Qazaqtyng ózindey qaysar, ór, әdilet pen aqiqat sýigish әri sonyng jolynda altyn basyn bәigege tigip, ómiri kýrespen ótken Qajyghúmar Shabdanúly Alashtyng zerdesinde jaqúttay jarqyryp túrary anyq.

«IYә, Alla, Azattyq», dep atqa qonyp, ghaziz ghúmyrlaryn sol jolda sarp etken últ tarihyndaghy úly túlghalardyng biri  - qazaqtyng Qajyghúmary.

Oylap túrsaq, jat pighyldy jaulaushy men otarushynyng qazaq jasamaghan qastandy qylmysy qalmaghan eken. Qajyghúmar Shabdanúlynyng «Qylmys» romanyn oqyghan jannyng soghan kózi jeter hәm aghayyn arasy, el ishindegi týimedey dýniyening týkke túrmasyn sezedi. Úly kýres - últ ýshin, onyng mýddesi, armany ýshin kýres. Qajyghúmar Shabdanúlynyng kózi júmylghansha qamauda ótken óksikke toly ómiri sonyng aighaghy. Tipti, onyng ólimining ózi ony ól-ólgenshe taban audartpay andyghandardy ýrey pen qorqynysh qúshaghynda qaldyrdy. Tughan topyraghy búiyrmady. Biraq, sózi jetti. Ýrim-bútaqqa ýlgi bolatyn ómir joly jetti. Úrpaghy әke armanyn arqalap oraldy. Kónilge medet. Qara orman halqy joqtap jatyr.

Aqpannyng jiyrma ekisinde Alashtyng azapker azamaty, qazaqtyng qaysar, ór úly Qajyghúmar Shabdanúlyna tughan júrty, qalyng eli qazaghynyng atynan as berilgen. Asqa qazaqtyng iygi jaqsylary, ziyaly qauym, aqyn-jazushylar, qogham qayratkerleri, sayasy partiyalardyng ókilderi, qoghamdyq úiym jetekshileri, jurnalister, qalyng el qatysty.

Qazaqtyng ózindey qaysar, ór, әdilet pen aqiqat sýigish әri sonyng jolynda altyn basyn bәigege tigip, ómiri kýrespen ótken Qajyghúmar Shabdanúly Alashtyng zerdesinde jaqúttay jarqyryp túrary anyq.

«IYә, Alla, Azattyq», dep atqa qonyp, ghaziz ghúmyrlaryn sol jolda sarp etken últ tarihyndaghy úly túlghalardyng biri  - qazaqtyng Qajyghúmary.

Oylap túrsaq, jat pighyldy jaulaushy men otarushynyng qazaq jasamaghan qastandy qylmysy qalmaghan eken. Qajyghúmar Shabdanúlynyng «Qylmys» romanyn oqyghan jannyng soghan kózi jeter hәm aghayyn arasy, el ishindegi týimedey dýniyening týkke túrmasyn sezedi. Úly kýres - últ ýshin, onyng mýddesi, armany ýshin kýres. Qajyghúmar Shabdanúlynyng kózi júmylghansha qamauda ótken óksikke toly ómiri sonyng aighaghy. Tipti, onyng ólimining ózi ony ól-ólgenshe taban audartpay andyghandardy ýrey pen qorqynysh qúshaghynda qaldyrdy. Tughan topyraghy búiyrmady. Biraq, sózi jetti. Ýrim-bútaqqa ýlgi bolatyn ómir joly jetti. Úrpaghy әke armanyn arqalap oraldy. Kónilge medet. Qara orman halqy joqtap jatyr.

Aqpannyng jiyrma ekisinde Alashtyng azapker azamaty, qazaqtyng qaysar, ór úly Qajyghúmar Shabdanúlyna tughan júrty, qalyng eli qazaghynyng atynan as berilgen. Asqa qazaqtyng iygi jaqsylary, ziyaly qauym, aqyn-jazushylar, qogham qayratkerleri, sayasy partiyalardyng ókilderi, qoghamdyq úiym jetekshileri, jurnalister, qalyng el qatysty.

Qajyghúmar Shabdanúlynyng ruhyna baghyshtalyp berilgen asty -  Abai.kz aqparattyq portaly, Altynbek Sәrsenbayúly atyndaghy qor, Erlan Qariyn, Oraz Jandosov syndy últ janashyryna ainalghan azamattar úiymdastyrdy.

Qazaq bar da - Qajyghúmar tiri!

Qabdesh Júmadilov, halyq jazushysy:

-Shynjandaghy qazaqtyng jana әdebiyetining negizin salushylardyng biri bolghan Qajekene búl dýniyede búralany kóp, taghdyry asa qiyn ómir búiyrdy. Onyng týrmede otyrghan úzaq qysqa merzimderi men ýiqamaqta otyrghan uaqytynyng bәrin qosyp sanaghanda qyryq jyldyng ýstine shyghyp ketedi. Men biraz júrttan súrastyryp kórdim, ómirining qyryq jyldan astam uaqytyn tútqyn bolyp ótkizgen jazushy dýniyejýzinde joqqa tәn eken.

Qajekendi kýresker, qaysar jazushy dep ataymyz, al ol sonysy ýshin azap tartqan shyn mәnindegi azapker jazushy edi. Qytay biyligi oghan «halyq jauy, qylmysker» degen aidar taghyp, sottady. Qylmysker atanatynday ol adamgha qiyanat jasap, bireudi úryp-soghyp nemese kisining ala jibin attaghan emes. Onyng bar «qylmysy» - óz últynyng sózin sóilep, qazaghyna tendik súrap arasha týskeni, sonysy ýshin úzaq jyldar týrme tauqymetin kórip, baqilyq bolghansha biylikting qatang baqylauynda boldy.

