Senbi, 23 Qarasha 2024
3993 7 pikir 16 Shilde, 2018 saghat 11:29

Qazaqtyng imany býtin be?

Osy qazaqtyng imany býtin be? Imany býtin desek, zinany erlik deytin, ony qalypty baylanys deytin, keudesi ashyq, sany jaltyr jandar qúddy dollaryn kóshede sanap ketip bara jatqan momyn bay ispetti... sonynda elding tútastyghyna tikeley qatysy bar otbasyn ydyrap, jamandyqtar tele jәshik betinde birinen song biri syrghidy... adam ólimi, dýnie talas, t.t... Jaratushysy jazghan taghdyryn adamnyng qolyna, paraqor sottardyng qúzyryna bergen, zar jylaghan qarapayym óz qazaghyndy kóruge dәting shydamay «31 men KTK»-ny  eriksiz jabasyn. «Habar men Qazaqstanda» aq jaghaly biylik pen kók jaghaly orta toptyng ómiri mamyrajay siyaqty bolghanymen, imannyng esh belgileri bayqalmaydy. Adam janynyng injiyneri atanghan múghalimder, qoly qalt etse ashy sugha bas qoyady, onyng sózin kim tyndaydy?

Al imany jarty deyin desek, últtyq qúndylyqtarymyz, salt-dәstýrimiz, maqal-mәtelderimiz, is-әreketimiz, dýnie tanymymyz, ómirge kózqarasymyz she? Qazirgi «kreditpen ómir sýretin» qazaqtardy aitpaghanda, ontýstik ónirde janazada marqúmnyng atynan tuystary, iyne-jip sabaqtap, teberik etip taratyp, qaryzy qalmasyn deydi. Kýnәsy juylsyn dep sansyz dәn shashady. Kedeylerge jandy mal jәne su jana kiyimder taratady, jinalghan elge eselep as beredi. Aqyretin oilaghan taqualyq, búl.

IYә,, biz býginde zayyrly memeleketpiz. Sonda osy qútty mekenning 70 payyzyn qúraytyn qazaqtar men týrki tektes t.b  halyqtar músylman emes pe? Al Islam aqyl esi dúrys, ózin  músylman sanaytyn, balighat jasyna tolghan adamdargha diny ýkimderin jýkteydi.\1.12\ Auzynda qúlshylyghy bolmasa, beyne jyluy joq ot siyaqty. Músylmandyqqa mәn bermegen- músylman emes. Kimde-kim auzymen, ayaq-qolymen bireuge ziyan keltirmese, óz ainalasyna isi­men, só­zi­men, kór­kem mi­ne­zi­men ónege bolsa sol músylman.

Meshittegi jamaghattyng keybiri syrtqa shygha ósekti ókirtip, úsaq kýna jasaudan arlanbaydy. Saqaldy jigitter әr jerde býlik tudyryp, elding ýreyin úshyrady, Qazaqtyng qyzyn alghaly kelgen aram niyetti qara qytaydan emes, óz bauyrymyzdan ózimiz qorqatyn kýige jettik....Oylanasyn, oigha shomasyn...

Sýiikti Payambarymyz payghambarlyqtyng alghashqy on neshe jylynda nege «tauhid mәselesin» dәriptedi? Sóitsek jaryqtyq payghabarymyz bizge myna bir qaghidany úghyndyrghan eken. Adam ýy salu ýshin әueli irge tasyn jaqsylap qalap, sosyn ghana ýiin salsa, ýii úzaq jylgha shydas beretin senimdi baspana bolatyny siyaqty, bizge de  eng birinshi«Seni joqtan bar etken, bir Allagha sen, Múhammed(s.a.u) onyng elshisi ekenin»  shynayy jýrekten ótkizip, tilmen ait, mine búl iman dedi. Óz ainalasyna jәy ghana uaghyzdaghan joq. Senimderin shegelep shyndady. Sodan da kýni býginge deyin attary altyn әrippen jazylghan sanlaq Sahabul Kiramdar shyqty. Solardyng sebep boluymen býkil әlemge Islam dini jayyldy.

