Alla әmirimen týsken Qúran kәrimning Hújrat sýresinde: «Bir-birindi tanyp, ajyrata bilulering ýshin senderdi әrtýrli últqa, taypa-taypagha bóldik» dep jazylghan.

"Qúran Kәrimdegi ayatty jәne til tóniregindegi san-salaly, qúpiyaly, tarihy tolghamdardy oy eleginen ótkizgen adamnyng mynaday qorytyndygha keleri haq: tilderding әrqilylyghy, týrimizdin, dinimizding basqa-basqa boluy, Qúday sanasymen, qolymen qúrastyrylyp, әdeyi jasalghan ruhaniy-fiziologiyalyq baylyq" (M.Shahanov, "Últ anasy - til", 2010 j., 41-bet) - degen әr últtyng damuy, tilining qanattanuy, salt-sanasynyn, ruhaniyattarynyng saqtaluy turasyndaghy parasat biyiginen aitylghan bagha ýlken jetekshilik qyzmet atqarary sózsiz.

Últ bolyp qalu mýmkindigi últ ókilderi ózderin ereksheleytin ruhany qúndylyqtaryn joghaltyp almaghangha deyin úlasady. Býkil jer sharyndaghy 6,5 mlrd. adamnyng qay-qaysysy da belgili bir últ ókiline jatady. Qay últty alyp qarasanyz da dәstýrge negizdelgen túrmys-tirshiligi, kәsibi, sonyng ynghayyndaghy tarihy, mәdeniyeti, órkeniyeti bar.

Kóne grek filosofiyasynda adam belgili bir últqa jatuyn sezinu ýshin bes týrli shartqa say boluy tiyis delinedi:

1-shi últynyng tilin jaqsy bilu qajet;

2-shi últynyng dinin mengergeni jón;

3-shi últynyng dәstýrin tolyq boyyna sinirui tiyis;

4-shi últynyng tarihyn týgendey aluy abzal;

Alla әmirimen týsken Qúran kәrimning Hújrat sýresinde: «Bir-birindi tanyp, ajyrata bilulering ýshin senderdi әrtýrli últqa, taypa-taypagha bóldik» dep jazylghan.

"Qúran Kәrimdegi ayatty jәne til tóniregindegi san-salaly, qúpiyaly, tarihy tolghamdardy oy eleginen ótkizgen adamnyng mynaday qorytyndygha keleri haq: tilderding әrqilylyghy, týrimizdin, dinimizding basqa-basqa boluy, Qúday sanasymen, qolymen qúrastyrylyp, әdeyi jasalghan ruhaniy-fiziologiyalyq baylyq" (M.Shahanov, "Últ anasy - til", 2010 j., 41-bet) - degen әr últtyng damuy, tilining qanattanuy, salt-sanasynyn, ruhaniyattarynyng saqtaluy turasyndaghy parasat biyiginen aitylghan bagha ýlken jetekshilik qyzmet atqarary sózsiz.

Últ bolyp qalu mýmkindigi últ ókilderi ózderin ereksheleytin ruhany qúndylyqtaryn joghaltyp almaghangha deyin úlasady. Býkil jer sharyndaghy 6,5 mlrd. adamnyng qay-qaysysy da belgili bir últ ókiline jatady. Qay últty alyp qarasanyz da dәstýrge negizdelgen túrmys-tirshiligi, kәsibi, sonyng ynghayyndaghy tarihy, mәdeniyeti, órkeniyeti bar.

Kóne grek filosofiyasynda adam belgili bir últqa jatuyn sezinu ýshin bes týrli shartqa say boluy tiyis delinedi:

1-shi últynyng tilin jaqsy bilu qajet;

2-shi últynyng dinin mengergeni jón;

3-shi últynyng dәstýrin tolyq boyyna sinirui tiyis;

4-shi últynyng tarihyn týgendey aluy abzal;

5-shi últy mekendegen jerding oi-shúnqyryn jaqsy bilui paryz.

Osy sipattar týgel boyynan tabylghan adam ghana sol últtyng tolyq ókilimin, úrpaghymyn deuge qúqyly. Ejelgi Afina azamattaryna ellan tilinde sóiley almaytyndarmen nekege túrugha zang jýzinde tyiym salynghan. Búl zandy әrbir grek búljytpay oryndap qana qoymay, úrpaghyna nasihattaghan.

Últ bolyp úiysu belgili bir geografiyalyq endikti alyp jatqan adamdar tobynyng basqa da túrmystyq, dýniyetanymdyq, eng bastysy tildik birlikterinen tuady. Ár últtyng ghasyrlar boyy saralanghan ruhany qúndylyqtary úrpaqtan úrpaqqa jelisin ýzbey berilip otyryluy tiyis. Al dәl bizding últymyzdyng óz menin joghaltyp alu sebebi, saldary tarih terenine shókse de, әli de ruhany damuymyzgha kedergi boluda. Ótkel bermes bolyp kóringen últ taghdyryndaghy týrli qysyltayang uaqyt ta, últ ruhy almastay jarqyraghan dәuir de uaqyt syndy úly kóshke qarsy túra alghan joq. Býgingi kýn de erteng tariyhqa ainalghanda, úrpaghymyz búl kezendi qanshama dәuirler ata-babasy ansaghan tәuelsizdigi bola túra, qazaqy ruhtyng halqymen qauysha almay púshayman bolghan kezeni dep jýrmese...

Qazaq halqyna eldigin nyqtap, týrli jauger-shilikten aman qalyp, tarihta últ bolyp qaluy ýshin 275 jyl (1456-1731j.) uaqyt ketken. Kósh kóligi - týie, mingeni - jylqy, baspanasy - kiyiz ýy bolghan epikalyq kóshpeli ómirding asyl qalybynda kisilik pen parasat basshylyqqa alynghan qoghamdaghy qazaqtar ghajayyp asqaq ruhty boldy. At túyaghy baratyn jerding bәrimen tabighy baylanysta bolghan halyq ór, namysty, tekti, jauynger bolyp keldi. Búghan dәlel - Kýltegin, Bilge qaghan men Elteris qaghan zamany men kók sýngili týrikterge jalghasqan joyqyn shayqastar, Shynghys hannyng qayysqan qolyna qarsy alasapyran joryqtar, jayynday auzyn ashqan Resey bodandyghyna jolbaryssha atylghan Kenesary, Nauryzbay, Isatay-Mahambet, Syrym, Janghoja, Eset batyrlar kóterilisteri.