Qajyghúmar Shabdanúly 86 jasynda búl pәniyden ótti. Ádette qazaq búl jasqa kelip, ómirde bala sýiip, artyna úrpaq qaldyrghan adamnyng armany joq dep jatady ghoy, Qajekeng de úrpaqsyz emes, shýkir. Biraq onyng kózi tirisinde ansaghan eng ýlken armany oryndalghan joq - kindik qany tamghan tughan jerge jete almay ketti. Elge oralugha jәrdemdesudi ótinip bizding elding preziydentine eki dýrkin hat jazdy, ol ótinish turaly «Qazaq әdebiyeti» gazeti de jariyalady. Preziydentting qúlaghyna jetpedi, qolyna tiymedi dep aita almaymyn, mýmkin emes. Tiydi. Biraq qol úshyn bergen eshkim bolmady.

Júmabek Óserúly, Qajyghúmar Shabdanúlymen Tarym lagerinde aidau birge bolghan azamat:

- Baqyt degen kýres dep biletinder ýshin Qajyaghang baqytty adam. Óitkeni býkil ómiri ózining últy, halqy ýshin kýrespen ótti. El auzynda «Kóp súraydy, azgha razy bolady» degen sóz bar. Qajyaghang Otanyma kelsem, osy jerde enbek etsem, elge jerlensem dep kóp súrady. Biraq búl súraghany ol kisige búiyrmady. Endi mine tuys-dostary, aghayyn-júrt jinalyp ony eske alyp jatyr eken, men biletin Qajyaghang tughan jerinde ózine degen osy qúrmetke de razy bolar edi. Óitkeni, ol naghyz er bolatyn.

Múhtar Shahanov aqyn, qogham qayratkeri:

-Qajekeng - últtyq mýddege qyzmet etip ótken qazaqtyng daraboz úly. Sol Qajekenning shygharmalaryn Otanyna әkelip, otymen kirip, kýlimen shyghyp jýrgen Qabdesh Júmadilov aghamyzgha ylghy da qaryzdarmyz jәne alghys aitugha tiyistimiz.

Qajekenning bir shygharmasyn 1988-nshy jyly Núrqasym Qazybekov әkelip bergen. Ol kezde «Jalyn» jurnaly 150 myng tirajben shyghyp túratyn. Sol shygharmany biz jurnalgha basyp edik. Sóitip, qazaq baspasózining ishinde Qajekenning shygharmasyn birinshi bolyp jariyalaghanbyz.

Qajekenning ózi de Otanyna oralghysy keletinin aityp hat jazdy. Biraz is-sharalar jasalghanymen odan nәtiyje shyqpady. Ol kisi dýnie salghannan keyin de sýiegin әkelsek degen talpynystar boldy. Biraq ta onyng da sәti týspedi.

Qazir shyndyghyn joghaltqan adamdarda esep joq. Al, Qajyghúmar siyaqty aghalarymyz shyndyghyn joghaltqannan góri qyryq jyl týrmede jatqandy artyq sanady. Eng basty mәsele -  shyndyqty saqtap qalu. Últtyq ruhty saqtap qalu. Mine, osynday ýlken isterde bizge ýlgi bolatyn birden bir adam  osy Qajyghúmar aghamyz. Topyraghy torqa bolsyn. Júldyzy ylghida ruh biyiginen jarqyray bersin.

Súltanәli Balghabaev jazushy, dramaturg:

-Búryn Qytaymen shekara mýldem jabyq boldy. Qazir júrt jaylap kelip jatyr. Týbi búdanda jaqsy bolady dep ýmittenemiz. Smaghúl Sәduaqasúlynyng da sýiegin Reseyden әkelip jatyrmyz ghoy. Sol sekildi Qajyaghannyng da sýiegi tughan topyraghyna jetedi dep oilaymyn. Qajaghannyng shygharmalarynyng elge jetuine dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy shamamyz jetkenshe ýles qostyq. Alty tomdyq «Qylmys» romanyn jәne onyng aldynda taghy bir kitabyn shyghardyq.

Bәrinizge rahmet! As berip otyrghan jigitterge myng alghys!

Núrlan Orazaliyn, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng tóraghasy:

Al, bauyrlar, Qajekenning aruaghyn syilap, ruhyna taghzym jasap kelip otyrghan sizderge ol kisining zamandasy, әriptesi, inisi retinde kónil aitugha rúqsat etinizder. Qayghy bәrimizge ortaq.

Qajekenning ómiri - shekaranyng arghy betimen, bergi beti ghana emes, jiyrmasynshy ghasyrdyng songhy shiyregi men jiyrma birinshi ghasyrdyng basyndaghy әlemning biraz jerine tarap ketken siyerk kezdesetin taghdyr boldy. Qaytemiz, biz baghynbaytyn elderding qyspaghyna týsken, tyndamaytyn imperiyalardyng talqysyna týsken taghdyrly halyqpyz. Qajekening taghdyry da solay boldy.

Armany elge kelu edi. Kele almady. Biraq, týrmede qinalyp jatqan kezinde qalamgerler bir auyzdan qoldap, halyqaralyq «Alash» syilyghyn bergen edik. Úly kisining aruaghy úly júrtyn qoldap, qorshap jýrsin! Qajekeng әdebiyetting tórinde qalatyny dausyz. Taghdyry bizge ashy sabaq.  Jatqan jeri jayly, topyraghy torqa bolsyn!

«Abay-aqparat»