Payghambarymyz (s.a.u) sahabalarymen meshitte otyrghanda aq kiyimdi jas jigit keldi, payghambarymyzdyng tizesine tizesin tiygizip otyryp, payghambarymyzdan ýsh súraq súrady.1. Iman degen ne?  Payghambarmyz: Imannyng sharty altau, olar: Alla taghalagha, perishtelerine, kitaptaryna, payghambarlaryna, aqyret kýinine, taghdyrgha jәne jaqsylyq pen jamandyqtyng Alla taghalanyng jaratuymen bolatynyna senu. Ólimnen song tirilu haq. Alla Taghaladan ózge qúday joqtyghyna jәne Múhammed(s.a.u) Onyng qúly әri payghambary ekenine kuәlik etu.

Aq kiyimdi jigit dúrys dep ózi tóreligin aitty. Sahabalar tandana qarap otyrdy, ózderi biletin osy ónirding adamy emes, alystan kelgen siyaqty. Biraq kiyminde esh shang joq, alystan kelgenge taghy úqsamaydy, ýnsiz sóz sonyn kýtti. Álgi jigit Islam degen ne dep ekinshi súraghyn qoydy. Payghambarymyz Islamnyng sharty beseu, olar: shahadat kәlima aityu, namaz oqu, oraza ústau, zeket beru, qajylyqqa baru degende aq qiyimdi jigit taghy da dúrys dep maqúldady.

Ihsan degen ne? Dep ýshinshi súraghyn qoydy. Payghambarymyz qay kezdede Alla seni kórip týr, sende Allany kórip túrsyn, sen Allany kórmesende, Alla seni kórip túrghanyna shynayy senu dedi.  Aq kiyimdi jigit taghy da dúrys dep meshitten tez shyqty. Sahabalardan payghambarmyz sender býl jigitting kim ekenin bildinderme dep súrady. Ony Alla elshisi biledi dep bir auyzdan jauap berdi. Ol Jәbireyil perishte dedi.

Eger kimde-kim imannyng 6 shartynyng bireuin qabyldamasa, imannyng barlyq shartyn joqqa shygharghan bolady. Solay músylmandyqtan shyghady.\2,9\

Islamnyng bes shartyn, imannyng negizinde oryndap jýrmiz be? Ihsanymyz qalay? Alladan shynymen qorqamyz ba? Ózimizge súraqty osylay qoyyp, az-kem oilansaq...

Allanyng jartaqan kez-kelgen, jandy-jynsyz zattarynan Jaratushyny tanugha úmtyluymyz kerek. Aytalyq, ayaq astynda myjylyp jatqan topyraqtyng bir shymshymyn jer betining barlyq ghalymy, bar ghylymyn salyp, dәl sonday topyraq jasay ala ma? Anau ghylymy asqan japondar robbot sir jasap, tek shópting sólin syghyp almady ma? Kip-kishkene qara qúmyrysqanyng bireuin  qoldan jasap, jan sala alady, jansyz júmyrtqan jandy balapandy kim shyghara alady.....  Jerdi biz qansha taptap jýrsekte, jer bizge esh renjimeydi, kerisinshe sabyrly qalpyn jazbastan, bizge tósek bola beredi. Eng sonynda bizding bet beynemiz topyraqqa úqsap, sonyng bauyryna baramyz. Kishkentay bal arasy myng jylda búzylmay, qalpyn saqtaytyn baldy adamzatqa qaldyrady, olardyng tәrtipshendigi men enbekshildigi adam balasyna mәngilik sabaq. Ymyrasyz basy birikpes qara shybynnyng qúrt tyshyp, jýrgen jerining eng sýikimsizi ekendigi bizge «birlik bar jerde tirlik bar» degendi aighaylap túrghanday. Bir aighyrdan ala da-qúla da tuady. Bir әke-shesheden, bir ústazdan bilim alghan, bir ýiding balasy әr týrli bolady. Mine múnyng bәri oilanghan adamgha ýlken sabaq. Demek Allany barlyq kezde, barlyq jerde tany aluymyz «tauhiyt» bolyp sanalady.

Din әrbir adam balasyna, aqyl iyesine óz qalauy boyynsha dýnie jәne aqyrette naghyz baqytqa jetkizetin ilahy jýie. Túnghysh adam әri túnghysh payghambar Adam (gh.s)-nan bastap, Alla taghala adamzatqa Payghambarlar men kitaptar arqyly tura joldy núsqap otyrghan. Negizinde jiberilgen dinderding barlyghy- Islam. Búl iylәhy dinder keyinnen negizgi qalpyn joyghandyqtan, Alla taghala Payghambarymyz Múhammed Mústafa(s.a.u) arqyly aqiqat dinderding eng songhysy әri eng kemeli qazirgi Islam dinin týsirdi.\2.6\

Adamnyng eki iyghynda Kiramәn Kәtibin atty eki perishte jaqsy jaman barlyq is-әreketindi qaltyqsyz jazyp otyrady.

Qәbirden keyingi ómirge senbeytinder, úiqtaghanyna senbeytin siyaqty. Úiqynyng ózi kishi ólim degen payghambarymyz úiqyda adamnyng tәni tósekte qalady da, ruhy(jany) ruhtar әlemine úshyp ketedi. Barlyq ruhtar men kezdesip, sonda jýredi, solay týs kóremiz. Alayda әli de «ol jaqqa kim baryp kelipti dep» otyratyn mýiizi qaraghayday, nәpisi denesine simay túrghan dýnelik  ghalymdar jetedi aramyzda.

Alayda biz adamdar ruhtyng qalauy emes, nәpsini tyndap jýrmiz. Adam janynyng azyghyn izgi amaldar beredi. Al nәpisi azyghyn shaytan beredi. Ertede Bәnny Israyyl qauymynan bir taqua jetpis jyl oraza ústap, jeti kýnde bir auyz ashyp, Jaratushydan bir nәrse súrady. Onysy maghan adamdy azghyratyndardyng tirligin kórsetshi deu edi, dúghasy qabyl bolmady. Jetpis jyldan song mening dúghamnyng qabyl bolmauyndaghy mening qateligimdi kórsetshi dedi. Osy dúghasyna Jaratushy riza bolyp, aldynghy dúghasyn qabyl etti. Sonda qaptaghan qalyng qara shybyn nәjiske qalay qaptasa, olda sonday adamgha shabuyldaytyny kórip shoshyp ketti. Mine, osydan shaytan malghúnnyng adamdy qalay azghyratynyn anyq kóremiz. Shy­nynda, siz ózi­niz­di aqyl­dy, parasatty adammyn dep oilaysyz ba? Onda siz Allany ta­niy­syz, Oghan bas iyip sәj­de­ge ke­le­siz. Adamdy Alla eki týr­li ele­me­nt­ten jaratty: to­pyraqtan (zattan) jә­ne ruhtan. Adam zat pen ruhtan jaralghan jә­ne ol eshqashan bir-bi­ri­nen bó­lin­beydi. Osy ekeui­ning qaje­ti ýshin adam ómir sý­re­di. Eger zatty (tәn­di) azyqtandyrmasa, adam ashtan óle­di, al eger ru­hyn azyqtandyrmasa, ti­ri ólik­ke aynalady, shaytangha jem bolady. Ruh­tyng azyqtanar kó­zi islam ili­min­de jatyr. Tauhiytimizdi shyndap, imanymyzdy býtindeyik Alash balasy!

Paydalanghan әdebiyetter:

  1. Núrlan Anarbaev., Erkbúlan Qaraqúlov. Islam ghylymhaly (Ábu hanifa mazhaby boyynsha).-Almaty:2011.-704 bet. (QR Músylmandar diny basqarmasy bekitken)
  2. Hasen Arykan; Týrik tilinen aud:A. Keshkilov. Beyneli múhtasar GhYLYMHAL (Hanafy mәzhaby boyynsha negizgi dinny maghúlmattar).-Almaty: Altyn paraq, 2017.-188 bet. (QRMәdeniyet jәne sport minstrligi din isteri komiyteti jәne QR Músylmandar diny basqarmasy bekitken)

Núrhalyq Abdyraqyn

QazÚU Shyghystanu fakuliteti

Qytaytanu kafedrasynyng agha oqytushysy, PhD

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1474
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3249
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5450