"Qargha tamyrly qazaq" degen sóz tirkesi ayasynda ornaghan ýzilmegen beriktik boldy. Qazaq ózinikin ózekkke teppedi, qazaqtyng tanymynda qayyrshylyq, qol jayyp kýn kóru bolmady. Halyq tynyshtyghyn oilaghan kósemder, dau-damaydy sheshetin әdil biyler el tútqasyn ústaghan azamattardyn, baylardyng kókirek kergen kezi bolsa dereu sabasyna týsirip, janyndaghy kedey-kepshikke qaraylasudy mindettep otyrghan. Malshy, jalshy retinde týrli qyzmet etse de, alaqan jayyp, qayyr tilegen qazaq bolmady. Sonday-aq bizding halqymyzday әiel qauymyn ardaqtaghan el de bolmaghan. Europa «mystan aulau» dep shyrayly súlu qyz-kelinshekterin otqa jaqsa, shyghysta islam dini tolyq ornamay túrghan kezde óz tughan qyzdaryn tiridey kómgen jaghdaylar oryn alsa, tipti shyqqan tegimiz tuys halyqtardyng ózi әielderining bet-jýzin túmshalap ústasa, qazaq qyzdaryn jarqyratyp, ýkidey ýlbiretip ósirdi. Bolmysy darqan, jaybaraqat ta tynysh qazaq qiyn-qystau, namysqa syn sәtterde týgeldey ózgerip shygha keletin. Últ mýddesi jolynda kez kelgen qazaq janyn berdi.

Ózinde bite qaynaghan tilin, jerin, elin sýydi úrpaghyna jýrek balqytar ólen-jyrmen darytty. Jonghar qalmaqtarymen keskilesken úrys kezinde Qontajyda ketken kekti sóz qúdiretining kýshimen qaytarghan qaz dauysty Qazybek biydin:

"Biz - qazaq degen mal baqqan elmiz,

Biraq eshkimge soqtyqpay jay jatqan elmiz.

Elimizden qút-bereke qashpasyn dep,

Jerimizding shetin jau baspasyn dep,

Nayzagha ýki taqqan elmiz.

Eshbir dúshpandy basyndyrmaghan elmiz,

Basymyzdan sózdi asyrmaghan elmiz.

Dosymyzdy saqtay bilgen elmiz,

Dәm-túzyn aqtay bilgen elmiz,

Asqaqtaghan han bolsa,

han ordasyn taptay bilgen elmiz.

Atadan úl tusa, qúl bolamyn dep tumaydy,

Anadan qyz tusa, kýng bolamyn dep tumaydy.

Úl men qyzdy qamatyp otyra almaytyn elmiz.

Sen qalmaq bolsan, biz qazaq,

qarpysqaly kelgenbiz,

Sen temir bolsan, biz kómir, eritkeli kelgenbiz,

Qazaq, qalmaq balasy tabysqaly kelgenbiz;

Tanymaytyn jat elge tanysqaly kelgenbiz,

Tanysugha kelmeseng shabysqaly kelgenbiz;

Sen qabylan bolsan, men arystan,

alysqaly kelgenbiz;

Jana ýiretken jas túlpar jarysqaly kelgenbiz;

Berseng jóndep bitimindi ait,

Bermeseng dirildemey jónindi ait, ne túrysatyn jerindi ait!" - deui jogharydaghy sózderimizding bir ghana dәleli. Múnday dәlelderdi jýzdep, myndap keltire beruge bolady.

Tilimiz búl kezende jeke últtyng bar qajetin óteytindey dәrejege kóterilip daralandy. Qarlúq, oghyz, qypshaq, shaghatay, saljúq bolyp ýlken bes topqa, qyryq tilge, jýz dialektige bólingen jalpy týrki tilderining ishinde tilimiz tuystyghy jaghynan 12 tilmen (qazaq, tatar, chuvash, bashqúrt, qyrym tatarlary, qaraqalpaq, qúmyq, qarashay, malqar, noghay, qarayym, qyrymshaq) birge qypshaq tobyn qúrady. Qazaq tili týrki tildes halyqtardyng ishindegi sózdik qory jaghynan óte bay, damuy jaghynan da kósh ozyq túrghan til. Búl jay ózimdiki bolghan song maqtanu emes, dәleldengen, zerttelgen naqty tújyrym. Kezinde týrkolog V.Radlov «Álem tilderining ishinde men ýsh tildi úly dep bilemin. Ol - orys, fransuz, qazaq tilderi» - dep bagha berse, taghy bir әigili týrkolog S.E.Malov: «Týrki halyqtary ishindegi eng suretshil obrazdy til - qazaq tili. Qazaqtar ózining sheshendigimen de, әsem auyz әdebiyetimen de danqty» - degen bolatyn.

Tipti, halqymyzdyng tilindegi sózdik qor turaly aitpay-aq, dybystar jýiesin alayyq. Dybys degenimizding ózi adam qúlaghymen esty alatyn týrli ýnder. Olar jalpylama alghanda fizikalyq, biologiyalyq, muzykalyq, til dybystary bolyp bólinedi. Al til dybystary sol tildegi maghyna jәne sóz ajyratugha qatysa alatyn dybystar yaghni, fonemalar. Mysaly: sal - sәl, tol - tól, tús - týs, tys - tis... dybystar almasqan sayyn maghyna ózgerip, sózderdi ajyrata alamyz. Osy fonemalar turasynda ghylymy teoriyalyq negiz salghan Boduen de Kurtene psihofonema psihobeyneden kelip shyghady degen bolatyn. Búl teoriyanyng qaghidalary boyynsha әr últ ókilderining sanasynda, oilau qabiletinde sóz maghynasyn ózgertetin dybystardyng psihologiyalyq beyneleri bolady. Sol beyneler arqyly halyq bir-birimen tildik qarym-qatynas jasaydy. Dybystardyn, sózderding sóz tirkesterinin, sóilemderding psihobeyneleri últtyng barlyq mýshelerining oiynda birdey bolady (san jaghynan da, sapa jaghynan da) sondyqtan olar bir-birin tolyq týsinip, tildesimdik qatynasty tabighy zandylyq retinde jasaydy. Ár tilding ózine ghana tәn tól dybystary bolatynyn qarapayym týrde bylay týsindirsek: bir tilding dybystaluy óte jaghymdy (qazaq, fransuz) bolsa, endi bir tildiki mysaly qytay tili shan-shúng etken ónkey ashy dybystar jýiesinen týzilgen, altay, yakut tilderi dauyssyzdar jýiesine negizdelgendikten qúlaqqa týrpidey tiyedi. Ár dybystyng artikulyasiyalyq, akustikalyq, genetikalyq sipattamasy bolady. Mysaly, qazaq tilindegi dybystardyng barlyghy derlik auyz quysynan shyghady. Tilimizdegi kez kelgen dybysty aitu kezinde ókpeden shyqqan auany auyz quysynda esh kedergige úshyratpay, ne múryn jolymen aityp kórinizshi. Ol dybystar bizding tilimizdegi sazdylyghynan, erekshe oinaqylyghynan júrday bolady da qalady. Tildegi әr dybystyng aityluy qúlaqqa jaghymdy sazdylyqqa ie boluy da tilding úzaq damu jolyn kórsetedi. Dybystardyng sazdylyghynan tilimizdegi kez-kelgen sózdi baghyndyryp túrghan buyn ýndestigi men dybys ýndestigi kelip shyghady.

