەنىڭ كۇيەۋىمدى ىزدەي باستادى. سودان، مەن ۆيچاتپەن ەمەس، بىردەن قوڭىراۋ شالدىم. تەلەفونى ءوشىپ جاتتى.

20 كۇن وتكەندە قىتايدان حابارلاستى. ءوزى ىستەيتىن كومپانياداعىلار، كۇيەۋىمنىڭ قايدا جۇرگەنىن سۇرادى.  مىنە، سودان بەرى 8 اي بولدى.

ءبىر كۇنى، كەشكە ينتەرنەتتەن اقپاراتتاردى قاراپ وتىرىپ، مىنا قازاقستانداعى قىتايدان كەلگەن قازاقتاردىڭ باس كوتەرىپ، اعايىندارىنا سۇراۋ سالىپ جاتقانىن كورىپ، بىردەن وسى جاققا كەلدىم.

كۇيەۋىمنىڭ ءىز-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتكەنىنە 8 اي بولدى. ونىڭ قامالعان-قامالماعانى جايلى ەش حابار جوق.

مەن قىتايداعى كومپانياعا حابارلاسىپ ەم، ولار: «بىزدە زاڭ كۇشەيىپ كەتتى. وقۋعا كىرىپ كەتتى» دەدى. مەن وقۋ دەسە، كومپانيا ءوزى وقىتىپ جاتقان ەكەن عوي دەپ ويلاپپىن. بىلىكتىلىكتى ارتتىراتىن كۋرستار بار عوي.

1 ايدان كەيىن وسى جاقتاعى كومپانياعا قىتايدان ادامدار كەلە باستادى. سولاردان سۇراسام، ول ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرى ەكەن. ول جاققا قانشا ۋاقىت ۇستايتىنى بەلگىسىز ەكەنىن ايتتى.

كۇيەۋىمنىڭ اتى شايىربەك داۋلەتحان. 45 جاستا. بالام 11 جاستا.

(جالعاسى بار...)

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz