Qazaqstannyng halyq sany 18 millionnan asty. Qazaq últynyng payyzdyq ýlesi - 66,01%. Biraq, әli «Qazaqstan kóp últty memleket» degen úrandy auyzdan tastamaymyz. Oghan «yntymaghy jarasqan kóp últty» degen sózdi taghy qosamyz. Osy úrandar ýshin el iyesi – qazaqtardyng mýddesin qúrbandyqqa shalu әdetke ainalghan.

Elimizde 4 millionnan astam orys halqy qonystanghan. Búlardyng payyzdyq ýlesi - 21.05%. Basqasha aitqanda, býkil el halqynyng 1/4-i orys últy. Bizding el ýshin alyp qaraghanda búl az adam emes. Biraq, qazaqstandyq orystar Ukraina, Moldova, Gruziyadaghy orystarmen salystyrghanda tynysh jatqanday kórinedi.

Mәselen, biz ataghan elderde dәl osy orystardyng sebebinen ishki býlik oryn aldy. Búl jerde bizding aitpaghymyz Ukrainadaghy Qyrym mәselesi men ýy ishinen ýy tikken Transnistriya Moldov Respublikasy ekenin kópshilik jaqsy biledi.

Bir qyzyghy, Ukrainada da orystardyng payyzdyq ýlesi 20% ainalasynda ghana. Moldova men Gruziyadaghy orystar sany milliongha da jetpeydi. Alayda, olar ózderi túryp jatqan elden tәuelsizdik súrap tynym taptyrmaydy. Al qazaqstandyq orystar arasynan biren-saran ózgeshe pikir aitatyndardy eskermesek, jalpy jaghynan ómirlerine razy. «Kóp últty Qazaqstannyn» qatardaghy bir halqy sekildi jýrip jatyr. Búny bizding biyliktegiler basta aitqanymyzday «yntymaghy jarasqan kóp últty el» ekenimizben týsindiredi.

«Malyndy berip otyrsan, atasy basqa, dini basqa, kýni basqalar da jaldanyp birlik qylady», - degen úly Abay. Qazaqtarday jayylyp jastyq, iyilip tósek bolyp otyrsa, orys qana emes kez-kelgen halyq Qazaqstannyng túrghyny bolugha dayyn.

Elimizdegi orys últynyng nege ózge elderdegidey býlik shygharmaytynyn, nege Reseyge kóship ketuge asyqpaytynyn kózqaraqty oqyrman jaqsy biledi. Alayda, biz ózge últty óz elimizde ústap túrghan sebepterding basyn jipke tizip kóreyik.

1. Kenes ókimeti taraghaly beri Qazaqstan Reseyge óte adal serik bolyp keledi. Belarusi elin qospaghanda Qazaqstan Reseyding jer betindegi jalghyz janashyry desek artyq emes. Basqasha aitqanda, Reseyding bótenge silter qolshoqpary, jaqynyn jasqar úrtoqpaghy bolyp jýrgenimiz jasyryn emes.

Al Resey aitqanyna kónip, aidaghanyna jýrmeytin kórshilerine ghana qyryn qaraydy. Qazaq biyligi Ukraina nemese Gruziya sekildi Batys elderine jaqyndap, Mәskeuden bet búryp ketuden aulaq. Bizdey izgi kórshige jaryghan Resey biyligi elimizdegi orystardyng qoltyghyna su býrkip, býlik shygharugha aitaqtamay otyr.

2. Bizding elde «últtar dostyghy», «últtar tendigi» degen úrandar úlyqtalyp keledi. Adamdar «últshyl» degen sózden Kenes odaghy kezindegidey qorqady. Tipti, últ janashyry bolyp jýrgen azamattardyng ózi «men últshyl emespin, últjandymyn» dep maymónkeleuge mәjbýr. Basta aitqanymyzday, el sayasatynan eng kóp zardap shegetin qazaqtar. Memlekettik qyzmetkerlerding orys tildi búqaragha resmy tilde jauap beruin Elbasynyng ózi talap etken edi. Anyghyraq aitqanda, elimizdegi orys últynyng mýddesi biylik tarapynan arnayy qorghalyp otyr. Demek, Qazaqstandaghy orystar ózderin shetelde jýrgendey sezinbeydi. Óz elinde jýrgendey erkin, óz jerinde jýrgendey jaghdayy jaqsy.

Elimizdegi ózge últtardan memlekettik tilde sóileudi, balasyn qazaqsha mektepke berudi talap etpek týgili óz elimiz, óz jerimizde túryp jatyp eldi-mekender men kóshelerge qazaqsha atau beruden qorqamyz. «Yntymaghy jarasqan kóp últtyn» qarsy shyghuynan qorqamyz. Osylay betinen qaqpay, basynan sipap otyrsang kim berekeli bolmaydy. Óz halqymyzdyng mýddesin qúrban ete otyryp, satyp alghan bereke-birligimizben maqtanyp jýrmiz taghy.

3. Resey biyligi Qazaqstandaghy orys halqynyng eshqayda kóshpegenin qalaydy. Olar qazaq jerinen kóship barghan orystargha qyryn qabaq tanytu arqyly, olardyng elge qaytu yntasyna su seuip otyr. Qazaq dalasyndaghy 4 mln orys Resey ýshin bizding jerding astyna kómilgen mina. Kerek kezde jaryp jiberu ýshin saqtap otyr.

Mәskeu Astanany tejeu ýshin Qazaqstandaghy orystardyng azaymauyn tileydi. Sol ýshin óz qandastaryn elge qaytugha ýndegen emes. Áytpese, әlemde jer kólemi eng iri memleket sanalatyn Resey shyghys Europa men orta Aziyada taryday shashyraghan orys ormanyn týgel jinap alsa da jarasar edi. Alayda, olargha óz halqyn әr elge taratyp qoyyp, sol eldi shaujaylap otyru әldeqayda únaydy.

Quanysh Qappas

Abai.kz