«Óner aldy - qyzyl til» dep baghalaghan qazaq halqynda túspaldap, maqaldap, maqamdap, taqpaqtap sóileu negizinde jyr, terme, tolghau, dastan, aitys, sheshendik óner, qara ólen, óleng týrleri siyaqty әdeby óner ýlgiler qalyptasqan. Sóz mәiegin tizip, qúlaq qúryshyn qandyra, erekshe yrghaqpen, yntyqtyra sóileu logikalyq dúrys oilauda, al ol qazaqtyng qan tazalyghyn saqtay otyryp úrpaq órbituinde jatyr. Jalpy týrki tilderi janúyasynan shyghyp, últymyzdyng býkil әleumettik beynesin qalyptastyryp, últtyq mentaliytet, sayasi, oqu-tәrbiyelik, túrmystyq jadyny ústap túrghan tilimiz ýsh ghasyr damu dәuirinen ótken.

Jylqy minezdes tekti halqymyz nanym-senimin ornyqtyruda dinderding ishindegi eng tazasyn, әdilin ústana bildi. Aqyl-oydyng biyigine jetken kemengerlerding kópshiligi islam dinining aqiqatyn eriksiz moyyndap, bas iygen. Orystyng oishyly Ivan Buniyn: «Qúrannyng búiryghyna qúlaq aspaghandy qarghys atsyn!» - dese, Aleksandr Pushkiyn: «Jaratqangha tabynyndar. Ol - asa úlyq», al Lev Tolstoy: «Meni Múhammed ýmmetinen dep esepteulerinizdi ótinemin», - dep islamdy moyyndaghandyqtaryn әigilegen. Al kerisinshe islam dininde tuylyp kókirek kózi ashylghan song ózge dinning úlylyghyn moyyndap ketken әlemdik túlghalardy taba alamyz ba? Áriyne joq. VII-VIII ghasyrlardan bastap islam dini bizding halqymyzdyng sanasynda ornygha bastady. Búdan keyingi jerde әr qazaq balasy ata-babasy ústanghan din qaghidattaryn oryndau arqyly últ tútastyghyna kepil boldy.

Halqymyz әlmisaqta jaratushy ruhynan sipat alghan adamnyng ómir ainalymyna jiberilu maqsaty - damu, daghdaru, sheginu, qayta janghyru joldarynan ótip, ósip, óndelip, pendelikten perishtelik biyiktikke deyin kóterilip baryp óz iyesine qayta qosyluy ýshin ekendigin tereng týsindi.

«Týrkistanda týmen bap, Sayramda bar sansyz bap, Otyrarda otyz bap, Babtardyng babyn súrasan, Eng ýlkeni - Arystan bap, Eng kishisi - Alasha bap», demekshi babtar men әuliyeler ólkesin islamsyz elestetu tipti mýmkin emes. Adamnyng jaratushysymen tikeley baylanysy, әri adamdardy oghan jetkizetin aqiqat jol ekenin týsindirgen oishyldarymyz - Yassaui, Beket ata, Abay, Shәkәrim halqyn diny tanym-týsinikke jeteledi.

Tili men dini damyghan halyq salt-dәstýrden әste kende bolmaghan. Dәstýr halyqtyng dýniyetanymyna oray qalyptasyp, jalpyhalyqtyq sipat aldy. Olay bolugha sebep - dәstýr әrkimning jeke basyndaghy jay mәselelerge qatysty emes, halyqtyng әleumettik, psihologiyalyq, mәdeni, tolyp jatqan basqa da túr-mystyq, jaghdayyna baylanystylyghynda. Dәstýrding endi bir sipaty - túraqtylyghynda. Ony qalasa ózgertip, qalamasa óshirip tastaugha bir adamgha iyelik joq. Taghy bir artyqshylyghy - dәstýrding ómirshendigi.

Ar men namysyn qasyqtay qany qalghansha qorghaghan, jomart ta darqan, adal da aqkónil qazaq halqynyng túrmysy týgeldey malmen, kóshpendilikpen tyghyz baylanysty boldy. Últtyq psihologiyalyq erekshelik qasiyeti, filosofiyalyq oilau jýiesining negizi túrmys-saltymen qalyptasyp, dәstýrge ainaldy. Sóitip, salt-dәstýrler, bir jaghynan, halyqtyng túrmys-tirshiligining ainasy ispetti bolsa, ekinshiden, sol arqyly ghasyrlar boyy óz úrpaghyn enbekke, adamgershilikke, ónerge, ómirge iykemdeude tәrbie qúraly boldy.

Osylaysha otarshyldyq qamytyn kiygenge deyin keng jazira dalasynda sózge sheshendiginen, dinine beriktiginen, elin, jerin sheksiz sýietindiginen tughan qazaqtyng zor ruhty, asqan tekti beynesi kemeline kelgen edi.

Otarshyl imperiya kezeni qazaq tarihynda (1731-1916j.) 185 jyldyq uaqytqa úlasty. Reseyding resmy tarihynda «otarlau», «bodandyqtar», «agressiya», «shet jerlerdi basyp alu» degen siyaqty sóz tirkesterin taba almaysyz, búl maghynany tarihshylary «jana jerlerdi iygeru», «Reseyding qol astyna óz erkimen kiru», «odaqtasu» siyaqty sózdermen beredi. Jauyzdyqqa, jendettikke, otarshyldyqqa qarsy sóilegen tústarda orys últshyldary: «...edinstvennaya strana v miyre, ne znavshaya koloniy, eto - Rossiya!» - dep, baryn sala dәleldeytinderi bar. Biraq tarih derekteri múny teriske shygharady. Mysaly:

1346 jyl - Komy jeri

1478 jyl - Kareliya

1489 jyl - Soltýstik Kareliya

1552 jyl - Qazan handyghy joyylady

1556 jyl - Astrahani handyghy

1557jyl - bashqúrt taypalary Qazan handyghyna jasalghan zor shabuyldy kórgennen song orystar qúramyna birden ótedi. Keyin otarshyldyqtyng zardabynan keyin jinalyp qarsy túrulary tarihta «bashqúrt kóterilisi» degen atpen qalady.

1557 jyl - Udmurt eli

1558 jyl - Sibir handyghy

1630 jyl - Buryat, Yakut elderi

1654 jyl - Ukrain jeri

1721 jyl - Estoniya, Vidzeme, Latviya

1731 jyl - qazaqtardyng bodandyghy bastaldy. XVIII ghasyrdyng 60-shy jyldary orystar qazaqtardyng barlyq ólkesine bekinister salyp ýlgeredi.

1742 jyl - Qaraqalpaqstan Reseyding protek-torattyghyna (protektorat ózge elding qúqyghyn shek-teushi, biylik etushi) ótedi de, 1873j. Resey qúramyna kiredi.

1756 jyl - Kendi Altay

1771 jyl - Qalmyq handyghy

1772 jyl - Beloruss jeri

1774 jyl - Soltýstik Osetiya, Ýlken jәne Kishi Kabarda

1783 jyl - Qyrym elderi

1793 jyl - Moldaviya

1795 jyl - Litva

1801 jyl - Shyghys jәne Batys Gruziyanyng biraz bóligi Resey qúramyna ótedi. Shyghys Armeniyany tolyq jaulap aludyng joryqtary bastalady.

1805 jyl - Qarabah handyghy

1810 jyl - Ingushetiya

1812 jyl - Bessarabiya

1813 jyl - Kavkaz halyqtary

1815 jyl - Litva

1828 jyl - Sheshenderdi basyp alu 1859 jylgha deyin sozylghan.

1863 jyl - Qyrghyzdar

1864 jyl - Batys Gruziya tolyq baghyndyrylady

1868 jyl - Búhar handyghy

1873 jyl - Hiua handyghy

1875 jyl - Qoqan handyghy

1878 jyl - Adjar eli

1885 jyl - Týrkistan

1919 jyl - Tuva eli Resey bodandyghyna ótken. Búl mәlimetterdi jipke tizgendey etip kórsetudegi maqsat - otarshyldyq sayasat jýrgizuge jantalasqan Reseyding týpkilikti halqy men ózgelerding arasyna ot jaghu emes, ózimizding jarym-jartylay dәrmensiz qalghan últtyq ruhymyzdy tiriltu ghana.

Ózge últtar myltyqpen, zenbirekpen qarulanghan túraqty әskeri bola túra orystardyng basqynshyly-ghyna tótep bere almay, bir-eki jyldyng ishinde bodandyq qúryghyna ilinip qala berse, qazaq jerin tútastay iyelenip, әr jerdegi kóterilisterin basyp-janshu ýshin imperiyanyng 150 jylgha juyq uaqyty ketti. Basqa otar halyqtardyng qarsylyqtary az uaqytta toytarys alyp, qayta bas kótermeui olardyng últtyq sanasynyng әlsizdigin tanytady dese bolady. "Resey otarshyldary qazaq jerin bir jarym ghasyr boyy jaulaghanda, olar otty qarumen, túraqty armiyamen qarulansa da әr jerdegi qazaq batyrlarynyng qol bastaghan jankeshti qarsylyghyna úshyrap, algha jyljy almay keldi. Múnyng basty sebebin orys tarihshysy Anichkov qazaqtardyng eline, jerine degen mahabbatynan tuyndaghan últtyq sanasynyng joghary dengeyde boluynda dep atap kórsetti"(M.Myrzahmetov, "Týrkistan", 2007j.). Osy sebepti de orys otarshyldary ózgelerden ozyq, asau, kesek bitken halyqty tizgindeude ózgeshe tәsilder qoldandy. Onyng biri 1865 jyly patshalyq etken Aleksandrdyng qazaqtardy shoqyndyryp orystandyru turaly resmy qújaty edi. Búl qújat boyynsha iske kirisken orys missionerleri (Úly jýzdi - Ostroumov, Orta jýzdi - Alektorov, Kishi jýzdi - Iliminskiy bólip alghan), orys-qazaq mektepter jýiesin týzedi. Aralas mektepter imperiya ýshin halyqty últtyq ózeginen ajyratyp, tabighy tanym-týsinigin ózgertip, qazaq halqyn sanaly, erikti týrde mәngýrt etuding tamasha joly bolghan sayasy qúral boldy. Búl mektepter orys emes últtardy patsha ókimetining sayasatyna, dinine, tiline qúlshylyq etuge tәrbiyeledi. Qazaqtyng tilin, salt-dәstýrin, ómirin zerttep, auyz әdebiyeti materialdaryn jinap, «Qazaq tilin ýirenuge arnalghan materialdar» atty sózdik (Qazan, 1861 jyl), «Ózdiginen orys tilin ýirenushi qazaqtargha kómekshi oqu qúralyn» jasaghan, patsha ókimetining orystandyru sayasatyna shyn berilgen N.I.Iliminskiy boldy. Qazaqtargha otarlau sayasatyn jýrgizude olardyng túrmysy men saltynyng jәne qoghamdyq qatynastarynyng erekshelikterin eskere otyryp jýrgizu qajet dep eseptegen missioner shyghys halyqtary ýshin "orys emes últtardy orystandyru jәne shyn mәninde olardy diny jәne tili jaghynan orys halqymen biriktirudin» pedagogikalyq jýiesin jasady.

Ata-babamyz ghasyrlar boyy tirnektep eng asylyn súryptap jinaghan ruhany baylyghyn - tilin, dinin, salt-dәstýrin jatqa joyghyzbau ýshin jantalasa qorghandy. Men kóndim dep eki qolyn kóterip qarap otyrmady. Dese de Resey imperiyasynyng missionerlik, nәsilshil-shovinistik sayasatty tynbay ústanuy nәtiyjesiz bolmady.

Kenes ýkimeti (1916-1991j.j.) iydeyasy basqaday nasihattalghanmen, tikeley otarshyl imperiyanyng isin jalghastyrushy boldy. Kenes ýkimeti ornay bastaghandaghy adamdar ómirining kýndelikti túrmys shyndyghynan qoghamdyq tirshilikting syry angharylyp, kez-kelgen faktiden ýlken tarihtyng sipatyn sezuge bolady. Qazaq elining tarihyndaghy zardaby osy kýnge deyin joyylyp bitpegen, asa qasiretti nәubetting biri - újymdastyru boldy. Ókimet kedeylerdi baylargha (kóbisi kýn kórisi bar ortasha auqattylar) jauyqtyra aidap salyp, úrdajyq belsendilerdi qútyrtyp, qas qaghymda elding ghasyrlar boyy qalyptasqan sharuashylyq jýiesi men ómir saltynyng astan-kestenin shyghardy. Bay dep sanalghannyng mal-mýlki týgel tәrkilenip, ózderi abaqtygha qamaldy nemese baylanyp-matalyp it jekkenge aidaldy. Jalghan jala jabylyp, atylyp-asyldy. Búl nәubetting aqyry búryn-sondy bolmaghan jappay asharshylyqqa úlasyp, halyqtyng jartysynan kóbi qyryldy. Nәubetten ýrikken halyqtyng bir bóligi jayau-jalpylap shekara asyp, bóten elge kirme boldy.

Qoldaghy malynan op-onay airylghysy kelmegen, biraq zamanynyng auqymynan syrt kete almaghan qazaq halqy talay-talay shyrghalang men sarsangha, kýdik pen tolqugha týsti. Kolhoz jana úiymdasyp, әli de kónilderi dýdәmal jýrgen adamdardy sholaq belsendiler odan sayyn dýrliktire týsedi. Mysaly, sol kezenning realistik suretin qaldyra bilgen B.Maylin shygharmasynda salyq turaly: «Sheshe, tyndanyz, sizding ýige berilgen jospar: bir pút et, on qadaq shyrtyldaq, on qadaq eski temir, on qadaq eski jýn, tórt mýiiz, bes túyaq, bir it terisi, bir mysyq terisi...» - dep keltirse, taghy bir jerinde: «Kolhozgha kirgenning maly da, jany da óziniki bolmaydy eken ghoy. Ýndemesting ýii bilip, qonyr siyryn qalagha satugha aparghaly jatyr eken, kolhozdyng bastyghy baryp: «mal seniki emes»dep jeteginen sheship alyp qalypty. O da oiynshyq-au, adamdy aitsayshy, bәrinen de masqarasy - әieldi ortagha salady bilem. Neke bolmaydy deydi. Áyel men erkekti nómirleydi deydi».

Qazaq halqyna imperiya da óz kezinde qatty qysym jasaghanmen, saqtap túrghan qorghanyshy - auyl aqsaqaldaryna, el aghalaryna baghynghan dәstýrli túrmysy edi. Kenestik qyzyldardyng belden basyp jýrgizgen kohozdastyru, újymdastyrulary qazaq halqynyng túrmys-salt ereksheligin de byt-shyt qyldy. Naq osy uaqytta ózderi eshtenening jón-josyghyn týsinbese de, mansapqa qyzyghyp, kóp nәrseni býldirgen "ishten shyqqan" topas belsendiler qaulap ketti. Otyzynshy jyldardyng bas kezindegi Qazaqstanda oryn alghan nәubetke osy «shash al dese, bas alatyn" jandayshaptar da airyqsha sebepker edi. Olar eki sózding basyn jóndep kúray almay túrsa da, orys sózderin aralastyryp, ata-babasy estimegen sózdermen sóilep, ýrikken elding zәresin úshyrdy.

Sol uaqytta jeli salghan myna ynghaydaghy: "Joldastar! naghyz tәrtip beremin, ýdetpeli jospar jiyrma tórt saghat ishinde oryndalady, ponyatno? Onyng ýshin ne isteu kerek? Vot bylay isteu kerek: mәselen, ýy salsa, onyng aldymen tórt ayaghyn túrghyza ma? Tórt ayaghyn túrghyzady, yaghny qadaydy. Ponyatno? Sosyn stenasyn qalaydy. Sonan kryshasyn pokryvati qylady... Ponyatno? Búl da sol: aldymen tórt ayaqtan bastau kerek. Oryssha aitqanda niz deydi. Naghyz opasnosti nizda jatyr, ponyatno? Bir kitaptan oqyghanym bar... Ymm... da vot bylay: «kapitalisticheskoe hozyaystvo» órbiydi deydi, - nizdan, ponyatno?" (B.Maylin «Taltanbaydyng tәrtibi») dýbәralyq keyin tamyryn terenge jiberdi.

Al, kenes ókimeti beti býlk etpesten, múny kenes halqynyng úly jenisi (baylardyng kózin qúrtudy) retinde baghalap, solay dep úrandaudy talap etti. Kenes ýkimeti últtyq mýddeni jongha ýles qosqandardy tayrandatyp qon arqyly olardyng isin erlikke balaudyng túqymyn septi.

IY.Stalinning 1937 jylghy: «My ne toliko unichtojim vseh vragov, no y semiy ih unichtojiym, vesi ih rod do poslednego kolena» (Leonid Mlechiyn. KGB, predsedately organov gosbezopasnosty (rassekrechennye sudiby). Moskva, 2005, str.152), - degen núsqauy últ qamyn oilaytyndardy bir sypyryp tazalap aldy.

Sonymen qatar kóp últpen aralasa otyru nauqany da, tәjiriybesiz qazaqtardyng atamekenine qonystandyrylghan әr týrli kelimsekterding jaghdayy da "kommunistik internasionalizm" kýshimen jan-jaqty jasaldy. Ana tilinen ajyrap bara jatqan halyqtyng tarihyn da, mәdeniyetin de, órkeniyetin de Kenes ýkimeti jasaghan bolyp shyghyp, qazaq eli óz tarihynan ózi ajyrady. Qazaq ghúlamasy Ahmet Baytúrsynúly 1915 jyly: "Alhamdul-illa, az emespiz, alty million qazaqpyz" dese, 1916-45 jyldardaghy jatqa ketken biylikting 30 jyldyq oiranynan qazaq halqy esh uaqytta bolmaghan qyrghyngha úshyrap, ýshten ekisinen aiyrylyp, 1,5 millionday ghana adamy qalady.

HH ghasyrdyng basynda-aq oyana bastaghan qazaq sanasy bas kóterip, qazaq ziyalylary "Alash" partiyasyn qúryp, Týrkistan avtonomiyasyn da ornatyp ýlgergen edi. Búl da qazaq halqyn qynaday qyrudy súrap túrghan, yaghni, ózge elder siyaqty búgha bermey, birden dýr etip kóteriletin qazaqtardyng ór, sanaly ruhyn tez arada óshirmese, sanyn da azaytpasa bolmaytyn sayasy jaghday boldy. Osy az uaqyt aralyghynda ýshten ekisin joghaltqannan son, qazaq halqy úrpaq auysu kezinde tabighy týrde kelesi úrpaqqa salt-dәstýr, dýniyetanym, til, din siyaqty ruhaniyattaryn beru mýmkindiginen airyldy. Ýsh ghasyr boyy jinalyp, úqyptap úrpaghynyng zerdesine qúiylyp kelgen aqparattar aghyny toqtap, short ýzilip qaldy.

"Aqtaban shúbyryndy" zardabynan da asyp ketken búl zúlmattar sangha ghana emes, sapagha da syzat týsirdi. Keng baytaq ólkede siyrep qalghan jer iyesi, úshan-teniz baylyq qojayyny - qazaqtar ózge kelimsek últtardyng yghyna, orystandyru sayasatyna tolyghymen baghynyshty boldy.

Dese de, ata-babalarymyzdyng qanyna tartyp, sannan sapa shyghady degen zandylyqtyng rastyghyn dәleldegen de bizding últymyz boldy. 1986 jylghy jeltoqsanda jastarymyzdyng ózge últtar arasynda eng alghash bolyp kenestik ozbyr ókimetke bas kóterui babasynyng babasyndaghy ór ruh pen tektilik mýlde joghalyp ketpegenining aighaghy boldy.

"Elu jylda el jana" deydi halqymyz. Tәu etken tәuelsizdikting de 20 jylyn enserip qaldyq. Bizge qazaqtyng ruhyn ózine qayta qyzmet etkizu qajet. Shyrqap ketken progress býkil ghalamgha shengel saluda.

Qazir teledidarsyz, ghalamtorsyz, kompiutersiz kýndelikti túrmysty elestetu mýmkin emes. Kýndelikti, aptalyq, ailyq aqparattyq baghyttaghy gazet-jurnaldar neshe myndaghan tirajben taratylyp jatyr. Ne jazylatyny, olardyng barlyghyn kim oqityny taghy da bólek mәsele. Qazir adamdardyng kópshiligi kitap, gazet-jurnal oqyp oqyrman boludan góri, uaqytyn ysyrap etpey kórermen bolugha kóshken. Sondyqtan da vizualdy aqparat kózderining júldyzy jarqyrap túr.

AlmaTV, DTV, Aykon, t.b. kórsetetin 100-ge juyq telearnalardyng ishinde 24 saghat boyy tolyq, túshymdy qazaqsha sóileytinin taba almaysyn. Últtyq arna bolyp sanalatyn telearnalardyng ózinde de olardyng til mәrtebesin kóterip jatqany shamaly.

"Últ múnyna mýlde jany kýimeytinder...", "Basy týgil tizesin de iymeytinder..." júrttyng bәrin dal qylghan týri qazaqtar kerisinshe, shamalary jetkenshe orys tilin qoldanystan shygharmay otyru maqsatyn kózdegen. Óz tilinde sóiley almasyn, biraq ol da qazaq qoy, ózi sóilemese de, ózgelerge ne ýshin bóget jasauda degen saualgha jauap tabu maqsatynda psihologiya ghylymyna jýginuge tura keldi. Psihologiya әr adamnyng qanday dәrejede bolsyn, әiteuir últtyq sezimi bolady da, últtyq sezim nyshany últtyq qadirden, últtyq maqtanysh seziminen jәne bir últqa tәndilikti sezinuden túratynyn negizdeydi. Al ana tilinde sóiley almaytyndardyng últqa tәndilikti sezinu emosiyasy sol tilde sóileytinderden tómen bolady eken. Mine, siz ben biz izdegen bir jauap.

Mýmkin, ol qandastarymyz ózderin solaqay sayasattyng qúrbandary retinde aqtaghysy keletin de shyghar. Biraq tәuelsizdik dәuirinde tughan bala-shaghalaryna, nemerelerine olar ne aityp aqtalmaqshy. Qalay aitsaq ta elimiz tәuelsizdigin iyelenip otyrghan kezde, әli kýnge bala-shaghasyna teledidardan kýndiz-týni basqa últtyng salt-sanasyn sinirtetin, keyipkerleri ózge tilde sóileytin mulitfilimderdi, kino-habarlardy beru, últtyng genofondyna, úrpaqtyng keleshegine qiyanat jasau bolyp tabylatynyn tilin mensinbeytinder qashan sezinedi eken.

"Qazaq әdebiyeti"(19.11.2010j.) gazetinde әl-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq Uniyversiyteti, filologiya fakulitetining 3-kurs studenti Arman Álmenbet "Shóldegen qazaq ruhy" atty maqalasynda: "...Ótken jyly-au deymin, elge barghanda qalada túratyn atalas aghamnyng kishkentay úly oiynshyqtarynyng arasyna kirip ketip, "soghysyp" oinap jatyr eken. Eki jaqtyng da atynan ózi sóilep, ózi keltirip jýr. Onsha mәn bermey, óz betimmen otyrghanmyn. Tyndasam inim "Raqymjan, at! Algha!" dep úrandap qoyady arasynda. Eriksiz ezuime kýlki ýiirildi. Shaqyryp alyp súrasam, ana tili pәninen Raqymjan Qoshqarbaevtyng erlikteri turaly ótkenbiz deydi. Riza boldym. Qalay riza bolmayyn, jayshylyqta adam shoshyrlyq týrleri bar, zaty da belgisiz qúbyjyqtar turaly mulitfilimderdi kórip, әngimesi de solar turaly bolyp jýretin qalanyng bir balasy Raqymjannyng erligin ýlgi tútyp, oiynyna aralastyryp jýrse! Qarshaday úldyng últtyq ruhy shóldegen! Búl - sonyng kórinisi" - deydi.

Ruhany azyp-tozyp, aqyry mәngýrttenu qazaq halqynyng qúdaydan qalap-tilegeni emes, synalap sindiruding saldary bolghandyqtan, bizding azat dәuirdegi úrpaqtarymyz jogharydaghyday әli aq qaghazday taza kezinde últyna tәn ruhany qúndylyqtardy sezingisi kelip, qazaqtyqty izdep túruy biologiyalyq, tabighy baylanystyng kórinisi. Eng alghash balasymen tildik qatynasqa týsetin adam anasy bolghandyqtan da, halqymyz tughan tilin ana tili dep ýlken filosofiyalyq iyirimde aiqyndaghan. Bala 5-6 jasyna deyin býkil ómir boyyna kerek etetin aqparattyng 80 payyzyn alady eken dep qazirgi ghylym anyqtasa, Ahmet Baytúrsynúly da óz tújyrymynda bala eng aldymen ana tilinde ghana bilim jetildirui kerek dep dabyl qaqty. Damyghan shyghys elderi de es bilgenshe balany tek ana tilinde sauattandyryp, dýniyetanymyn qalyptastyryp alsa, Europa til bilimi "otbasy ana tilin saqtaytyn - songhy qorghan" degen tújyrymynan tanbaydy. "Ýsh túghyrly til" dep úrandalghan nauqannyng ómirimizge kirip ketkenine de biraz jyldyng jýzi dóngelendi. Osy nauqan ynghayynda tәrbiyeleytin balabaqshada "qyzymnyng tili ne qazaqsha emes, ne oryssha emes, ne aghylshynsha emes әiteuir bir týsiniksiz tilde shyghyp kele jatqanyna qinalamyn" - deydi bir tanysym. Kishkentay qyzdyng sanasyna qúiylyp jatqan aqparattyng kóptiginen ol barlyghyn derlik iygere almaydy. Biraq miy, jady sergek bolghandyqtan jaman-jaqsy, ózimdiki-ózgeniki demey barlyghyn týgel sinire beredi. Mysaly mynaday sózder qospasy - "bershi" degenning ornyna - "dayshi" deydi. Múnysy ne oryssha "day" emes, ne qazaqsha "ber" emes. Jaraydy býitken balabaqshasy qúrysyn, ana tilinde qazaqy tәrbiyede ózim ósiremin deytin naghyz patriotymyzdyng ózin "Telenyanya" men "Nickeldeon" arnalary "óshirip" tastaydy. Tanertennen keshke deyin dem almaytyn búl arnalar arqyly ýide otyryp-aq balanyzdyng tili ózge tilde shyghatynymen qoymay, ózge últtyng keyipkerlerin, ózge últtyng túrmys-tirshiligin sanasyna sinirip, qay jaghynan alsaq ta shalaqazaq bolyp ósedi. Sondyqtan bolashaq buyndy da dýbәralyq keyipke qaldyrmau ýshin, últtyq basymdyqty tanytatyn telearnalar men telejobalar jýiesin qúru kerek.

Kezindegi talaylardy tang qaldyrghan qazaqtardyng boyyndaghy asyl qasiyetterding synyghyna ie bolyp qaludyng ózine airyqsha múqtaj keyipte qaldyq. Mysaly qazaqtar turaly zerttegen F.Yanushkevich: «Qazaqtardyng oilau qabilettiligining keremetine mening barghan sayyn kózim jetti. Sóz degende aghyp túr. Búl jaghynan olardy Batys Aziyanyng fransuzdary deuge bolady. Ózine jogharydan mensinbey qaraytyn halyqtar arasynan búl kóshpendilerding de qúrmetti oryn alatyn kezi keledi» dep bir jarym ghasyr búryn jazyp qaldyrghan. IYә, bir jarym ghasyr búryn ózine múryn shýiire qarap túrsa da úlylyghyn moyyndatqan tilimiz qazir ózinen tughandardyng mensinbeushiliginde qalyp túrghany ókinishti.

1865 jyldardan bastap, aralas mektep ashyp, qazaqtardy orystandyru, mýmkindigi bolsa shoqyndyru sayasatyn jýrgize bastaghan otarshyl imperiya 1891 jyly jospar boyynsha missionerlerine «eki jyldyng ishinde qazaq tilin ýirenip alulary kerek» degen tapsyrma beredi de, sonyng nәtiyjesinde týrli zertteuler jasaugha mýmkindik tuady. Kerek etkende eki-aq jylda tilimizdi mengerip shygha kelgen halyqtyng úrpaqtary men túla boyy orystanghan qazaqtar tәuelsizdikting 20 jyldyghy dóngelense de qozghalar emes. Osy arqyly talpynys, ynta, oghan qosa qajettilik tudyrmaghan jaghdayda til ýirenuding mýmkin emestigine kóz jetkizip otyrmyz. Qalay bolghanda da qay tilding qoghamdaghy atqaratyn qyzmeti kóp bolsa, sol til basym bolady. Tughan til ghana ózinning qay últ ekenindi sezindiredi. Til birligi bolmasa, ne últ ne memleket tәuelsizdigi bayandy bolmaydy.

«Últtyng saqtaluyna da, joghaluyna da sebep bolatyn nәrsening eng quattysy til. Sózi joghalghan júrttyng ózi de joghalady» dep, qazaq til bilimin qalyptastyrushy Ahmet Baytúrsynúly qadap kórsetkendey, әr últtyng genetikalyq jady, últtyq kody men dýniyetanymy, psihologiyasy týgeldey tilinde ghana saqtalady.

Jalpy bir tildi yghystyryp shygharu prosessi kezinde qostildilik biraz uaqyt qoghamdy jaylap túrady. Eki tilding artyndaghy eki mәdeniyet pen órkeniyet ózara aiqasqa týsip baryp, jenimpazy ýstemdik etetini turasynda filolog Devid Kristall oy qozghaghan. Orystar fransuzsha sóileudi sәnge ainaldyrghan kezde Lev Tolstoy «Ana tiling qaytkende de, ana tiling bolyp qala beredi. Jan-tәnindi salyp sóilegen kezde basyna birde-bir fransuz sózi kele qoymaydy, al jarqyldata sóileudi qalasan, onyng jóni bir basqa» - degen bolatyn. Qazirgi eki til maydany úzaqqa sozylghan sayyn qauipti ekenin basty nazarda ústaghanymyz jón.

Kenestik dәuirde "últtar laboratoriyasy" atalyp kópúlttylyghymyz jalaulasa, tәuelsiz el bolghanda kópdindiligimiz shygha kelip, "dinder laboratoriyasyna" ainaldyq. 40-tan asa konfessiyalardyng diny birlestikteri men úiymdarynyng sany 4000-nan asady. Qazaq halqyna auyz sala bastaghan ózge dinderdi esepke almaghanda islamnyng ózi qanshama bólikke bólinip otyr. Qazaq jerine lek-legimen aghylyp jatqan missionerlerge kelme deuge de shamamyz kelmey qaldy. Shet músylman elderinen kelgen týrli pighyldy diny toptargha, Saud Araviyasy, Livan, Siriya, Mysyr, Pәkistan siyaqty elderding diny oqu oryndarynda qazaq jastaryn ýzdiksiz oqytuda da qatelikter ketti. Halqymyz ata-babasy ústanghan, dәstýrli Hanafy mәzhabynan qalay ajyrap, sәlәfi, uahabshy, hizbshi, ahmadiya, tabliyghshy, qúranshy bolyp shygha kelgenderin de angharmay qaldy. Qúlshylyqtyng ózgeshe týrlerin oilap tapqan "aqqular", "súnqarlar" qanat qaqty. Olar óz ústanghan baghyttarymen tynysh jýrmey, jergilikti dәstýrli din jolyndaghylardy jazghyryp, kýnәlaugha shyghyp, qalyng qazaqty toz-toz etti. Osylardyng kesirinen kóp jerlerde tipti ólikti jóneltuding dәstýrli qaghidalarynyng ózi iske alghysyz bolyp qaldy.

«Diny senim bostandyghy jәne Diny birlestikter» Zanynyng ayasynda qazaqtar - meshitte, hristiandar - shirkeulerinde, evreyler - sinagogasynda, buddister - hramdarynda typ-tynysh, óz dinderin óz ókilderine uaghyzdap otyrsa, ol jerdegi әngime mýlde basqa bolar edi. Kerisinshe, búl zandy ózderine janghan jasyl shamgha balaghan evangelist-hristiandar, beloe bratstvo - «Mariya «Belyy Hristos», «Aum Sinriyke», «Mariya Devis Hristos», t.b. tolyp jatqan sektalar tórge ozyp, tómendegi qazaqtargha "kómek qolyn" sozuda.

Dýnie jýzine kitaptary milliondaghan tirajben shyghyp taraytyn Billy Grem, Kristina Roy, Djosh Makdauell siyaqty avtorlardyng kitaptary qazaqshagha audarylyp, óte sapaly shygharylyp, tegin taratylady. Qazaqty dininen ajyratyp, shoqyndyrugha Amerika, Angliya jyl sayyn qomaqty qarjy qúyda. Sol sebepti de shyghar, hristian dini sektalarynyng missionerleri әsirese qazaqtardy shoqyndyrugha erekshe yntaly bolyp shyghyp jatyr. Shoqyndyrylghan qazaqtar basqa últ ókilderine qaraghanda Amerikagha, Europagha baru baqytyna ie bolatyn da kórinedi. Hristian-baptistikti qabyldaghan orys, kәris t.b. últ ókilderi emes, tek qazaqtardy aparyp jarnamalaudyng astarynda ýlken sayasat jatyr.

Jogharydaghylar az kórinse, әr nómir múqabasy jýzderi bal-búl janghan qazaq balalarynyng suretterimen bezendirilgen «Sharapat» jurnaly 2005 jyldan beri 5000 dana taralymmen ay sayyn Isa Mәsihti dәripteude. Jurnalgha Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi aqparat jәne múraghat komiytetining 2009 jyldyng 10 qazan aiynda №10445 j kuәligi berilgen. Búl jurnaldyng negizgi taqyryptyq baghyty - balalargha arnalghan ruhany tanymdyq materialdar jariyalau jóninde ekendigi belgilengen. Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 19-babynda: «Árkimning ózining qay últqa, qay partiyagha jәne qay dinge jatatynyn ózi anyqtaugha jәne ony kórsetu-kórsetpeuge haqyly» delingen. Biraq әli on-solyn ajyratpaghan jasóspirimderge basqa dindi nasihattap, ony dendep endiruge, ózge qaltaly kýshterding yghyna jyghylghan qandastarymyzdyng әreketin qay sanatqa jatqyzamyz?

Últ boluymyzdyng ózi bir Alladan bolghandyqtan, oghan jetu joly da ata-babamyz ústanghan salt-dәstýrmen bite qaynasyp ketken taza islamda.

Basynda kenestik qyspaqtan qútylyp, dinimen qauyshugha asyqqan qazaq qazirgi uaqytta diny senim-nanymdarynyng әrtýrliliginen bir-birine qarsy uәj aityp, qyryq pyshaq boluda. Osynday alauyzdyqtardy boldyrmau ýshin islamnyng shynayylyghyn, asyldyghyn tereng týsinip, halyq salt-dәstýrimen qanyqqan dindarlar islamdy ózgelerge nasihattasa ghana búrylys bolady. Dindar bolugha qansha asyghyp bara jatsaq ta, jogharyda toqtalyp ótken týrli jaghdaylardy ainalyp ótuge bolmaydy.

Til men dinnen ajyrap, túrmysy da týgeldey ózgergen kezde kóptegen salt-dәstýrlerimiz izim-qayym joghaldy. Kópshiligining atauyn qazirgi kezde sózdik qordaghy arheologizmder qatarynan ghana kóre alamyz. Desek te, qúda bolu, qyz úzatu, kelin týsiru, shildehana t.b. qayta janghyrtylghan nauryz toyy, maldyng tóldeuimen baylanysty uyzgha, kýzdikte qaryn-maygha, qysta soghymgha shaqyru, kóship kelgen aghayyngha erulik nemese kósherde kórshilerge kósherlik beru, bie baylau, sirne, qymyzmúryndyq, yrym-tyiymdar, jol-joralghylar halyq qoldanysyna ene bastaghany ras.

Qoryta kele aitarymyz - til, din, dәstýr ýshtigining birligin berik qalyptastyrghan ruhany kýshti túlghalardan qúralghan últ qana jahandanu tasqynyndaghy týrli tolqyndargha qarsy túra almaq. Qazirgi qazaq qoghamyna әr derbes últtyng jany men qany bólektigi Alla Taghaladan ekenin týsinetin, Asan qayghyday, Búqarday, Abayday, Alash qayratkerlerindey tughan halqyna jan jýregimen qúldyq úratyn, últtyq ruhy zor úrpaq tәrbiyeleu paryz.

«Jalyn» jurnaly